Nauczysz się
identyfikować korzenie kultury europejskiej w postaci kultury antycznej;
opowiadać o rozwoju języka łacińskiego na przestrzeni wieków;
wskazywać dzieła sztuki o tematyce mitologicznej.
Historia języka łacińskiego Mała historia wielkiego języka - początki
RRdB3Va87NOAM 1 Audiobook pt: Mała historia wielkiego języka – początki: Łacina umarła, niech żyje łacina! Mała historia wielkiego języka, Wilfried Stroh, Wydawnictwo Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, Poznań 2013. Łacina w kulturze polskiej, Aleksander Wojciech Mikołajczak, Wydawnictwo Dolnośląskie, Wrocław 2005. Łacińskie początki łaciny Ab ovo mówimy, przedstawiając jakąś sprawę od samego początku. Zobaczmy zatem jak “łacina wykluwa się z jaja" [...] i prześledźmy ab ovo początki łaciny. Językiem Rzymu stała się ona nie od razu. Najpierw, na co wskazuje już jej nazwa, funkcjonowała jako język krainy Lacjum, nad którą Rzym stopniowo wywalczał sobie panowanie. Przywykło się zresztą określać łacinę mianem lingua Latina [...], nie zaś - lingua Romana lub czymś podobnym. Niezależnie od tego było jednak wiadomo, że to właśnie Rzymianie posługiwali się nią bezbłędnie. Skąd wywodzi się łacina? Od współczesnych językoznawców wiemy, że należy ona do grupy języków indoeuropejskich [...]. Latynowie, podobnie jak inni Italikowie (Oskowie, Umbrowie), nie byli pierwotnymi mieszkańcami Półwyspu Apenińskiego. Należeli do indoeuropejskich najeźdźców, którzy w kilku falach w zamierzchłych czasach napłynęli tu spoza Alp. Historię tych podbojów osłania jednak tak gęsta mgła tajemnicy, że językoznawca tej miary co Antoine Meillet stwierdził jedynie, iż lud praindoeuropejski istniał z pewnością, choć dokładnie nie wiadomo, gdzie i kiedy.Dość więc powiedzieć, że w II połowie III tysiąclecia przed Chrystusem, ruszyły się ze swoich siedzib na eurazyjskich stepach, plemiona złączone uprzednio wspólnotą językowej, jak również religijno - kulturowej tradycji. Ludy te, wędrując w rozmaitych kierunkach, osiedlały się na nowych terytoriach i tu formowały swą mowę, która z czasem przekształcała się w odrębne języki, m.in. germańskie, bałto‑słowiańskie (należy do nich język polski), celtyckie i italskie - do których zaliczamy łacinę. Język łaciński wykazuje pewne podobieństwo do rodziny germańskiej (np. pater - Vater - father), przede wszystkim jednak do greckiej (por. πατήρ = pater). Posłuchajmy przez chwilę jak Wergiliusz, narodowy wieszcz Rzymian, przedstawia w swym eposie pod tytułem Eneida początki Rzymu. Zgodnie z treścią dzieła, Eneasz, jeden z Trojan, któremu udało się przeżyć wojnę, po upadku Ilionu dociera wraz z towarzyszami niedoli do Lacjum, by położyć tam podwaliny pod Rzym (miasto miało powstać jednak dopiero cztery i pół wieku później). W Lacjum przyjmuje Eneasza król Latinus, który łacinę nosi już niejako w nazwisku i który, jak mogłoby się wydawać, włada nią w sposób równie oczywisty, co wszyscy jego poddani, Latynowie. Tymczasem nie ma mowy o jakichkolwiek nieporozumieniach językowych pomiędzy nim a cudzoziemcem Eneaszem, który - wedle dzisiejszych kryteriów - jako, dajmy na to “obywatel małoazjatycki” posługiwał się zapewne jakąś odmianą starotureckiego. Również wcześniej, u Homera, Grecy i Trojanie komunikują się ze sobą bez tłumacza. Mimo to Wergiliusz zdaje sobie sprawę, że język Eneasza różni się od mowy latyńskich tubylców. Oto na końcu eposu Junona wyraża obawę, że Latynowie pod naporem Trojan utracą nie tylko latyńskie imiona i ubrania, ale nawet mowę ojczystą. Wówczas uspokaja ją jednak jej mąż, ojciec bogów Jowisz: to Latynowie stanowić będą o kulturze “wiodącej” i w efekcie także o języku swojej krainy: sermonem Ausonii patrium moresque tenebunt, utque est nomen erit; commixti corpore tantum subsident Teucri, morem ritusque sacrorum adiciam faciamque omnis uno ore Latinos. Ojców obyczaj i język zostanie wśród synów Italii, Miano swe też zachowają. Trojanie wsiąkną w ich plemię, Z nim zespoleni. Dam im rytuał i święte obrzędy, Zrobię z nich jeden naród o wspólnej mowie latyńskiej. (tłum. Ignacy Wieniewski) Wspólna religia (sacra), wspólny język (os): tak wyglądają fundamenty narodu o wielokulturowych początkach, któremu w innym miejscu Jowisz przepowiada długotrwałe panowanie nad światem. Językiem nie jest jednak język Troi, ale mowa Lacjum - łacina. Mowa chłopów i żołnierzy Tytus Liwiusz Patawinus, żyjący na przełomie er, w swych Dziejach od założenia Miasta, wiązał początki