Gdy do wody wrzucisz sól lub cukier, po prostu się rozpuszczą – powstanie roztwór, czyli mieszanina jednorodna. Co się stanie, gdy do wody wrzucimy metal lub jego tlenek? Czy w obu przypadkach reakcja będzie taka sama? Co powstanie: mieszanina czy związek chemiczny? W jak sposób możemy to sprawdzić?

„Aktywny” znaczy: czynny, dynamiczny, energiczny, przebojowy. Jaki zatem metal nazywamy „aktywnym”?

Rr1XsSKyuceQn

Zdjęcie przedstawia trzy oparte o siebie kawałki metalicznego sodu leżące na białej powierzchni. Każdy z kawałków ma kształt ćwiartki koła o co najmniej trzech gładkich ściankach z widocznymi śladami po cięciu. Pozostałe krawędzie są nieregularne. Metal jest srebrny z wyraźnymi plamami szarego nalotu w miejscach, gdzie zaczął reagować z powietrzem.

1. Wodorotlenki – budowa

WodorotlenkiwodorotlenekWodorotlenki to związki chemiczne o budowie jonowej, utworzone z kationów metalu (${\text{M}}^{\text{n}+}$) i anionów wodorotlenkowych (${\text{OH}}^{-}$). Jony te przyciągają się w wyniku działania sił elektrostatycznych, tworząc sieć krystalicznąsieć krystalicznasieć krystaliczną. Wodorotlenki nie tworzą zatem cząsteczek i, jak większość związków o opisanej budowie, są substancjami o stałym stanie skupienia oraz odznaczają się wysokimi temperaturami wrzenia i topnienia.

Ponieważ jon wodorotlenkowy $\text{O}{\text{H}}^{-}$ ma wartościowość równą $\text{I}$, ogólny wzór wodorotlenków możemy zapisać jako:

RUwDb3PIsXorC

Grafika przedstawia wzór ogólny wodorotlenków. $\text{M}$ otwarcie nawiasu $\text{OH}$ zamknięcie nawiasu indeks dolny małe n. Nad dużą literą $\text{M}$ została zapisana mała litera n oznaczająca wartościowość metalu, a nad grupą wodorotlenową znajduje się rzymska cyfra jeden. Obie litery n oraz litera $\text{M}$ zostały oznaczone kolorem fioletowym. Symbol tlenu został oznaczony kolorem czerwonym, a symbol wodoru kolorem szarym.

gdzie: $\text{M}$ – symbol metalu; $\text{n}$ – liczba jonów wodorotlenkowych równa wartościowości metalu (pamiętaj, że we wzorach sumarycznych związków chemicznych nie zapisujemy indeksów stechiometrycznych o wartości $1$).

Nazwy wodorotlenków tworzymy przez dodanie do słowa „wodorotlenek” nazwy metalu tworzącego dany związek (w dopełniaczu) oraz, jeśli jest taka potrzeba, wartościowości metalu. Przykładowo, jeśli pierwiastkiem wchodzącym w skład wodorotlenku jest sód, którego atomy w związkach chemicznych przyjmują wartościowość równą $\text{I}$ (sód położony jest w $1.$ grupie układu okresowego), to wzór sumaryczny wodorotlenku ma postać:

R1dQjESs3ZyGr

Wzór sumaryczny wodorotlenku sodu $\text{NaOH}$. Nad atomem sodu oraz nad grupą wodorotlenową zostały zapisane rzymskie cyfry jeden oznaczające wartościowość. Symbol sodu został przedstawiony kolorem fioletowym, symbol tlenu – kolorem czerwonym, a symbol wodoru – kolorem szarym.

a jego nazwa to: wodorotlenek sodu.

W skład sieci krystalicznej wodorotlenku sodu wchodzą kationy sodu (${\text{Na}}^{+}$) i aniony wodorotlenkowe (${\text{OH}}^{-}$). Fragment modelu wspomnianej sieci krystalicznej analizowanego wodorotlenku przedstawia poniższa grafika.

R1PizUIEqKS1B

Ilustracja przedstawia graficzny model budowy wodorotlenków na przykładzie wodorotlenku sodu. Po prawej stronie legenda: średnie fioletowe kulki to kationy sodu ${\text{Na}}^{+}$. Pary dużych czerwonych kulek oraz małych białych kulek to aniony wodorotlenkowe ${\text{OH}}^{-}$. Po lewej stronie rysunek sieci krystalicznej zbudowanej z tych jonów. Kationy sodu i aniony wodorotlenkowe są wymieszane w równych proporcjach i mocno upakowane, tworzą jedno ciało stałe.

Wartościowość atomów metali $1.$ i $2.$ grupy układu okresowego jest w związkach chemicznych zawsze taka sama (atomy metali $1.$ grupy układu okresowego w związkach chemicznych mają wartościowość równą $\text{I}$, a atomy metali $2.$ grupy układu okresowego wartościowość równą $\text{II}$). Podobna sytuacja ma miejsce dla atomów cynku (wartościowość jego atomów w związkach chemicznych wynosi $\text{II}$) oraz glinu (wartościowość $\text{III}$). Nazwy wodorotlenków wymienionych metali tworzymy analogicznie do nazwy wodorotlenku sodu – bez podawania wartościowości metalu. W przypadku wodorotlenków pozostałych metali, do nazwy wodorotlenku dodaje się w nawiasie cyfrę rzymską, która określa wartościowość atomów metalu w rozpatrywanym związku chemicznym.

Przykładowo żelazo może tworzyć wodorotlenek, w którym wartościowość atomów metalu równa jest $\text{II}$:

R6Y432CIoL6nw

Wzór sumaryczny wodorotlenku żelaza(<math aria‑label="dwa">II) $\text{Fe}$ otwarcie nawiasu $\text{OH}$ zamknięcie nawiasu indeks dolny dwa. Nad symbolem metalu znajduje się rzymska cyfra dwa, oznaczająca wartościowość. Nad grupą wodorotlenową znajduje się rzymska cyfra jeden. Symbol żelaza, jego wartościowość oraz cyfra dwa w indeksie dolnym zostały przedstawione kolorem fioletowym. Symbol atomu tlenu przedstawiono kolorem czerwonym, a atom wodoru kolorem – szarym.

lub $\text{III}$:

R1FvjL7jBYfLt

Wzór sumaryczny wodorotlenku żelaza(<math aria‑label="trzy">III) $\text{Fe}$ otwarcie nawiasu $\text{OH}$ zamknięcie nawiasu indeks dolny trzy. Nad symbolem metalu znajduje się rzymska cyfra trzy, oznaczająca wartościowość. Nad grupą wodorotlenową znajduje się rzymska cyfra jeden. Symbol żelaza, jego wartościowość oraz cyfra trzy w indeksie dolnym zostały przedstawione kolorem fioletowym. Symbol atomu tlenu przedstawiono kolorem czerwonym, a atom wodoru – kolorem szarym.

W skład sieci krystalicznej wodorotlenku żelaza($\text{II}$) wchodzą kationy żelaza($\text{II}$) (${\text{Fe}}^{2+}$) oraz aniony wodorotlenkowe (${\text{OH}}^{-}$), a sieć krystaliczna wodorotlenku żelaza($\text{III}$) zbudowana jest z kationów żelaza($\text{III}$) (${\text{Fe}}^{3+}$) i anionów wodorotlenkowych (${\text{OH}}^{-}$).

2. Rozpuszczalność wodorotlenków w wodzie

Wodorotlenki wykazują zróżnicowaną rozpuszczalność w wodzie. Przykładowo, wodorotlenek sodu i wodorotlenek potasu są bardzo dobrze rozpuszczalne w wodzie, podczas gdy np. wodorotlenek cynku oraz wodorotlenek glinu są właściwie nierozpuszczalne. To, czy dany wodorotlenek dobrze rozpuszcza się w wodzie, możemy sprawdzić w tabeli rozpuszczalności, której fragment znajduje się poniżej.

1

Polecenie 2

Przeanalizuj zamieszczony poniżej fragment tabeli rozpuszczalności wodorotlenków, a następnie zapisz wzory oraz nazwy wodorotlenków praktycznie nierozpuszczalnych w wodzie (w tabeli oznaczone jako N).

RTUSdidpJ4CYG

Fragment tabeli rozpuszczalności wodorotlenków wybranych metali w wodzie w temperaturze 25 stopni Celsjusza. Wodorotlenek sodu, wodorotlenek potasu i wodorotlenek baru są oznaczone literą R. Litera R oznacza substancję dobrze rozpuszczalną w wodzie. Wodorotlenek miedzi(II), wodorotlenek magnezu, wodorotlenek cynku, wodorotlenek glinu, wodorotlenek ołowiu(II), wodorotlenek żelaza(II) i wodorotlenek żelaza(III) są oznaczone literą N. Litera N oznacza substancję praktycznie nierozpuszczalną w wodzie. Wodorotlenek wapnia oznaczony jest literą T. Litera T oznacza substancję trudno rozpuszczalną w wodzie, która wytrąca się przy odpowiednim stężeniu roztworu.