Rzymu z podaniem o Romulusie i Remusie - bliźniaczych braciach, którzy wyrzuceni w kołysce na brzeg Tybru i wykarmieni przez wilczycę, gdy dorośli, postanowili w miejscu swego ocalenia wznieść gród. Waśń, która między nimi powstała przy jego zakładaniu, doprowadziła do śmierci Remusa z ręki brata. Romulusa zaś uczyniła założycielem miasta, zwanego od jego imienia odtąd Romą - Rzymem. Według Warrona [...] stało się to 21 kwietnia 753 r. przed Chrystusem. Dziś tradycję tę [...] podważają archeolodzy, którzy [...] sugerują istnienie na terenie Rzymu stałego osadnictwa, sięgającego co najmniej X w. przed Chrystusem. Cokolwiek byśmy o tym sądzili - jedno pozostaje pewne - ten wczesny Rzym był niczym więcej jak skupiskiem chat, mądrze wzniesionych przez miejscowych chłopów i pasterzy na Palatynie i okolicznych wzgórzach. Leżąca u ich stóp żyzna równina znakomicie nadawała się bowiem do uprawy grochu, jęczmienia i bobu oraz do hodowli świń i kóz. Dogodne położenie w środku “włoskiego buta” sprzyjało zaś kontaktom z obcymi. Korzyści te spowodowały jednak, że mieszkańcy Romy niejednokrotnie orężnie bronić musieli przed sąsiadami swych nadtybrzańskich “synekur”, demonstrując przy tym [...] zdumiewającą dzielność i krzepę. Nie dowierzając w pełni tradycji historiografii rzymskiej przypuszczać można, że Rzymianie względem okolicznych ludów wykazywali nie mniejszą agresywność. W ten sposób rychło ukształtowały się dwa zasadnicze porządki ich życia - uprawa roli i wojna, które na trwałe określiły cechy rzymskiego charakteru i języka [...] Rzym podbija świat Początkowo rzymska łacina rozwijała się w sąsiedztwie pokrewnych jej, choć zróżnicowanych dialektów, w które pomimo szczupłości obszaru obfitował kraj Latynów. [...] Rzym rozrastając się zagarnął jednak wszystkie te gwary, a z nimi także narzecza Sabinów, Wolsków, Ewów i Marsów. W roku 338 przed Chrystusem Rzym włączył ostatecznie Lacjum pod swoje panowanie. Następnie, w wyniku wojny z macedońskim Pyrrusem, znanym ze swego “pyrrusowego zwycięstwa”, rozciągnął swoją władzę na południową Italię, a więc na grecki teren kulturowy. W dalszej kolejności nastąpiły konflikty Rzymu z afrykańską Kartaginą, w trakcie pierwszej (lata 264 - 241 przed Chrystusem) i drugiej wojny punickiej (lata 218 - 201 przed Chrystusem), przy czym zwłaszcza druga z nich zagroziła rzymskiej egzystencji. Celem zilustrowania największego z grożących niebezpieczeństw, przywołuje się do dzisiaj pełen przerażenia okrzyk Rzymian: Hannibal ante portas - Hannibal u bram. W wyniku pierwszej wojny punickiej grecka Sycylia stała się w roku 241 przed Chrystusem pierwszą rzymską prowincją; krótko po tym doszły dwie kolejne - Sardynia i Korsyka. Podczas drugiej wojny Rzym podbił Hiszpanię, gdzie również ustanowiono wkrótce dwie prowincje. Następnie podbił Wschód, Grecję i Małą Azję, gdzie w późniejszym okresie również powstawały prowincje: Macedonia i Azja. Za przełomowe uchodzi zwycięstwo pod Pydną (168 r. przed Chrystusem) nad Perseuszem z Macedonii - przynajmniej o tyle, że od tego momentu grecka cywilizacja i dolce vita będą strumieniami napływać do Rzymu. Jeszcze wcześniej ma miejsce podbój części Galii leżącej po tej samej stronie Alp (tzw. Gallia Cisalpina). W wyniku trzeciej wojny punickiej Kartagina, rzymski wróg numer jeden, zostaje zrównana z ziemią; Rzymianie tworzą na jej terenie prowincję Afrykę. Imperialistyczna ekspansja nie budziła bynajmniej u Rzymian rozterek moralnych. Chociaż nie mieli jeszcze wtedy pojęcia, że staną się światowym mocarstwem, we własnym rozumieniu prowadzili jedynie słuszne wojny - bella iusta - mające na celu obronę swoich posiadłości i sprzymierzeńców. Począwszy od zniszczenia Kartaginy, historycy rzymscy odnotowują wewnętrzny upadek obyczajów, który prowadzi do społecznych napięć i rozmaitych wojen domowych (lata 133‑31 przed Chrystusem): najbardziej piętnowane wady to luxuria (zbytek) i avaritia (skąpstwo). Ekspansja Rzymu bynajmniej na tym nie cierpi. W 121 roku przed Chrystusem powstaje prowincja Galia Narbonensis. Określa się ją po prostu mianem provincia - jest to dzisiejsza francuska Provence. Co jeszcze bardziej istotne, w 89 roku przed Chrystusem, wszyscy obywatele Italii otrzymują obywatelstwo rzymskie. Dopiero w 212 r. po Chrystusie cesarz Karakalla obejmuje nim wszystkich wolnych obywateli Cesarstwa. W latach 69‑64 przed Chrystusem dochodzą nowe prowincje wschodnie: Kreta, Cylicja, Syria (z Judeą), Pont i Bitynia.