R1IGNMKRPGuFm

Odpowiedź zapisz w zeszycie do lekcji chemii, zrób zdjęcie, a następnie umieść je w wyznaczonym polu.

Wskazówki i klucze odpowiedzi

Pokaż podpowiedź

Nazwy wodorotlenków tworzymy, dodając do słowa „wodorotlenek” nazwę wchodzącego w jego skład metalu (w dopełniaczu). W przypadku wodorotlenków niektórych metali (innych niż metale należące do $1.$ i $2.$ grupy układu okresowego, a także cynku i glinu), w nazwie wodorotlenku należy uwzględnić wartościowość atomów, które wchodzą w skład tych metali.

Pokaż odpowiedź

Czy udało Ci się zapisać wzory oraz nazwy poniższych wodorotlenków?

$\text{Cu}{\left(\text{OH}\right)}_2$ – wodorotlenek miedzi($\text{II}$)
$\text{Mg}{\left(\text{OH}\right)}_2$ – wodorotlenek magnezu
$\text{Zn}{\left(\text{OH}\right)}_2$ – wodorotlenek cynku
$\text{Al}{\left(\text{OH}\right)}_3$ – wodorotlenek glinu
$\text{Pb}{\left(\text{OH}\right)}_2$ – wodorotlenek ołowiu($\text{II}$)
$\text{Fe}{\left(\text{OH}\right)}_2$ – wodorotlenek żelaza($\text{II}$)
$\text{Fe}{\left(\text{OH}\right)}_3$ – wodorotlenek żelaza($\text{III}$)

Polecenie 2

Zapoznaj się z zamieszczonymi poniżej informacjami, dotyczącymi tabeli rozpuszczalności, a następnie rozwiąż zadanie umieszczone poniżej.

Tabela rozpuszczalności obrazuje rozpuszczalność związków. Tworzy się ją w ten sposób, że na jednej osi umieszcza się kationy, a na drugiej aniony. W miejscu przecięcia się linii, wyznaczonych przez interesujący nas kation i anion, znajduje się literowe oznaczenie, które informuje o rozpuszczalności tej substancji. Tabele zwykle dotyczą rozpuszczalności w wodzie o wybranej temperaturze. Oznaczenia stosowane w tabelach:

• R – substancja dobrze rozpuszczalna w wodzie;

• N – substancja praktycznie nierozpuszczalna w wodzie;

• T – substancja trudno rozpuszczalna w wodzie, która wytrąca się przy odpowiednim stężeniu roztworu.

R1KrFHP3D7l5f

Łączenie par. Ocen prawdziwość poniższych zdań. Zaznacz "Prawda", jeśli zdanie jest prawdziwe albo Fałsz, jeśli jest fałszywe. Tabela rozpuszczalności informuje o rozpuszczalności substancji w danym rozpuszczalniku i temperaturze, np. w wodzie w temperaturze $20°\text{C}$. Możliwe odpowiedzi: Prawda, Fałsz. Symbol R oznacza substancję praktycznie nierozpuszczalną. Możliwe odpowiedzi: Prawda, Fałsz. W celu sprawdzenia rozpuszczalności wodorotlenku baru, należy odszukać na osiach tabeli anion wodorotlenkowy i kation baru, a następnie sprawdzić oznaczenie literowe w kratce, która odpowiada temu związkowi. Możliwe odpowiedzi: Prawda, Fałsz

Łączenie par. Ocen prawdziwość poniższych zdań. Zaznacz "Prawda", jeśli zdanie jest prawdziwe albo Fałsz, jeśli jest fałszywe. Tabela rozpuszczalności informuje o rozpuszczalności substancji w danym rozpuszczalniku i temperaturze, np. w wodzie w temperaturze $20°\text{C}$. Możliwe odpowiedzi: Prawda, Fałsz. Symbol R oznacza substancję praktycznie nierozpuszczalną. Możliwe odpowiedzi: Prawda, Fałsz. W celu sprawdzenia rozpuszczalności wodorotlenku baru, należy odszukać na osiach tabeli anion wodorotlenkowy i kation baru, a następnie sprawdzić oznaczenie literowe w kratce, która odpowiada temu związkowi. Możliwe odpowiedzi: Prawda, Fałsz

Wodne roztwory wodorotlenków to tak zwane zasadyzasadazasady. Mówiąc „zasada sodowa”, mamy więc na myśli „wodny roztwór wodorotlenku sodu”.

3. Wskaźniki

Obecność w roztworze wodnym wodorotlenku rozpuszczalnego w wodzie można wykryć, używając do tego substancji zwanych wskaźnikami kwasowo‑zasadowymiwskaźniki kwasowo‑zasadowewskaźnikami kwasowo‑zasadowymi (lub indykatorami), które zmieniają swoją barwę w zależności od odczynu roztworuodczyn roztworuodczynu roztworu, będącego cechą charakteryzującą roztwory wodne.

Wielu wskaźników kwasowo–zasadowych używamy mniej lub bardziej świadomie na co dzień. Herbata, do której dodamy sok z cytryny, zmienia pod jego wpływem zabarwienie na jaśniejsze. Podobnie, gdy do soku z buraków dodamy sok z cytryny (kwas cytrynowy) lub ocet (kwas octowy) – pod wpływem wymienionych substancji przyjmie intensywny czerwony kolor.

W laboratorium chemicznym, do badania odczynu roztworów i zarazem identyfikacji niektórych substancji rozpuszczalnych w wodzie, jako wskaźników używa się między innymi alkoholowego roztworu fenoloftaleiny, wodnego roztworu oranżu metylowego oraz uniwersalnego papierka wskaźnikowego. W warunkach domowych jako indykator może posłużyć wywar z liści czerwonej kapusty.

1

Polecenie 3

Wodne roztwory wodorotlenków rozpuszczalnych w wodzie charakteryzują się odczynem zasadowym. Z kolei czysta woda ma odczyn obojętny. W poniższej tabeli znajdują się nazwy wybranych wskaźników kwasowo‑zasadowych oraz ich barwy, w zależności od środowiska, w jakim się znajdują (woda lub wodny roztwór wodorotlenku). Zapoznaj się z informacjami zawartymi w tabeli i odpowiedz na pytanie, czy wszystkich z wymienionych wskaźników można użyć w celu odróżnienia wody destylowanej od wodnego roztworu wodorotlenku. Odpowiedź uzasadnij.

RpDLTJLb9KSk0

Tabela przedstawia zmiany barw czterech różnych wskaźników pod wpływem wody destylowanej i wodnego roztworu wodorotlenku. W dwóch kolumnach tekstowo i wizualnie, za pomocą różnych kolorów teł, przedstawiono barwy wskaźników w wodzie destylowanej oraz w środowisku zasadowym. Prezentowane wskaźniki to, licząc od góry: Wwywar z czerwonej kapusty: fioletowy w wodzie destylowanej i zielony w wodnym roztworze wodorotlenku; uniwersalny papierek wskaźnikowy: żółty w wodzie destylowanej i niebieski w wodnym roztworze wodorotlenku; alkoholowy roztwór fenoloftaleiny: bezbarwny w wodzie destylowanej i malinowy w wodnym roztworze wodorotlenku; wodny roztwór oranżu metylowego: żółtopomarańczowy w wodzie destylowanej i w wodnym roztworze wodorotlenku.

R1M017eKotTov

Odpowiedź: (Uzupełnij).

Wskazówki i klucze odpowiedzi

Pokaż podpowiedź

Czy wszystkie z zamieszczonych w tabeli wskaźników kwasowo–zasadowych mają inne zabarwienie w wodzie destylowanej, a inne w wodnym roztworze wodorotlenku?

Pokaż odpowiedź

Czy Twoja odpowiedź jest taka jak poniżej? Czy znalazło się uzasadnienie w Twojej odpowiedzi?

Nie wszystkie wymienione w tabeli wskaźniki kwasowo‑zasadowe mogą zostać wykorzystane w celu odróżnienia wody destylowanej od wodnego roztworu wodorotlenku. Wodny roztwór oranżu metylowego ma taką samą barwę w czystej wodzie, jak i w wodnym roztworze wodorotlenku, dlatego wykorzystując ten wskaźnik, nie odróżnimy ich od siebie. Barwy pozostałych wskaźników są inne w wodzie, a inne w wodnym roztworze wodorotlenku. Stąd każdy z nich może zostać wykorzystany do ich odróżnienia.

Polecenie 3

R1Am46dSocvzs

Wodne roztwory wodorotlenków rozpuszczalnych w wodzie charakteryzują się odczynem zasadowym. Z kolei czysta woda ma odczyn obojętny. Zaznacz, których z wymienionych wskaźników kwasowo-zasadowych użyłbyś do odróżnienia wody destylowanej od wodnego roztworu wodorotlenku. Możliwe odpowiedzi: 1. uniwersalny papierek wskaźnikowy, 2. fenoloftaleina, 3. oranż metylowy, 4. błękit metylenowy

4. Otrzymywanie wodorotlenków

Doświadczenie 1

Sprawdź, czy po wprowadzeniu kawałka metalicznego sodu do wody destylowanej uzyskasz roztwór o odczynie zasadowym. W tym celu przeprowadź doświadczenie $1.$ Przygotuj niezbędne odczynniki i sprzęt laboratoryjny. Wybierz hipotezę i zweryfikuj ją, przeprowadzając doświadczenie wg załączonej instrukcji. Jeśli nie masz możliwości samodzielnego przeprowadzenia doświadczenia, zapoznaj się z filmem z jego wykonania. Napisz obserwacje oraz sformułuj odpowiedni wniosek. Przeprowadzając doświadczenie, samodzielnie zadbaj o środki ochrony osobistej.

R16UTCcFSxkHV

Problem badawczy: Czy po wprowadzeniu sodu do wody destylowanej, można otrzymać wodny roztwór wodorotlenku sodu?. Spośród podanych poniżej hipotez wybierz jedną, a następnie ją zweryfikuj. Hipoteza 1: Po wprowadzeniu sodu do wody destylowanej można otrzymać wodny roztwór wodorotlenku sodu. Hipoteza 2: Po wprowadzeniu sodu do wody destylowanej nie można otrzymać wodnego roztworu wodorotlenku sodu. Twój wybór: (Wybierz: Hipoteza 1., Hipoteza 2.). Co będzie potrzebne: krystalizator; woda destylowana; wywar z czerwonej kapusty; kawałek sodu wielkości ziarna ryżu; pęseta; bibuła; nóż. Instrukcja: 1. Do krystalizatora wlej wodę destylowaną i dodaj kilka kropel wywaru z czerwonej kapusty. 2. Wyjmij pęsetą sód z oleju mineralnego lub nafty, dokładnie osusz bibułą i odkrój kawałek wielkości ziarna ryżu. 3. Do krystalizatora z wodą destylowaną, z dodatkiem wywaru z czerwonej kapusty, wrzuć przygotowany kawałek sodu (pozostałą, niewykorzystaną część sodu schowaj z powrotem do nafty lub oleju mineralnego). 4. Obserwuj zachodzące zmiany.

Przeprowadzono doświadczenie, w którym sprawdzono, czy po wprowadzeniu kawałka metalicznego sodu do wody destylowanej, uzyskany zostanie roztwór o odczynie zasadowym.

Problem badawczy:

Czy po wprowadzeniu sodu do wody destylowanej, można otrzymać wodny roztwór wodorotlenku sodu?

Hipoteza:

Po wprowadzeniu sodu do wody destylowanej można otrzymać wodny roztwór wodorotlenku sodu.

Co było potrzebne:

• krystalizator;

• woda destylowana;

• wywar z czerwonej kapusty;

• kawałek sodu wielkości ziarna ryżu;

• pęseta;

• bibuła;

• nóż.

Przebieg doświadczenia:

Do krystalizatora nalano wody destylowanej i dodano kilka kropel wywaru z czerwonej kapusty. Za pomocą pęsety wyjęto sód z oleju mineralnego, dokładnie go osuszono bibułą i odkrojono kawałek wielkości ziarna ryżu. Do krystalizatora z wodą destylowaną z dodatkiem wywaru z czerwonej kapusty wrzucono przygotowany kawałek sodu (pozostałą, niewykorzystaną część sodu schowano z powrotem do oleju mineralnego). Obserwowano zachodzące zmiany.

Obserwacje:

Sód unosi się na powierzchni wody. Metaliczne ciało stałe ulega w wodzie roztworzeniu. Wydziela się bezbarwny (bezwonny) gaz. Roztwór w krystalizatorze zmienia barwę z fioletowej na zieloną. W wyniku zachodzącej przemiany, krystalizator stał się ciepły.

Wnioski:

Sód ma gęstość mniejszą od gęstości wody. Reaguje z nią, a obserwowana zmiana zabarwienia wywaru z czerwonej kapusty pozwala wnioskować, że powstaje wodny roztwór wodorotlenku sodu.

R1ZDsbQPCHufs

Na filmie ukazano, w jaki sposób sód reaguje z wodą. W celu zbadania odczynu powstałego roztworu, w doświadczeniu wykorzystano wywar z czerwonej kapusty.

Na filmie ukazano, w jaki sposób sód reaguje z wodą. W celu zbadania odczynu powstałego roztworu, w doświadczeniu wykorzystano wywar z czerwonej kapusty.

Film dostępny pod adresem /preview/resource/R1ZDsbQPCHufs

Na filmie ukazano, w jaki sposób sód reaguje z wodą. W celu zbadania odczynu powstałego roztworu, w doświadczeniu wykorzystano wywar z czerwonej kapusty.

1

Polecenie 4

Re4bOZ6UwgD7Y

Obserwacje: (Uzupełnij) Wnioski: (Uzupełnij).

Wskazówki i klucze odpowiedzi

Pokaż podpowiedź

W obserwacjach uwzględnij barwę roztworu przed i po przeprowadzeniu doświadczenia. Zwróć uwagę na stan skupienia reagentów. We wniosku odnieś się do postawionej hipotezy.

Pokaż odpowiedź

Obserwacje:

Czy w zapisanych przez Ciebie obserwacjach znajdują się poniższe informacje?

Sód unosi się na powierzchni wody. Metaliczne ciało stałe ulega w wodzie roztworzeniu. Wydziela się bezbarwny (bezwonny) gaz. Roztwór w krystalizatorze zmienia barwę z fioletowej na zieloną.

Uwaga: Jeśli doświadczenie zostało przez Ciebie wykonane samodzielnie, to dało się również stwierdzić, że w wyniku zachodzącej przemiany, krystalizator stał się ciepły.

Wnioski:

Czy w Twoim wniosku znajduje się odniesienie do postawionej hipotezy? Czy zapisany przez Ciebie wniosek zawiera poniższe informacje?

Sód ma gęstość mniejszą od gęstości wody. Reaguje z nią, a obserwowana zmiana zabarwienia wywaru z czerwonej kapusty pozwala wnioskować, że powstaje wodny roztwór wodorotlenku sodu.

Polecenie 4

R9otJWR2VBGi8

Zaznacz poprawne dokończenie poniższego zdania.

Wywar z czerwonej kapusty, zastosowany w doświadczeniu, zmienił barwę z fioletowej na zieloną. Na tej podstawie można stwierdzić, że: Możliwe odpowiedzi: 1. wywar z czerwonej kapusty może służyć jako wskaźnik pH do wykrywania roztworów o odczynie zasadowym., 2. wywar z czerwonej kapusty może służyć jako wskaźnik pH do wykrywania roztworów o odczynie obojętnym., 3. wywar z czerwonej kapusty nie może służyć jako wskaźnik pH., 4. wywar z czerwonej kapusty może służyć jako wskaźnik pH do wykrywania roztworów o odczynie kwasowym.

Podsumowanie doświadczenia

Sód gwałtownie reaguje z wodą, a odnotowana zmiana zabarwienia wywaru z czerwonej kapusty (z fioletowego na zielony) pozwala na stwierdzenie, że w wyniku zachodzącej reakcji chemicznej uzyskano roztwór o odczynie zasadowym. Biorąc pod uwagę wykorzystane odczynniki chemiczne (sód i wodę destylowaną), można wnioskować, że substancja obecna w roztworze wodnym po reakcji to wodorotlenek sodu. Wydzielającym się gazem, w wyniku zachodzącej reakcji chemicznej, jest wodór.

Równanie reakcji chemicznej, która ma miejsce w układzie doświadczalnym, wygląda następująco:

Jedną z laboratoryjnych metod otrzymywania wodorotlenków jest reakcja niektórych metali z wodą. Tak zwane metale aktywne (a więc należące do $1.$ oraz $2.$ grupy układu okresowego, z wyjątkiem berylu) w większości reagują z wodą już w temperaturze pokojowej (magnez reaguje z wodą w widoczny sposób dopiero w podwyższonej temperaturze). W wyniku reakcji chemicznej metalu z wodą, oprócz wodorotlenku powstaje również wodór. Równanie omówionej reakcji chemicznej można opisać schematem:

Litowce reagują z wodą gwałtowniej niż berylowce. Do reakcji z wodą nie stosuje się jednak fransu i radu – to metale promieniotwórcze.