Audiobook pt: Mała historia wielkiego języka – początki: Łacina umarła, niech żyje łacina! Mała historia wielkiego języka, Wilfried Stroh, Wydawnictwo Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, Poznań 2013. Łacina w kulturze polskiej, Aleksander Wojciech Mikołajczak, Wydawnictwo Dolnośląskie, Wrocław 2005. Łacińskie początki łaciny Ab ovo mówimy, przedstawiając jakąś sprawę od samego początku. Zobaczmy zatem jak “łacina wykluwa się z jaja" [...] i prześledźmy ab ovo początki łaciny. Językiem Rzymu stała się ona nie od razu. Najpierw, na co wskazuje już jej nazwa, funkcjonowała jako język krainy Lacjum, nad którą Rzym stopniowo wywalczał sobie panowanie. Przywykło się zresztą określać łacinę mianem lingua Latina [...], nie zaś - lingua Romana lub czymś podobnym. Niezależnie od tego było jednak wiadomo, że to właśnie Rzymianie posługiwali się nią bezbłędnie. Skąd wywodzi się łacina? Od współczesnych językoznawców wiemy, że należy ona do grupy języków indoeuropejskich [...]. Latynowie, podobnie jak inni Italikowie (Oskowie, Umbrowie), nie byli pierwotnymi mieszkańcami Półwyspu Apenińskiego. Należeli do indoeuropejskich najeźdźców, którzy w kilku falach w zamierzchłych czasach napłynęli tu spoza Alp. Historię tych podbojów osłania jednak tak gęsta mgła tajemnicy, że językoznawca tej miary co Antoine Meillet stwierdził jedynie, iż lud praindoeuropejski istniał z pewnością, choć dokładnie nie wiadomo, gdzie i kiedy.Dość więc powiedzieć, że w II połowie III tysiąclecia przed Chrystusem, ruszyły się ze swoich siedzib na eurazyjskich stepach, plemiona złączone uprzednio wspólnotą językowej, jak również religijno - kulturowej tradycji. Ludy te, wędrując w rozmaitych kierunkach, osiedlały się na nowych terytoriach i tu formowały swą mowę, która z czasem przekształcała się w odrębne języki, m.in. germańskie, bałto‑słowiańskie (należy do nich język polski), celtyckie i italskie - do których zaliczamy łacinę. Język łaciński wykazuje pewne podobieństwo do rodziny germańskiej (np. pater - Vater - father), przede wszystkim jednak do greckiej (por. πατήρ = pater). Posłuchajmy przez chwilę jak Wergiliusz, narodowy wieszcz Rzymian, przedstawia w swym eposie pod tytułem Eneida początki Rzymu. Zgodnie z treścią dzieła, Eneasz, jeden z Trojan, któremu udało się przeżyć wojnę, po upadku Ilionu dociera wraz z towarzyszami niedoli do Lacjum, by położyć tam podwaliny pod Rzym (miasto miało powstać jednak dopiero cztery i pół wieku później). W Lacjum przyjmuje Eneasza król Latinus, który łacinę nosi już niejako w nazwisku i który, jak mogłoby się wydawać, włada nią w sposób równie oczywisty, co wszyscy jego poddani, Latynowie. Tymczasem nie ma mowy o jakichkolwiek nieporozumieniach językowych pomiędzy nim a cudzoziemcem Eneaszem, który - wedle dzisiejszych kryteriów - jako, dajmy na to “obywatel małoazjatycki” posługiwał się zapewne jakąś odmianą starotureckiego. Również wcześniej, u Homera, Grecy i Trojanie komunikują się ze sobą bez tłumacza. Mimo to Wergiliusz zdaje sobie sprawę, że język Eneasza różni się od mowy latyńskich tubylców. Oto na końcu eposu Junona wyraża obawę, że Latynowie pod naporem Trojan utracą nie tylko latyńskie imiona i ubrania, ale nawet mowę ojczystą. Wówczas uspokaja ją jednak jej mąż, ojciec bogów Jowisz: to Latynowie stanowić będą o kulturze “wiodącej” i w efekcie także o języku swojej krainy: sermonem Ausonii patrium moresque tenebunt, utque est nomen erit; commixti corpore tantum subsident Teucri, morem ritusque sacrorum adiciam faciamque omnis uno ore Latinos. Ojców obyczaj i język zostanie wśród synów Italii, Miano swe też zachowają. Trojanie wsiąkną w ich plemię, Z nim zespoleni. Dam im rytuał i święte obrzędy, Zrobię z nich jeden naród o wspólnej mowie latyńskiej. (tłum. Ignacy Wieniewski) Wspólna religia (sacra), wspólny język (os): tak wyglądają fundamenty narodu o wielokulturowych początkach, któremu w innym miejscu Jowisz przepowiada długotrwałe panowanie nad światem. Językiem nie jest jednak język Troi, ale mowa Lacjum - łacina. Mowa chłopów i żołnierzy Tytus Liwiusz Patawinus, żyjący na przełomie er, w swych Dziejach od założenia Miasta, wiązał początki Rzymu z podaniem o Romulusie i Remusie - bliźniaczych braciach, którzy wyrzuceni w kołysce na brzeg Tybru i wykarmieni przez wilczycę, gdy dorośli, postanowili w miejscu swego ocalenia wznieść gród. Waśń, która między nimi powstała przy jego zakładaniu, doprowadziła do śmierci Remusa z ręki brata. Romulusa zaś uczyniła założycielem miasta, zwanego od jego imienia odtąd Romą - Rzymem. Według Warrona [...] stało się to 21 kwietnia 753 r. przed Chrystusem. Dziś tradycję tę [...] podważają archeolodzy, którzy [...] sugerują istnienie na terenie Rzymu stałego osadnictwa, sięgającego co najmniej X w. przed Chrystusem. Cokolwiek byśmy o tym sądzili - jedno pozostaje pewne - ten wczesny Rzym był niczym więcej jak skupiskiem chat, mądrze wzniesionych przez miejscowych chłopów i pasterzy na Palatynie i