W obrębie grupy układu okresowego, aktywność metali rośnie ze wzrostem liczby atomowej, a w obrębie okresu – rośnie wraz ze zmniejszaniem się liczby atomowej, tak jak to przedstawiono na poniższej grafice.

RsAm5OGxSMOZ4

Ilustracja przedstawia dwie pierwsze grupy układu okresowego pierwiastków. Komórki z wodorem i berylem mają kolor szary, reszta komórek ma pomarańczowe tło. Pola układu okresowego nie zawierają wszystkich informacji o pierwiastkach, a jedynie symbol i liczbę atomową. Po lewej stronie wycinka znajduje się równoległa do bocznej krawędzi układu okresowego strzałka skierowana w dół o kolorze przechodzącym od pomarańczowego u góry, w czerwony na dole, z napisem: wzrost aktywności metali. Taka sama strzałka, skierowana w lewą stronę, znajduje się również nad wycinkiem.

Związane jest to ze zwiększającą się odległością elektronów walencyjnych od jądra atomowego w atomach metali, co skutkuje łatwością atomu do oddawania elektronów podczas tworzenia wiązań jonowych.

Metale pozostałych grup układu okresowego (np. miedź), podobnie jak wspomniany już beryl, są mniej aktywne i nie reagują z wodą. Ich trudno rozpuszczalne w wodzie wodorotlenki metali otrzymuje się innymi metodami.

Podsumowanie doświadczenia

Tlenek wapnia reaguje z wodą, a w wyniku zachodzącej reakcji chemicznej wydziela się ciepło – to reakcja egzoenergetyczna (egzotermiczna)reakcja egzotermicznareakcja egzoenergetyczna (egzotermiczna). To, że po dodaniu alkoholowego roztworu fenoloftaleiny roztwór zabarwił się na malinowo, pozwala na stwierdzenie, że w wyniku zachodzącej reakcji chemicznej uzyskano roztwór o odczynie zasadowym. Biorąc pod uwagę wykorzystane odczynniki chemiczne (tlenek wapnia i wodę destylowaną), można wnioskować, że substancja obecna w roztworze wodnym po reakcji to wodorotlenek wapnia. Równanie reakcji chemicznej, która zachodzi w trakcie wykonywania opisanego doświadczenia, ma postać:

Jako drugą z laboratoryjnych metod otrzymywania wodorotlenków, można zastosować reakcję tlenków niektórych metali z wodą. Do wspomnianych należą tlenki metali aktywnych. Równanie omówionej reakcji chemicznej tlenków niektórych metali z wodą można opisać schematem:

Tlenki, które w reakcji z wodą tworzą zasady (a więc wodorotlenki rozpuszczalne w wodzie), to tak zwane tlenki zasadotwórcze.

Podsumowanie

• Wodorotlenki to związki chemiczne, zbudowane z kationów metali i anionów wodorotlenkowych, o wzorze ogólnym: $\text{M}{\left(\text{OH}\right)}_{\text{n}}$.

• Nazwy wodorotlenków tworzymy, dodając do słowa „wodorotlenek” nazwę wchodzącego w jego skład metalu (w dopełniaczu) oraz, w przypadku niektórych metali, jego wartościowość.

• Wodorotlenki otrzymuje się w wyniku reakcji chemicznych niektórych metali z wodą oraz tlenków niektórych metali z wodą.

• Wodne roztwory wodorotlenków dobrze rozpuszczalnych w wodzie (wszystkich wodorotlenków metali z $1.$ grupy układu okresowego i wybranych wodorotlenków metali z grupy $2.$) nazywa się zasadami.

Praca domowa

1

Polecenie 8.1

Wykorzystując dostępne Ci źródła informacji oraz wiedzę zdobytą podczas analizy tego materiału, przygotuj infografikę przedstawiającą barwy wybranych wskaźników w środowisku o odczynie obojętnym i zasadowym.

RN5kU4PtCsayZ

Odpowiedź zapisz w zeszycie do lekcji chemii, zrób zdjęcie, a następnie umieść je w wyznaczonym polu.

Wskazówki i klucze odpowiedzi

Pokaż podpowiedź

Infografika to graficzne przedstawienie informacji. Użyj do swojego projektu barw wskaźników kwasowo‑zasadowych, które odpowiadają roztworom o określonym odczynie.

Pokaż odpowiedź

RR6r7zZwbRXf0

Grafika zatytułowana Barwy wybranych wskaźników kwasowo‑zasadowych w wodnych roztworach o odczynie obojętnym i zasadowym. Zostały one przedstawione w tabeli o trzech kolumnach. Pierwszy wskaźnik to uniwersalny papierek wskaźnikowy, który dla roztworów o odczynie obojętnym pozostaje bezbarwny, zaś dla roztworów o odczynie zasadowym przyjmuje barwę niebieską. Kolejny wskaźnik to alkoholowy roztwór fenoloftaleiny, który nie zmienia barwy w kontakcie z roztworem o odczynie obojętnym, a dla roztworów o odczynie zasadowym barwi się na kolor malinowy. Następnym wskaźnikiem jest wodny roztwór oranżu metylowego, który dla roztworów obojętnych przyjmuje barwę pomarańczową, a dla roztworów zasadowych – żółtą. Ostatnim wskaźnikiem jest wywar z czerwonej kapusty. Dla roztworów o odczynie obojętnym przyjmuje on barwę fioletową, a dla roztworów o odczynie zasadowym barwi się na kolor zielony.

Polecenie 8.1

Wykorzystując dostępne Ci źródła informacji oraz wiedzę zdobytą podczas analizy tego materiału, przyporządkuj wskaźnikom kwasowo‑zasadowym barwy, jakie przyjmują w roztworach o odczynie zasadowym.

RlMkGWCaMoP38

wywar z czerwonej kapusty Możliwe odpowiedzi: 1. niebieski, 2. zielony, 3. malinowy, 4. żółty uniwersalny papierek wskaźnikowy Możliwe odpowiedzi: 1. niebieski, 2. zielony, 3. malinowy, 4. żółty fenoloftaleina Możliwe odpowiedzi: 1. niebieski, 2. zielony, 3. malinowy, 4. żółty oranż metylowy Możliwe odpowiedzi: 1. niebieski, 2. zielony, 3. malinowy, 4. żółty

wywar z czerwonej kapusty Możliwe odpowiedzi: 1. niebieski, 2. zielony, 3. malinowy, 4. żółty uniwersalny papierek wskaźnikowy Możliwe odpowiedzi: 1. niebieski, 2. zielony, 3. malinowy, 4. żółty fenoloftaleina Możliwe odpowiedzi: 1. niebieski, 2. zielony, 3. malinowy, 4. żółty oranż metylowy Możliwe odpowiedzi: 1. niebieski, 2. zielony, 3. malinowy, 4. żółty

1

Polecenie 8.2

Zapisz równania reakcji chemicznych, oznaczonych na poniższym chemografie cyframi od $1$ do $7$. Pamiętaj, że każda z reakcji prowadzi do otrzymania odpowiedniego wodorotlenku. Napisz wzory (lub symbole) i nazwy substancji oznaczonych literami od A do H. Określ typ każdej z reakcji chemicznych (synteza, analiza, wymiana).

R1WXjHEqoWLan

R1MXs3ncOWNjx

Odpowiedź zapisz w zeszycie do lekcji chemii, zrób zdjęcie, a następnie umieść je w wyznaczonym polu.

Wskazówki i klucze odpowiedzi

Pokaż podpowiedź

W reakcjach syntezy z kilku substratów powstaje jeden produkt, w reakcjach analizy z jednego substratu powstają przynajmniej dwa produkty, zaś w reakcjach wymiany z kilku (najczęściej dwóch) substratów powstaje kilka produktów.

Pokaż odpowiedź

Nr reakcji	Równanie reakcji	Typ reakcji
$1$	${\text{K}}_2\text{O}+{\text{H}}_2\text{O}\to 2\text{KOH}$	synteza
$2$	$2\text{K}+2{\text{H}}_2\text{O}\to 2\text{KOH}+{\text{H}}_2\uparrow$	wymiana
$3$	$2\text{Na}+2{\text{H}}_2\text{O}\to 2\text{NaOH}+{\text{H}}_2\uparrow$	wymiana
$4$	${\text{Na}}_2\text{O}+{\text{H}}_2\text{O}\to 2\text{NaOH}$	synteza
$5$	$\text{BaO}+{\text{H}}_2\text{O}\to \text{Ba}{\left(\text{OH}\right)}_2$	synteza
$6$	$\text{Ba}+2{\text{H}}_2\text{O}\to \text{Ba}{\left(\text{OH}\right)}_2+{\text{H}}_2\uparrow$	wymiana
$7$	$\text{CaO}+{\text{H}}_2\text{O}\to \text{Ca}{\left(\text{OH}\right)}_2$	synteza

Oznaczenie literowe substancji	Wzór substancji	Nazwa substancji
A	${\text{H}}_2\text{O}$	woda (tlenek wodoru)
B	$\text{KOH}$	wodorotlenek potasu
C	${\text{H}}_2$	wodór
D	$\text{NaOH}$	wodorotlenek sodu
E	${\text{Na}}_2\text{O}$	tlenek sodu
F	$\text{Ba}{\left(\text{OH}\right)}_2$	wodorotlenek baru
G	$\text{Ba}$	bar
H	$\text{CaO}$	tlenek wapnia

Polecenie 8.2

Przyporządkuj poniższym reakcjom z udziałem wodorotlenków ich odpowiedni typ.

RuayxR5CluNd8

${\text{K}}_2\text{O}+{\text{H}}_2\text{O}\to 2 \text{KOH}$ Możliwe odpowiedzi: 1. reakcja syntezy, 2. reakcja wymiany, 3. reakcja analizy $2 \text{Al}{\left(\text{OH}\right)}_3\to {\text{Al}}_2{\text{O}}_3+3 {\text{H}}_2\text{O}$ Możliwe odpowiedzi: 1. reakcja syntezy, 2. reakcja wymiany, 3. reakcja analizy $\text{NaOH}+\text{HCl}\rightleftarrows \text{NaCl}+{\text{H}}_2\text{O}$ Możliwe odpowiedzi: 1. reakcja syntezy, 2. reakcja wymiany, 3. reakcja analizy

${\text{K}}_2\text{O}+{\text{H}}_2\text{O}\to 2 \text{KOH}$ Możliwe odpowiedzi: 1. reakcja syntezy, 2. reakcja wymiany, 3. reakcja analizy $2 \text{Al}{\left(\text{OH}\right)}_3\to {\text{Al}}_2{\text{O}}_3+3 {\text{H}}_2\text{O}$ Możliwe odpowiedzi: 1. reakcja syntezy, 2. reakcja wymiany, 3. reakcja analizy $\text{NaOH}+\text{HCl}\rightleftarrows \text{NaCl}+{\text{H}}_2\text{O}$ Możliwe odpowiedzi: 1. reakcja syntezy, 2. reakcja wymiany, 3. reakcja analizy

Słownik

Ćwiczenia

Pokaż ćwiczenia:

1

Ćwiczenie 1

RtiwaPhFnkCqb1

Ułóż schematy równań reakcji chemicznych, które prowadzą do otrzymania wodorotlenków. Wybierz odpowiednie elementy z listy. 1. woda, 2. tlenek niemetalu, 3. każdy metal, 4. tlenek metalu aktywnego, 5. wodorotlenek, 6. tlenek każdego metalu, 7. wodorotlenek $+$ woda, 8. wodorotlenek $+$ wodór, 9. tlen, 10. wodór, 11. wodór, 12. woda, 13. tlen, 14. wodorotlenek $+$ tlen, 15. każdy niemetal $+$1. woda, 2. tlenek niemetalu, 3. każdy metal, 4. tlenek metalu aktywnego, 5. wodorotlenek, 6. tlenek każdego metalu, 7. wodorotlenek $+$ woda, 8. wodorotlenek $+$ wodór, 9. tlen, 10. wodór, 11. wodór, 12. woda, 13. tlen, 14. wodorotlenek $+$ tlen, 15. każdy niemetal$\to$ wodorotlenek
aktywny metal $+$1. woda, 2. tlenek niemetalu, 3. każdy metal, 4. tlenek metalu aktywnego, 5. wodorotlenek, 6. tlenek każdego metalu, 7. wodorotlenek $+$ woda, 8. wodorotlenek $+$ wodór, 9. tlen, 10. wodór, 11. wodór, 12. woda, 13. tlen, 14. wodorotlenek $+$ tlen, 15. każdy niemetal$\to$ 1. woda, 2. tlenek niemetalu, 3. każdy metal, 4. tlenek metalu aktywnego, 5. wodorotlenek, 6. tlenek każdego metalu, 7. wodorotlenek $+$ woda, 8. wodorotlenek $+$ wodór, 9. tlen, 10. wodór, 11. wodór, 12. woda, 13. tlen, 14. wodorotlenek $+$ tlen, 15. każdy niemetal

Ułóż schematy równań reakcji chemicznych, które prowadzą do otrzymania wodorotlenków. Wybierz odpowiednie elementy z listy. 1. woda, 2. tlenek niemetalu, 3. każdy metal, 4. tlenek metalu aktywnego, 5. wodorotlenek, 6. tlenek każdego metalu, 7. wodorotlenek $+$ woda, 8. wodorotlenek $+$ wodór, 9. tlen, 10. wodór, 11. wodór, 12. woda, 13. tlen, 14. wodorotlenek $+$ tlen, 15. każdy niemetal $+$1. woda, 2. tlenek niemetalu, 3. każdy metal, 4. tlenek metalu aktywnego, 5. wodorotlenek, 6. tlenek każdego metalu, 7. wodorotlenek $+$ woda, 8. wodorotlenek $+$ wodór, 9. tlen, 10. wodór, 11. wodór, 12. woda, 13. tlen, 14. wodorotlenek $+$ tlen, 15. każdy niemetal$\to$ wodorotlenek
aktywny metal $+$1. woda, 2. tlenek niemetalu, 3. każdy metal, 4. tlenek metalu aktywnego, 5. wodorotlenek, 6. tlenek każdego metalu, 7. wodorotlenek $+$ woda, 8. wodorotlenek $+$ wodór, 9. tlen, 10. wodór, 11. wodór, 12. woda, 13. tlen, 14. wodorotlenek $+$ tlen, 15. każdy niemetal$\to$ 1. woda, 2. tlenek niemetalu, 3. każdy metal, 4. tlenek metalu aktywnego, 5. wodorotlenek, 6. tlenek każdego metalu, 7. wodorotlenek $+$ woda, 8. wodorotlenek $+$ wodór, 9. tlen, 10. wodór, 11. wodór, 12. woda, 13. tlen, 14. wodorotlenek $+$ tlen, 15. każdy niemetal

Przedstaw metody otrzymywania wodorotlenków, wybierając odpowiednie elementy z listy.

aktywny metal, tlen, tlen, wodorotlenek, każdy niemetal, wodorotlenek + tlen, tlenek niemetalu, tlenek metalu aktywnego, wodorotlenek + wodór, wodorotlenek + wodór, wodorotlenek, wodór, wodorotlenek + woda, każdy metal, wodorotlenek + tlen, wodorotlenek + woda, tlenek każdego metalu, wodór

.............................................. ..............................................
.............................................. ..............................................

1

Ćwiczenie 2

R1FCKFSKBhopY1

Uzupełnij równania reakcji otrzymywania wodorotlenków, przeciągając w luki odpowiednie symbole lub wzory chemiczne substancji oraz (jeśli to konieczne) współczynniki stechiometryczne. 1. ${\text{H}}_2\uparrow$, 2. ${2 \text{H}}_2\text{O}\uparrow$, 3. ${{\text{Ca}\left(\text{OH}\right)}_2+\text{H}}_2\uparrow$, 4. $2 {\text{H}}_2\uparrow$, 5. ${\text{Na}}_2\text{O}$, 6. ${{\text{Ca}\left(\text{OH}\right)}_2+\text{H}}_2\text{O}$, 7. ${\text{Ca}\left(\text{OH}\right)}_2$, 8. $\text{Na}$, 9. $2 \text{Na}$ ${+\text{H}}_2\text{O}\to 2 \text{NaOH}$
${\text{CaO}+\text{H}}_2\text{O}\to$ 1. ${\text{H}}_2\uparrow$, 2. ${2 \text{H}}_2\text{O}\uparrow$, 3. ${{\text{Ca}\left(\text{OH}\right)}_2+\text{H}}_2\uparrow$, 4. $2 {\text{H}}_2\uparrow$, 5. ${\text{Na}}_2\text{O}$, 6. ${{\text{Ca}\left(\text{OH}\right)}_2+\text{H}}_2\text{O}$, 7. ${\text{Ca}\left(\text{OH}\right)}_2$, 8. $\text{Na}$, 9. $2 \text{Na}$
1. ${\text{H}}_2\uparrow$, 2. ${2 \text{H}}_2\text{O}\uparrow$, 3. ${{\text{Ca}\left(\text{OH}\right)}_2+\text{H}}_2\uparrow$, 4. $2 {\text{H}}_2\uparrow$, 5. ${\text{Na}}_2\text{O}$, 6. ${{\text{Ca}\left(\text{OH}\right)}_2+\text{H}}_2\text{O}$, 7. ${\text{Ca}\left(\text{OH}\right)}_2$, 8. $\text{Na}$, 9. $2 \text{Na}$ $+{2 \text{H}}_2\text{O}\to 2 \text{NaOH}+$ 1. ${\text{H}}_2\uparrow$, 2. ${2 \text{H}}_2\text{O}\uparrow$, 3. ${{\text{Ca}\left(\text{OH}\right)}_2+\text{H}}_2\uparrow$, 4. $2 {\text{H}}_2\uparrow$, 5. ${\text{Na}}_2\text{O}$, 6. ${{\text{Ca}\left(\text{OH}\right)}_2+\text{H}}_2\text{O}$, 7. ${\text{Ca}\left(\text{OH}\right)}_2$, 8. $\text{Na}$, 9. $2 \text{Na}$