okolicznych wzgórzach. Leżąca u ich stóp żyzna równina znakomicie nadawała się bowiem do uprawy grochu, jęczmienia i bobu oraz do hodowli świń i kóz. Dogodne położenie w środku “włoskiego buta” sprzyjało zaś kontaktom z obcymi. Korzyści te spowodowały jednak, że mieszkańcy Romy niejednokrotnie orężnie bronić musieli przed sąsiadami swych nadtybrzańskich “synekur”, demonstrując przy tym [...] zdumiewającą dzielność i krzepę. Nie dowierzając w pełni tradycji historiografii rzymskiej przypuszczać można, że Rzymianie względem okolicznych ludów wykazywali nie mniejszą agresywność. W ten sposób rychło ukształtowały się dwa zasadnicze porządki ich życia - uprawa roli i wojna, które na trwałe określiły cechy rzymskiego charakteru i języka [...] Rzym podbija świat Początkowo rzymska łacina rozwijała się w sąsiedztwie pokrewnych jej, choć zróżnicowanych dialektów, w które pomimo szczupłości obszaru obfitował kraj Latynów. [...] Rzym rozrastając się zagarnął jednak wszystkie te gwary, a z nimi także narzecza Sabinów, Wolsków, Ewów i Marsów. W roku 338 przed Chrystusem Rzym włączył ostatecznie Lacjum pod swoje panowanie. Następnie, w wyniku wojny z macedońskim Pyrrusem, znanym ze swego “pyrrusowego zwycięstwa”, rozciągnął swoją władzę na południową Italię, a więc na grecki teren kulturowy. W dalszej kolejności nastąpiły konflikty Rzymu z afrykańską Kartaginą, w trakcie pierwszej (lata 264 - 241 przed Chrystusem) i drugiej wojny punickiej (lata 218 - 201 przed Chrystusem), przy czym zwłaszcza druga z nich zagroziła rzymskiej egzystencji. Celem zilustrowania największego z grożących niebezpieczeństw, przywołuje się do dzisiaj pełen przerażenia okrzyk Rzymian: Hannibal ante portas - Hannibal u bram. W wyniku pierwszej wojny punickiej grecka Sycylia stała się w roku 241 przed Chrystusem pierwszą rzymską prowincją; krótko po tym doszły dwie kolejne - Sardynia i Korsyka. Podczas drugiej wojny Rzym podbił Hiszpanię, gdzie również ustanowiono wkrótce dwie prowincje. Następnie podbił Wschód, Grecję i Małą Azję, gdzie w późniejszym okresie również powstawały prowincje: Macedonia i Azja. Za przełomowe uchodzi zwycięstwo pod Pydną (168 r. przed Chrystusem) nad Perseuszem z Macedonii - przynajmniej o tyle, że od tego momentu grecka cywilizacja i dolce vita będą strumieniami napływać do Rzymu. Jeszcze wcześniej ma miejsce podbój części Galii leżącej po tej samej stronie Alp (tzw. Gallia Cisalpina). W wyniku trzeciej wojny punickiej Kartagina, rzymski wróg numer jeden, zostaje zrównana z ziemią; Rzymianie tworzą na jej terenie prowincję Afrykę. Imperialistyczna ekspansja nie budziła bynajmniej u Rzymian rozterek moralnych. Chociaż nie mieli jeszcze wtedy pojęcia, że staną się światowym mocarstwem, we własnym rozumieniu prowadzili jedynie słuszne wojny - bella iusta - mające na celu obronę swoich posiadłości i sprzymierzeńców. Począwszy od zniszczenia Kartaginy, historycy rzymscy odnotowują wewnętrzny upadek obyczajów, który prowadzi do społecznych napięć i rozmaitych wojen domowych (lata 133‑31 przed Chrystusem): najbardziej piętnowane wady to luxuria (zbytek) i avaritia (skąpstwo). Ekspansja Rzymu bynajmniej na tym nie cierpi. W 121 roku przed Chrystusem powstaje prowincja Galia Narbonensis. Określa się ją po prostu mianem provincia - jest to dzisiejsza francuska Provence. Co jeszcze bardziej istotne, w 89 roku przed Chrystusem, wszyscy obywatele Italii otrzymują obywatelstwo rzymskie. Dopiero w 212 r. po Chrystusie cesarz Karakalla obejmuje nim wszystkich wolnych obywateli Cesarstwa. W latach 69‑64 przed Chrystusem dochodzą nowe prowincje wschodnie: Kreta, Cylicja, Syria (z Judeą), Pont i Bitynia. Źródło: online skills, licencja: CC0.
Przejdź do poprzedniej ilustracji
Przejdź do następnej ilustracji
R1axwHGykkh8Y 1 Fotografia nieznanego autora przedstawia białe jajko w pozycji pionowej. Ma ono gładką strukturę bez widocznych pęknięć. Zdjęcie zostało wykonane na białym tle.
Ab ovo, wikimedia.org, CC BY 2.0
RzPsdnq6rZjov 1 Ilustracja nieznanego autora przedstawia mapę pod tytułem „Terytoria indoeuropejskich najeźdźców”. Mapa zawiera region Europy, oraz Afryki Północnej. Na mapie naniesione są kolory: błękitny: Fragment obejmuje region Rosji, Finlandii i Estonii, fioletowy obejmuje tereny Norwegii, Szwecji, Danii. Kolor żółty obejmuje tereny Polski wschodniej, Litwy, Łotwy, oraz fragmentu Białorusi. Kolor pomarańczowy obejmuje tereny: Polski , Czech, wschodnich Niemiec, Słowacji. Kolorem blado fioletowym oznaczono tereny Niemiec, Austrii, Szwajcarii, Liechtensteinu oraz krajów Beneluxu. Kolorem brązowym oznaczono kraje Francji, Monako, Andory, Hiszpanii, Portugalii i Włoch. Kolorami fioletowymi i blado różowymi oznaczono tereny Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej. Kolorem ciemno błękitnym i czerwonym oznaczono tereny krajów bałkańskich, zaś kolorem żółtym i blado zielonym tereny Grecji, Turcji, oraz państw Azji mniejszej. Kolorem szarym oznaczono kraje północnoafrykańskie.