Uzupełnij równania reakcji otrzymywania wodorotlenków, przeciągając w luki odpowiednie symbole lub wzory chemiczne substancji oraz (jeśli to konieczne) współczynniki stechiometryczne. 1. ${\text{H}}_2\uparrow$, 2. ${2 \text{H}}_2\text{O}\uparrow$, 3. ${{\text{Ca}\left(\text{OH}\right)}_2+\text{H}}_2\uparrow$, 4. $2 {\text{H}}_2\uparrow$, 5. ${\text{Na}}_2\text{O}$, 6. ${{\text{Ca}\left(\text{OH}\right)}_2+\text{H}}_2\text{O}$, 7. ${\text{Ca}\left(\text{OH}\right)}_2$, 8. $\text{Na}$, 9. $2 \text{Na}$ ${+\text{H}}_2\text{O}\to 2 \text{NaOH}$
${\text{CaO}+\text{H}}_2\text{O}\to$ 1. ${\text{H}}_2\uparrow$, 2. ${2 \text{H}}_2\text{O}\uparrow$, 3. ${{\text{Ca}\left(\text{OH}\right)}_2+\text{H}}_2\uparrow$, 4. $2 {\text{H}}_2\uparrow$, 5. ${\text{Na}}_2\text{O}$, 6. ${{\text{Ca}\left(\text{OH}\right)}_2+\text{H}}_2\text{O}$, 7. ${\text{Ca}\left(\text{OH}\right)}_2$, 8. $\text{Na}$, 9. $2 \text{Na}$
1. ${\text{H}}_2\uparrow$, 2. ${2 \text{H}}_2\text{O}\uparrow$, 3. ${{\text{Ca}\left(\text{OH}\right)}_2+\text{H}}_2\uparrow$, 4. $2 {\text{H}}_2\uparrow$, 5. ${\text{Na}}_2\text{O}$, 6. ${{\text{Ca}\left(\text{OH}\right)}_2+\text{H}}_2\text{O}$, 7. ${\text{Ca}\left(\text{OH}\right)}_2$, 8. $\text{Na}$, 9. $2 \text{Na}$ $+{2 \text{H}}_2\text{O}\to 2 \text{NaOH}+$ 1. ${\text{H}}_2\uparrow$, 2. ${2 \text{H}}_2\text{O}\uparrow$, 3. ${{\text{Ca}\left(\text{OH}\right)}_2+\text{H}}_2\uparrow$, 4. $2 {\text{H}}_2\uparrow$, 5. ${\text{Na}}_2\text{O}$, 6. ${{\text{Ca}\left(\text{OH}\right)}_2+\text{H}}_2\text{O}$, 7. ${\text{Ca}\left(\text{OH}\right)}_2$, 8. $\text{Na}$, 9. $2 \text{Na}$

Uzupełnij równania reakcji otrzymywania wodorotlenków, przeciągając w luki odpowiednie symbole lub wzory chemiczne substancji.

${\text{Na}}_{\text{2}}\text{O}$, $\text{Na}$, , , , , , , $\text{2Na}$

....................................................
....................................................
.................................................... ....................................................

1

Ćwiczenie 3

R1aeCtiVvjOLC1

Oceń prawdziwość poniższych zdań. Zaznacz Prawda, jeśli zdanie jest prawdziwe, lub Fałsz, jeśli jest fałszywe. Wszystkie metale reagują z wodą. Możliwe odpowiedzi: Prawda, Fałsz. W wyniku reakcji metalu aktywnego z wodą powstaje wodorotlenek i wydziela się wodór. Możliwe odpowiedzi: Prawda, Fałsz. W wyniku reakcji miedzi z wodą powstaje wodorotlenek miedzi. Możliwe odpowiedzi: Prawda, Fałsz. Miedź jest metalem bardziej aktywnym niż sód. Możliwe odpowiedzi: Prawda, Fałsz. W wyniku reakcji tlenku potasu z wodą wydziela się wodór. Możliwe odpowiedzi: Prawda, Fałsz.

Oceń prawdziwość poniższych zdań. Zaznacz Prawda, jeśli zdanie jest prawdziwe, lub Fałsz, jeśli jest fałszywe. Wszystkie metale reagują z wodą. Możliwe odpowiedzi: Prawda, Fałsz. W wyniku reakcji metalu aktywnego z wodą powstaje wodorotlenek i wydziela się wodór. Możliwe odpowiedzi: Prawda, Fałsz. W wyniku reakcji miedzi z wodą powstaje wodorotlenek miedzi. Możliwe odpowiedzi: Prawda, Fałsz. Miedź jest metalem bardziej aktywnym niż sód. Możliwe odpowiedzi: Prawda, Fałsz. W wyniku reakcji tlenku potasu z wodą wydziela się wodór. Możliwe odpowiedzi: Prawda, Fałsz.

Oceń prawdziwość podanych informacji.

	Prawda	Fałsz
Wszystkie metale reagują z wodą.	□	□
W wyniku reakcji metalu aktywnego z wodą powstaje wodorotlenek i wydziela się wodór.	□	□
W wyniku reakcji miedzi z wodą powstaje wodorotlenek miedzi.	□	□
Miedź jest metalem bardziej aktywnym niż sód.	□	□
W wyniku reakcji tlenku potasu z wodą wydziela się wodór.	□	□

2

Ćwiczenie 4

1

Znając zachowanie się miedzi, magnezu i sodu w wodzie z dodatkiem alkoholowego roztworu fenoloftaleiny, ustal, jakich metali użyto do kolejnych reakcji.

Rsmil4eqptJKl1

Aplikacja interaktywna składająca się z trzech pól, w które można przeciągnąć ikony umieszczone w kolumnie po prawej stronie okna aplikacji. Poniżej tych pustych pól znajdują się rysunki. Pod polem lewym jest to rysunek probówki z fioletową cieczą i podpisem Woda plus fenoloftaleina. Pod polem środkowym jest to rysunek probówki z fioletową cieczą oraz zapalonym palnikiem gazowym poniżej i podpisem Woda plus fenoloftaleina. Pod polem prawym jest to rysunek probówki z niebieską cieczą oraz zapalonym palnikiem gazowym poniżej i podpisem Woda plus fenoloftaleina. Ikony po prawej stronie przeznaczone do przeciągnięcia w odpowiednie miejsca reprezentują, licząc kolejno od góry, miedź, magnez i sód.

Aplikacja interaktywna składająca się z trzech pól, w które można przeciągnąć ikony umieszczone w kolumnie po prawej stronie okna aplikacji. Poniżej tych pustych pól znajdują się rysunki. Pod polem lewym jest to rysunek probówki z fioletową cieczą i podpisem Woda plus fenoloftaleina. Pod polem środkowym jest to rysunek probówki z fioletową cieczą oraz zapalonym palnikiem gazowym poniżej i podpisem Woda plus fenoloftaleina. Pod polem prawym jest to rysunek probówki z niebieską cieczą oraz zapalonym palnikiem gazowym poniżej i podpisem Woda plus fenoloftaleina. Ikony po prawej stronie przeznaczone do przeciągnięcia w odpowiednie miejsca reprezentują, licząc kolejno od góry, miedź, magnez i sód.

Zasób interaktywny dostępny pod adresem https://zpe.gov.pl/b/PsZwCnQcf

RIUwDyRvZ7ZwW

Uzupełnij luki w tekście w taki sposób, aby otrzymany tekst był prawdziwy. Metale $1.$ i $2.$ grupy układu okresowego reagują z 1. wywaru z czerwonej kapusty, 2. oranżu metylowego, 3. wodorotlenki, 4. wodór, 5. wodorem, 6. fenoloftaleiny, 7. szczeknięcie, 8. wodą, 9. kichnięcie, 10. woda, tworząc wodorotlenki. Drugim produktem tej reakcji jest gaz — 1. wywaru z czerwonej kapusty, 2. oranżu metylowego, 3. wodorotlenki, 4. wodór, 5. wodorem, 6. fenoloftaleiny, 7. szczeknięcie, 8. wodą, 9. kichnięcie, 10. woda, którego spalaniu towarzyszy charakterystyczny dźwięk, przypominający 1. wywaru z czerwonej kapusty, 2. oranżu metylowego, 3. wodorotlenki, 4. wodór, 5. wodorem, 6. fenoloftaleiny, 7. szczeknięcie, 8. wodą, 9. kichnięcie, 10. woda. Tlenki tych metali tych grup również reagują z wodą, dzięki czemu powstają 1. wywaru z czerwonej kapusty, 2. oranżu metylowego, 3. wodorotlenki, 4. wodór, 5. wodorem, 6. fenoloftaleiny, 7. szczeknięcie, 8. wodą, 9. kichnięcie, 10. woda. Można to w łatwy sposób zweryfikować poprzez rozpuszczenie któregoś z tlenków tych metali w wodzie z dodatkiem alkoholowego roztworu 1. wywaru z czerwonej kapusty, 2. oranżu metylowego, 3. wodorotlenki, 4. wodór, 5. wodorem, 6. fenoloftaleiny, 7. szczeknięcie, 8. wodą, 9. kichnięcie, 10. woda.

Uzupełnij luki w tekście w taki sposób, aby otrzymany tekst był prawdziwy. Metale $1.$ i $2.$ grupy układu okresowego reagują z 1. wywaru z czerwonej kapusty, 2. oranżu metylowego, 3. wodorotlenki, 4. wodór, 5. wodorem, 6. fenoloftaleiny, 7. szczeknięcie, 8. wodą, 9. kichnięcie, 10. woda, tworząc wodorotlenki. Drugim produktem tej reakcji jest gaz — 1. wywaru z czerwonej kapusty, 2. oranżu metylowego, 3. wodorotlenki, 4. wodór, 5. wodorem, 6. fenoloftaleiny, 7. szczeknięcie, 8. wodą, 9. kichnięcie, 10. woda, którego spalaniu towarzyszy charakterystyczny dźwięk, przypominający 1. wywaru z czerwonej kapusty, 2. oranżu metylowego, 3. wodorotlenki, 4. wodór, 5. wodorem, 6. fenoloftaleiny, 7. szczeknięcie, 8. wodą, 9. kichnięcie, 10. woda. Tlenki tych metali tych grup również reagują z wodą, dzięki czemu powstają 1. wywaru z czerwonej kapusty, 2. oranżu metylowego, 3. wodorotlenki, 4. wodór, 5. wodorem, 6. fenoloftaleiny, 7. szczeknięcie, 8. wodą, 9. kichnięcie, 10. woda. Można to w łatwy sposób zweryfikować poprzez rozpuszczenie któregoś z tlenków tych metali w wodzie z dodatkiem alkoholowego roztworu 1. wywaru z czerwonej kapusty, 2. oranżu metylowego, 3. wodorotlenki, 4. wodór, 5. wodorem, 6. fenoloftaleiny, 7. szczeknięcie, 8. wodą, 9. kichnięcie, 10. woda.

R1RGQEfIN6slj2

Ćwiczenie 5

Do podanych poniżej nazw wodorotlenków dopasuj wzory jonów, z których są one zbudowane.

Do podanych poniżej nazw wodorotlenków dopasuj wzory jonów, z których są one zbudowane.

2

Ćwiczenie 6

Analizując informacje zawarte w poniższej tabeli, dopasuj do odpowiednich komórek nazwy wskaźników kwasowo‑zasadowych, którym odpowiadają podane barwy.

RhX0vYAyETiTL2

Tabela zawierająca informacje o nazwie wskaźnika kwasowo-zasadowego, a także o barwie, jaką przyjmuje wskaźnik w wodzie destylowanej oraz w wodnym roztworze wodorotlenku.

Tabela zawierająca informacje o nazwie wskaźnika kwasowo-zasadowego, a także o barwie, jaką przyjmuje wskaźnik w wodzie destylowanej oraz w wodnym roztworze wodorotlenku.

R5056WHxJqgSE

Łączenie par. Zdecyduj, czy podane stwierdzenia odnośnie do wskaźników kwasowo-zasadowych są prawdziwe czy fałszywe.. Niepoprawna odpowiedź. Możliwe odpowiedzi: Prawda, Fałsz. Niepoprawna odpowiedź. Możliwe odpowiedzi: Prawda, Fałsz. A. Możliwe odpowiedzi: Prawda, Fałsz. Niepoprawna odpowiedź. Możliwe odpowiedzi: Prawda, Fałsz

Łączenie par. Zdecyduj, czy podane stwierdzenia odnośnie do wskaźników kwasowo-zasadowych są prawdziwe czy fałszywe.. Niepoprawna odpowiedź. Możliwe odpowiedzi: Prawda, Fałsz. Niepoprawna odpowiedź. Możliwe odpowiedzi: Prawda, Fałsz. A. Możliwe odpowiedzi: Prawda, Fałsz. Niepoprawna odpowiedź. Możliwe odpowiedzi: Prawda, Fałsz

2

Ćwiczenie 7

Uczeń przeprowadził doświadczenie, zilustrowane na poniższym schemacie.

RzC3jLeIABdjI

RXC1RlBXfjweI

Spośród podanych poniżej obserwacji zaznacz te, które faktycznie mógł odnotować uczeń, przeprowadzając ukazane na schemacie doświadczenie. Możliwe odpowiedzi: 1. W każdej ze zlewek zaobserwowano rozpuszczanie (roztwarzanie) się ciała stałego., 2. Rozpuszczanie (roztwarzanie) się ciała stałego zaobserwowano wyłącznie w zlewkach $1$ i $4$., 3. Rozpuszczanie (roztwarzanie) się ciała stałego zaobserwowano wyłącznie w zlewkach $2$ i $3$., 4. Po wprowadzeniu odpowiednich tlenków, roztwór w każdej ze zlewek zabarwił się na malinowo., 5. Po wprowadzeniu odpowiednich tlenków, w zlewkach $1$ i $4$ roztwór zabarwił się na malinowo., 6. Po wprowadzeniu odpowiednich tlenków, w zlewkach $2$ i $3$ roztwór zabarwił się na malinowo., 7. Po wprowadzeniu odpowiednich tlenków, w żadnej ze zlewek nie zaobserwowano wydzielania się gazu., 8. Po wprowadzeniu odpowiednich tlenków, we wszystkich zlewkach zaobserwowano wydzielanie się gazu., 9. Po wprowadzeniu odpowiednich tlenków, w zlewkach $1$ i $4$ zaobserwowano wydzielanie się gazu., 10. Po wprowadzeniu odpowiednich tlenków, w zlewkach $2$ i $3$ zaobserwowano wydzielanie się gazu.

Uczeń przygotował cztery zlewki, w których znajdowała się woda destylowana z dodatkiem alkoholowego roztworu fenoloftaleiny. Następnie do każdej z nich wprowadził inny tlenek (wszystkie tlenki znajdowały się w postaci ciał stałych). Do zlewki nr $1$ został dodany tlenek cynku, do zlewki nr $2$ tlenek baru, do zlewki nr $3$ tlenek potasu, a do zlewki nr $4$ tlenek
żelaza($\text{III}$).

RsHEuEG15lFCU

Spośród podanych poniżej obserwacji wybierz te, które faktycznie mógł odnotować uczeń, przeprowadzając opisane doświadczenie. Możliwe odpowiedzi: 1. W każdej ze zlewek zaobserwowano rozpuszczanie (roztwarzanie) się ciała stałego., 2. Rozpuszczanie (roztwarzanie) się ciała stałego zaobserwowano wyłącznie w zlewkach nr $1$ i $4$., 3. Rozpuszczanie (roztwarzanie) się ciała stałego zaobserwowano wyłącznie w zlewkach nr $2$ i $3$., 4. Po wprowadzeniu odpowiednich tlenków, roztwór w każdej ze zlewek zabarwił się na malinowo., 5. Po wprowadzeniu odpowiednich tlenków, w zlewkach nr $1$ i $4$ roztwór zabarwił się na malinowo., 6. Po wprowadzeniu odpowiednich tlenków, w zlewkach nr $2$ i $3$ roztwór zabarwił się na malinowo., 7. Po wprowadzeniu odpowiednich tlenków, w żadnej ze zlewek nie zaobserwowano wydzielania się gazu., 8. Po wprowadzeniu odpowiednich tlenków, we wszystkich zlewkach zaobserwowano wydzielanie się gazu., 9. Po wprowadzeniu odpowiednich tlenków, w zlewkach nr $1$ i $4$ zaobserwowano wydzielanie się gazu., 10. Po wprowadzeniu odpowiednich tlenków, w zlewkach nr $2$ i $3$ zaobserwowano wydzielanie się gazu.

3

Ćwiczenie 8

W szkolnym laboratorium chemicznym przeprowadzono doświadczenie zilustrowane na poniższym schemacie.

RXTiJdEG2kLTo

Na schemacie ukazane są dwie kolby stożkowe. W obu znajduje się H2O (c). Do jednej kolby dodano Al (s), a do drugiej Ca (s).