Terytoria indoeuropejskich najeźdźców, indo-european.eu, CC BY 3.0
R9iDZh8qr9ang 1 Fotografia nieznanego autora przedstawia dwie osoby odpoczywające nad morzem – ojca i syna, którzy siedzą na ławce. Chłopiec siedzi z lewej strony ławki, nogi trzyma na siedzisku. Jego ojciec siedzi na środku ławki, w dłoniach trzyma aparat, którym wykonuje zdjęcie.
pater - Vater, wikimedia.org, CC BY-SA 3.0
R1bqPhgQAwPQP 1 Obraz autorstwa Jean-Baptiste Regnaulta pod tytułem „ Eneasz ofiarowuje królowi Latynusowi prezenty i prosi go o rękę swojej córki” przedstawia scenę, na której znajduje się duża grupa osób. Na pierwszym planie w centrum widoczny jest mężczyzna ubrany w długą złotą szatę oraz złoty hełm. Eneasz wskazuje jedną dłonią na ludzi, którzy niosą dary dla króla. Z prawej strony Eneasza znajdują się ludzie, którzy oddają hołd królowi. Latynus wraz ze swoją świtą siedzi na podwyższeniu. Ubrany jest w czarno-czerwone szaty, jedną dłoń ma wyciągniętą w stronę Eneasza. Obraz został utrzymany w ciemnej tonacji, i stworzony został głównie za pomocą ciemnych barw.
Jean-Baptiste Regnault, „Eneasz ofiarowuje królowi Latynusowi prezenty i prosi go o rękę swojej córki”, 1778, LACMA, Los Angeles, Stany Zjednoczone, wikimedia.org, CC BY-SA 3.0
R1WTaOCt1fY8x 1 Rzeźba nieznanego autora przedstawia postać Junony -bogini rzymskiej, która została przedstawiona jako szczupła kobieta w średnim wieku, ubrana w welon zakrywający jej włosy, oraz długą szatę zakrywającą jej ciało. Junona jedną rękę ma uniesioną do góry i trzyma w niej włócznię, do drugiej ręki przymocowana została tarcza. Rzeźba została wykonana z jasnego kamienia, stoi na cokole, na którym widoczne są łacińskie inskrypcje. Figura Junony została sfotografowana na tle czerwonej ściany.
Autor nieznany, „Junona”, II w. n.e., Muzea Watykańskie, Watykan, wikimedia.org, CC BY-SA 3.0
RYGEbh4xBlGSD 1 Rzeźba nieznanego autora przedstawia postać Zeusa siedzącego na tronie. Mężczyzna jest w podeszłym wieku, ma długie włosy oraz bujny zarost. Przepasany jest zieloną szatą, w jednej dłoni trzyma figurę kobiety stojącej na kuli, w drugiej trzyma włócznię. Z prawej strony została umieszczona figura orła, który spogląda na Zeusa. Rzeźba została wykonana z białego materiału i znajduje się na kamiennym cokole. Figura została sfotografowana na tle zielonej ściany.
Autor nieznany, „Zeus”, Ermitaż, I w n.e., Petersburg, Rosja, fthmb.tqn.com, CC BY 3.0
R1CrSqa6yz1UD 1 Czarno-biała fotografia nieznanego autora przedstawia figurę wilczycy, która karmi dwóch braci – Remusa i Romulusa – legendarnych założycieli Rzymu. Wilczyca została przedstawiona w pozycji stojącej, ma otwarty pysk, stojące uszy, oraz długi swobodnie zwisający ogon. Pod wilczycą znajdują się dwaj chłopcy, które spożywają pokarm z sutków wilczycy. Rzeźba została wykonana z brązu i została sfotografowana na jasnym tle.
Autor nieznany, „Wilczyca kapitolińska”, 480-470 r. p.n.e lub wczesne średniowiecze, Muzea Kapitolińskie, Rzym, Włochy, wikimedia.org, CC BY 4.0
R1SFV01NxAdON 1 Fotografia nieznanego autora przedstawia zdjęcie satelitarne, na którym widoczny jest Półwysep Apeniński.
Półwysep Apeniński, wikimedia.org, domena publiczna
R1ecO6RDza5i1 1 Ilustracja nieznanego autora przedstawia mapę, na której została pokazana Kartagina (fragment Afryki Północnej). Na mapie czerwonymi punktami zostały naniesione miasta, a czarną przerywaną linią oznaczone są drogi. Mapa Kartaginy składa się z trzech części – kolor różowy to Mauritania, kolor zielony to Numidia, kolor żółty – rejon bez naniesionej nazwy. W górnej części mapy widoczne są południowe rejony Europy – Hiszpania oraz Sycylia.
Kartagina, wikimedia.org, CC BY 3.0
Rb6NJRt0HX7nK 1 Fotografia nieznanego autora przedstawia widok na prowincję. Na pierwszym planie widoczne są kwiaty lawendy, na drugim planie znajdują się drzewa oraz stary dom zbudowany z jasnego kamienia. W tle widoczne są wysokie szczyty. Fotografia została wykonana w lekko zachmurzony dzień – widoczne są białe chmury na błękitnym niebie.