R1RltBdmnG6qS

Zdecyduj, które z poniższych informacji dotyczących zilustrowanego doświadczenia są prawdziwe, a które fałszywe. W obydwu kolbach zaobserwowano wydzielanie się bezbarwnego, bezwonnego gazu. Możliwe odpowiedzi: Prawda, Fałsz. Po naniesieniu kropli na uniwersalny papierek wskaźnikowy roztworu, który uzyskano w wyniku przeprowadzonego doświadczenia w kolbie nr $2$, zaobserwowano zmianę barwy papierka z żółtej na niebieską. Możliwe odpowiedzi: Prawda, Fałsz. Po wprowadzeniu do roztworu, który uzyskano w wyniku przeprowadzonego doświadczenia w kolbie nr $1$, kilku mililitrów wywaru z czerwonej kapusty, nie zaobserwowano zmiany zabarwienia wywaru.. Możliwe odpowiedzi: Prawda, Fałsz. Po zakończeniu doświadczenia, w obydwu kolbach znajdowały się wyłącznie klarowne, bezbarwne roztwory. Możliwe odpowiedzi: Prawda, Fałsz. Na podstawie przeprowadzonego doświadczenia można jednoznacznie stwierdzić, że wapń jest metalem mniej aktywnym od glinu. Możliwe odpowiedzi: Prawda, Fałsz. Po zakończeniu doświadczenia, w obydwu kolbach otrzymano roztwory o odczynie obojętnym. Możliwe odpowiedzi: Prawda, Fałsz.

Zdecyduj, które z poniższych informacji dotyczących zilustrowanego doświadczenia są prawdziwe, a które fałszywe. W obydwu kolbach zaobserwowano wydzielanie się bezbarwnego, bezwonnego gazu. Możliwe odpowiedzi: Prawda, Fałsz. Po naniesieniu kropli na uniwersalny papierek wskaźnikowy roztworu, który uzyskano w wyniku przeprowadzonego doświadczenia w kolbie nr $2$, zaobserwowano zmianę barwy papierka z żółtej na niebieską. Możliwe odpowiedzi: Prawda, Fałsz. Po wprowadzeniu do roztworu, który uzyskano w wyniku przeprowadzonego doświadczenia w kolbie nr $1$, kilku mililitrów wywaru z czerwonej kapusty, nie zaobserwowano zmiany zabarwienia wywaru.. Możliwe odpowiedzi: Prawda, Fałsz. Po zakończeniu doświadczenia, w obydwu kolbach znajdowały się wyłącznie klarowne, bezbarwne roztwory. Możliwe odpowiedzi: Prawda, Fałsz. Na podstawie przeprowadzonego doświadczenia można jednoznacznie stwierdzić, że wapń jest metalem mniej aktywnym od glinu. Możliwe odpowiedzi: Prawda, Fałsz. Po zakończeniu doświadczenia, w obydwu kolbach otrzymano roztwory o odczynie obojętnym. Możliwe odpowiedzi: Prawda, Fałsz.

W szkolnym laboratorium chemicznym przeprowadzono pewne doświadczenie. Przygotowano dwie kolby stożkowe, do których nalano wody destylowanej. Do kolby nr 1 wprowadzono próbkę metalicznego glinu, a do kolby nr $2$ próbkę metalicznego wapnia.

RkCl6HfTm9oWR

Łączenie par. Zdecyduj, które z poniższych informacji dotyczących opisanego doświadczenia są prawdziwe, a które fałszywe.. W obydwu kolbach zaobserwowano wydzielanie się bezbarwnego, bezwonnego gazu.. Możliwe odpowiedzi: Prawda, Fałsz. Po naniesieniu kropli na uniwersalny papierek wskaźnikowy roztworu, który uzyskano w wyniku przeprowadzonego doświadczenia w kolbie nr $2$, zaobserwowano zmianę barwy papierka z żółtej na niebieską.. Możliwe odpowiedzi: Prawda, Fałsz. Po wprowadzeniu do roztworu, który uzyskano w wyniku przeprowadzonego doświadczenia w kolbie nr $1$, kilku mililitrów wywaru z czerwonej kapusty, nie zaobserwowano zmiany zabarwienia wywaru.. Możliwe odpowiedzi: Prawda, Fałsz. Po zakończeniu doświadczenia, w obydwu kolbach znajdowały się wyłącznie klarowne, bezbarwne roztwory.. Możliwe odpowiedzi: Prawda, Fałsz. Na podstawie przeprowadzonego doświadczenia można jednoznacznie stwierdzić, że wapń jest metalem mniej aktywnym od glinu.. Możliwe odpowiedzi: Prawda, Fałsz. Po zakończeniu doświadczenia, w obydwu kolbach otrzymano roztwory o odczynie obojętnym.. Możliwe odpowiedzi: Prawda, Fałsz

Łączenie par. Zdecyduj, które z poniższych informacji dotyczących opisanego doświadczenia są prawdziwe, a które fałszywe.. W obydwu kolbach zaobserwowano wydzielanie się bezbarwnego, bezwonnego gazu.. Możliwe odpowiedzi: Prawda, Fałsz. Po naniesieniu kropli na uniwersalny papierek wskaźnikowy roztworu, który uzyskano w wyniku przeprowadzonego doświadczenia w kolbie nr $2$, zaobserwowano zmianę barwy papierka z żółtej na niebieską.. Możliwe odpowiedzi: Prawda, Fałsz. Po wprowadzeniu do roztworu, który uzyskano w wyniku przeprowadzonego doświadczenia w kolbie nr $1$, kilku mililitrów wywaru z czerwonej kapusty, nie zaobserwowano zmiany zabarwienia wywaru.. Możliwe odpowiedzi: Prawda, Fałsz. Po zakończeniu doświadczenia, w obydwu kolbach znajdowały się wyłącznie klarowne, bezbarwne roztwory.. Możliwe odpowiedzi: Prawda, Fałsz. Na podstawie przeprowadzonego doświadczenia można jednoznacznie stwierdzić, że wapń jest metalem mniej aktywnym od glinu.. Możliwe odpowiedzi: Prawda, Fałsz. Po zakończeniu doświadczenia, w obydwu kolbach otrzymano roztwory o odczynie obojętnym.. Możliwe odpowiedzi: Prawda, Fałsz

3

Ćwiczenie 9

RNhVaIyCUbRO2

Tabela zawierająca wzory sumaryczne wodorotlenków oraz ich nazwy w języku angielskim.

Tabela zawierająca wzory sumaryczne wodorotlenków oraz ich nazwy w języku angielskim.

Glossary

Glossary

hydroxide

hydroxide

R117uD10v0Rdg

Nagranie dźwiękowe

Nagranie dźwiękowe

Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/b/PsZwCnQcf

Nagranie dźwiękowe

wodorotlenek

chromium

chromium

RrSPcGSf4UDAW

Nagranie dźwiękowe

Nagranie dźwiękowe

Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/b/PsZwCnQcf

Nagranie dźwiękowe

chrom

iron

iron

R1YXFpD0mWwAI

Nagranie dźwiękowe

Nagranie dźwiękowe

Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/b/PsZwCnQcf

Nagranie dźwiękowe

żelazo

potassium

potassium

RrtXHBhTjK8yv

Nagranie dźwiękowe

Nagranie dźwiękowe

Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/b/PsZwCnQcf

Nagranie dźwiękowe

potas

lithium

lithium

RBuqeUnmIivoA

Nagranie dźwiękowe

Nagranie dźwiękowe

Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/b/PsZwCnQcf

Nagranie dźwiękowe

lit

calcium

calcium

R1bZ2q21oGiNw

Nagranie dźwiękowe

Nagranie dźwiękowe

Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/b/PsZwCnQcf

Nagranie dźwiękowe

wapń

beryllium

beryllium

RtpQZEFktWKog

Nagranie dźwiękowe

Nagranie dźwiękowe

Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/b/PsZwCnQcf

Nagranie dźwiękowe

beryl

copper

copper

RVlleDmTE7H6g

Nagranie dźwiękowe

Nagranie dźwiękowe

Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/b/PsZwCnQcf

Nagranie dźwiękowe

miedź

lead

lead

R8yUNMXwvZUpc

Nagranie dźwiękowe

Nagranie dźwiękowe

Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/b/PsZwCnQcf

Nagranie dźwiękowe

ołów

Bibliografia

Encyklopedia PWN.

Krzeczkowska M., Loch J., Mizera A., Repetytorium chemia. Liceum – poziom podstawowy i rozszerzony, Warszawa – Bielsko‑Biała 2010.

Litwin M., Styka‑Wlazło Sz., Szymońska J., To jest chemia 1. Chemia ogólna i nieorganiczna. Zakres roz szerzony, Warszawa 2012.

Pazdro K.  M., Chemia. Pierwiastki i związki nieorganiczne, Warszawa 2012.