Prowincja, wikimedia.org, CC BY-SA 3.0
Rozwój łaciny Literatura rzymska - Ojcowie literatury rzymskiej
Początkowo dominującym językiem literatury był język grecki jako język Homera i innych twórców wielkich dzieł literackich. Z ich spuścizny zaczęli korzystać Rzymianie po wkroczeniu legionistów do Tarentu, greckiej kolonii położonej w południowej Italii w 272 r. przed Chr. Zdarzenie to było punktem zwrotnym w historii języka łacińskiego, który z „mowy rolników i żołnierzy” pod wpływem wielkiej literatury greckiej staje się językiem literackim wyrażającym wyższe idee, uczucia i dążenia mieszkańców Italii, a później Imperium Rzymskiego.
(III w. p.n.e.) Grecki nauczyciel pojmany w Tarencie, który następnie został wychowawcą dzieci Liwiusza w Rzymie. Wyzwolony przez niego otrzymuje rzymskie nazwisko i staje się pierwszym pisarzem łacińskim, przekładając z greki na łacinę Odyseję Homera. Jest także autorem pierwszej sztuki teatralnej wystawionej po łacinie w 240 r. przed Chr.
R1cVRbXG62Nyx 1 Biała ilustracja przedstawia fragment pracy Liwiusza Andronikusa pod tytułem „Odyseja”. Na białym tle z lewej strony widnieje czerwony zapis w języku starogreckim ODYSEJA, pod tytułem znajduje się tekst tego utworu zapisany za pomocą czarnego koloru. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. „Jeżeli policzymy lata trwania antycznego Rzymu, stolicy jednego z najpotężniejszych imperiów w dziejach ludzkości, od jego założenia w roku 753 przed Chr. do upadku w roku 476 po Chr., otrzymamy imponującą liczbę 1229 lat – ponad dwanaście wieków trwania państwa i trwania łaciny. Po owych dwunastu wiekach Rzym, który z małej osady na stokach Palatynu rozwinął się w czasach cesarstwa w porównywalną z dzisiejszymi miastami półtoramilionową metropolię, zaczął gasnąć niczym gwiazda mająca za sobą apogeum swej świetności, aby we wczesnym średniowieczu stać się znowu niewielką mieściną.” Żródło: Marek Hermann, „O łacinie tylko dobrze”, Kraków 2014, s. 23.
Biała ilustracja przedstawia fragment pracy Liwiusza Andronikusa pod tytułem „Odyseja”. Na białym tle z lewej strony widnieje czerwony zapis w języku starogreckim ODYSEJA, pod tytułem znajduje się tekst tego utworu zapisany za pomocą czarnego koloru. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. „Jeżeli policzymy lata trwania antycznego Rzymu, stolicy jednego z najpotężniejszych imperiów w dziejach ludzkości, od jego założenia w roku 753 przed Chr. do upadku w roku 476 po Chr., otrzymamy imponującą liczbę 1229 lat – ponad dwanaście wieków trwania państwa i trwania łaciny. Po owych dwunastu wiekach Rzym, który z małej osady na stokach Palatynu rozwinął się w czasach cesarstwa w porównywalną z dzisiejszymi miastami półtoramilionową metropolię, zaczął gasnąć niczym gwiazda mająca za sobą apogeum swej świetności, aby we wczesnym średniowieczu stać się znowu niewielką mieściną.” Żródło: Marek Hermann, „O łacinie tylko dobrze”, Kraków 2014, s. 23.
Homer, Odyseja - inwokacja w. 1-9, wikimedia.org, CC BY 3.0
RRbG7Fymivy3B 1 Fotografia nieznanego autora przedstawia stronę tytułową dzieła Lexicon graeco – latinum novus autorstwa Enniusza, przepisaną przez Johanna Scapuli. Karta jest koloru żółtego, widoczne są niej liczne załamania oraz ślady zużycia. W centrum karty widnieje zapis: LEXICON GRAECO LATINUM, poniżej zapis w języku łacińskim oraz ilustracja, na której widoczna jest głowa kobiety ziejąca ogniem, oraz ręka mężczyzny, który uderza młotem w ziemię. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1.( 239–169 r. p.n.e) Poeta i tragediopisarz, który do poezji rzymskiej zaadaptował grecką miarę wierszową – heksametr daktyliczny. Język łaciński zawdzięcza mu także masę zapożyczeń z greki, które na stałe zadomowiły się w Imperium Romanum.
Fotografia nieznanego autora przedstawia stronę tytułową dzieła Lexicon graeco – latinum novus autorstwa Enniusza, przepisaną przez Johanna Scapuli. Karta jest koloru żółtego, widoczne są niej liczne załamania oraz ślady zużycia. W centrum karty widnieje zapis: LEXICON GRAECO LATINUM, poniżej zapis w języku łacińskim oraz ilustracja, na której widoczna jest głowa kobiety ziejąca ogniem, oraz ręka mężczyzny, który uderza młotem w ziemię. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1.( 239–169 r. p.n.e) Poeta i tragediopisarz, który do poezji rzymskiej zaadaptował grecką miarę wierszową – heksametr daktyliczny. Język łaciński zawdzięcza mu także masę zapożyczeń z greki, które na stałe zadomowiły się w Imperium Romanum.
Strona tytułowa „Lexicon graeco – latinum novum”, autorstwa Johanna Scapula, miejsce wydania: Basileae 1628, lawlibrary.wm.edu, CC BY 3.0
RRBpQ2r8PsM0H 1 Fotografia nieznanego autora przedstawia terakotową maskę Plauta, na której zostały wyrzeźbione włosy oraz zmarszczki. Maska ma szeroko otwarte oczy oraz usta. Wydźwięk maski jest komiczny – wyraz twarzy sprawia wrażenie, że aktor grający w tej masce uważany jest za pijanego bądź niespełna rozumu. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. (250–184 r. p.n.e.). Plaut przeszedł do historii literatury światowej jako komediopisarz rzymski, którego prawie 21 sztuk zachowało się do naszych czasów (prawie, bo jedna z nich przetrwała tylko we fragmentach). Inspirując się bogatą twórczością swych greckich poprzedników Plaut tworzył komedie charakterów, intryg i komedie pomyłek, np. „Żołnierz Samochwał”, „Strachy”, „Komedia Ośla”, „Amfitrion”. Jego komedia charakterów – „Skarb”, przedstawiająca postać Eukaliona, chorobliwie podejrzliwego starego skąpca, dla którego istotą życia jest tytułowy skarb była inspiracją dla Moliera do napisania znanego wszystkim doskonale „Skąpca”.
Fotografia nieznanego autora przedstawia terakotową maskę Plauta, na której zostały wyrzeźbione włosy oraz zmarszczki. Maska ma szeroko otwarte oczy oraz usta. Wydźwięk maski jest komiczny – wyraz twarzy sprawia wrażenie, że aktor grający w tej masce uważany jest za pijanego bądź niespełna rozumu. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. (250–184 r. p.n.e.). Plaut przeszedł do historii literatury światowej jako komediopisarz rzymski, którego prawie 21 sztuk zachowało się do naszych czasów (prawie, bo jedna z nich przetrwała tylko we fragmentach). Inspirując się bogatą twórczością swych greckich poprzedników Plaut tworzył komedie charakterów, intryg i komedie pomyłek, np. „Żołnierz Samochwał”, „Strachy”, „Komedia Ośla”, „Amfitrion”. Jego komedia charakterów – „Skarb”, przedstawiająca postać Eukaliona, chorobliwie podejrzliwego starego skąpca, dla którego istotą życia jest tytułowy skarb była inspiracją dla Moliera do napisania znanego wszystkim doskonale „Skąpca”.
Autor nieznany, „Plaut - terakotowa maska komiczna”, 300-200 p.n.e., Muzeum J. Paul Getty, Los Angeles, Stany Zjednoczone, brewminate.com, CC BY 3.0
R1YUed5MxvWfh 1 Fresk nieznanego autora przedstawia wizerunek Terencjusza, mężczyzny w średnim wieku, o krótkich włosach oraz średniej długości zaroście. Terencjusz ubrany jest w jasną szatę z szarym pasem przewieszonym przez lewy bark. Portret mężczyzny został uwieczniony na zielonym tle. Wokół portretu widoczne są kolorowe pierścienie. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. (II w. p.n.e.). Nosił przydomek „Afer”, jako że pochodził z rzymskiej prowincji w Afryce. Podobnie jak Plaut parał się komediopisarstwem, a do naszych czasów zachowało się 6 jego sztuk inspirowanych głównie twórczością komediopisarzy greckich, z których najbardziej znane to „Teściowa” i „Eunuch”.
Fresk nieznanego autora przedstawia wizerunek Terencjusza, mężczyzny w średnim wieku, o krótkich włosach oraz średniej długości zaroście. Terencjusz ubrany jest w jasną szatę z szarym pasem przewieszonym przez lewy bark. Portret mężczyzny został uwieczniony na zielonym tle. Wokół portretu widoczne są kolorowe pierścienie. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. (II w. p.n.e.). Nosił przydomek „Afer”, jako że pochodził z rzymskiej prowincji w Afryce. Podobnie jak Plaut parał się komediopisarstwem, a do naszych czasów zachowało się 6 jego sztuk inspirowanych głównie twórczością komediopisarzy greckich, z których najbardziej znane to „Teściowa” i „Eunuch”.
Autor nieznany, „Terencjusz” - domniemany portret Terencjusza z Codex Vaticanus Latinus 3868, prawdopodobnie skopiowany z oryginału z III w. n. e., wikimedia.org, domena publiczna
Łacina złota - okres cyceroński
Okresy, gdy język łaciński w literaturze wzniósł się na wyżyny stylistyczne przypadają na lata życia dwóch wybitnych postaci historycznych - Marka Tulliusza Cycerona i Oktawiana Augusta, stąd nazywane są przez literaturoznawców okresem cycerońskim i augustowskim.
RuF0eCDIJSbUi 1 Ilustracja przedstawia popiersie Cycerona, które zostało stworzone z jasnego kamienia. Rzeźba nieznanego autora pokazuje Cycerona jako mężczyznę przedstawiony jako mężczyzna w podeszłym wieku, ma krótkie włosy po boku, środek głowy jest pozbawiony włosów. Na jego twarzy widoczne są liczne zmarszczki. Cyceron ubrany jest w długą jasną szatę. Popiersie zostało sfotografowane na tle biało-brązowych ścian. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. Okres cyceroński - 80–30 r. p.n.e. (106–43 r. p.n.e.). Mistrz łaciny klasycznej, piszący stylem barwnym i kwiecistym charakterystycznym dla elokwentnego mówcy. Znawca retoryki, z której nieograniczonych możliwości korzystał w swych licznych „Mowach”, myśliciel i filozof, polityczny przeciwnik Juliusza Cezara. Za konsulatu Cycerona udaremniony został spisek Katyliny, którego rozgromienie poparte słynną mową przeciwko Katylinie przyczyniło się do politycznej klęski Cycerona i wygnania go z Rzymu. Ten wielki mówca i filozof nie orężem, a słowem bronił wolności republiki w swoich „Filipikach” przeciwko Markowi Antoniuszowi, co przypłacił życiem. Oprócz dzieł filozoficznych i mów zachowały się jego listy do Attyka, przyjaciela i wydawcy, które zarówno ukazują Cycerona w aspekcie bardziej „ludzkim”, jak i przybliżają nam realia burzliwej epoki, w której przyszło mu żyć.
Ilustracja przedstawia popiersie Cycerona, które zostało stworzone z jasnego kamienia. Rzeźba nieznanego autora pokazuje Cycerona jako mężczyznę przedstawiony jako mężczyzna w podeszłym wieku, ma krótkie włosy po boku, środek głowy jest pozbawiony włosów. Na jego twarzy widoczne są liczne zmarszczki. Cyceron ubrany jest w długą jasną szatę. Popiersie zostało sfotografowane na tle biało-brązowych ścian. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. Okres cyceroński - 80–30 r. p.n.e. (106–43 r. p.n.e.). Mistrz łaciny klasycznej, piszący stylem barwnym i kwiecistym charakterystycznym dla elokwentnego mówcy. Znawca retoryki, z której nieograniczonych możliwości korzystał w swych licznych „Mowach”, myśliciel i filozof, polityczny przeciwnik Juliusza Cezara. Za konsulatu Cycerona udaremniony został spisek Katyliny, którego rozgromienie poparte słynną mową przeciwko Katylinie przyczyniło się do politycznej klęski Cycerona i wygnania go z Rzymu. Ten wielki mówca i filozof nie orężem, a słowem bronił wolności republiki w swoich „Filipikach” przeciwko Markowi Antoniuszowi, co przypłacił życiem. Oprócz dzieł filozoficznych i mów zachowały się jego listy do Attyka, przyjaciela i wydawcy, które zarówno ukazują Cycerona w aspekcie bardziej „ludzkim”, jak i przybliżają nam realia burzliwej epoki, w której przyszło mu żyć.
Autor nieznany, „Cyceron” - marmurowe popiersie Cycerona z końca I w. p.n.e., Muzeum Kapitolińskie, Rzym, Włochy, elsalvador.com, CC BY 3.0
R87kr71AeNXHT 1 Ilustracja przedstawia karykaturalną postać Juliusza Cezara z komiksu „Asterix” autorstwa Rene Goscinnego i Alberta Uderzo. Cezar został przedstawiony jako starszy mężczyzna o siwych włosachz koroną z liści drzewa laurowego. Ubrany jest w złotą zbroję, białą długą koszulę, oraz czerwoną pelerynę. U boku ma przypiętą pochwę, w której schowany jest sztylet. Cezar ma zamknięte oczy, jedną rękę opiera o biodro, a drugą ręką trzyma klamrę do której przymocowana jest peleryna. Postać Cezara została przedstawiona na białym tle. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. (100–44 r. p.n.e.). Sylwetki Juliusza Cezara nie trzeba zapewne przedstawiać, ponieważ jest to jedna z najbardziej znanych postaci starożytnego Rzymu, którego życie, a także śmierć w Idy Marcowe 44 r. p.n.e. w Senacie na stałe wpisały się w karty historii i odbiły się echem zarówno w dziełach literackich, jak i filmowych. Swoją sławę Juliusz Cezar niewątpliwie zawdzięcza nie tyle talentowi literackiemu, co zdolnościom przywódczym, które sprawiły, że obok Aleksandra Wielkiego był on niedoścignionym wzorem dla samego Napoleona Bonaparte. Jednak nie samymi podbojami zasłynął Cezar, przeszedł on bowiem także do historii literatury jako twórca pamiętników, chętnie czytanych przez adeptów języka łacińskiego, którzy na jego „De bello Gallico” – „O wojnie galijskiej” i ”De bello civili” - „O wojnie domowej” ćwiczyli swoje umiejętności translatorskie. Cezar i Cyceron okazali się być przeciwnikami zarówno w polityce, jak i literaturze, ponieważ styl Cezara jest przeciwieństwem kwiecistości Cycerona – zwięzły, precyzyjny, typowo żołnierski zapis zdarzeń, w których Cezar jawi nam się w 3 osobie, by dodać relacji wrażenia bezstronności.
Ilustracja przedstawia karykaturalną postać Juliusza Cezara z komiksu „Asterix” autorstwa Rene Goscinnego i Alberta Uderzo. Cezar został przedstawiony jako starszy mężczyzna o siwych włosachz koroną z liści drzewa laurowego. Ubrany jest w złotą zbroję, białą długą koszulę, oraz czerwoną pelerynę. U boku ma przypiętą pochwę, w której schowany jest sztylet. Cezar ma zamknięte oczy, jedną rękę opiera o biodro, a drugą ręką trzyma klamrę do której przymocowana jest peleryna. Postać Cezara została przedstawiona na białym tle. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. (100–44 r. p.n.e.). Sylwetki Juliusza Cezara nie trzeba zapewne przedstawiać, ponieważ jest to jedna z najbardziej znanych postaci starożytnego Rzymu, którego życie, a także śmierć w Idy Marcowe 44 r. p.n.e. w Senacie na stałe wpisały się w karty historii i odbiły się echem zarówno w dziełach literackich, jak i filmowych. Swoją sławę Juliusz Cezar niewątpliwie zawdzięcza nie tyle talentowi literackiemu, co zdolnościom przywódczym, które sprawiły, że obok Aleksandra Wielkiego był on niedoścignionym wzorem dla samego Napoleona Bonaparte. Jednak nie samymi podbojami zasłynął Cezar, przeszedł on bowiem także do historii literatury jako twórca pamiętników, chętnie czytanych przez adeptów języka łacińskiego, którzy na jego „De bello Gallico” – „O wojnie galijskiej” i ”De bello civili” - „O wojnie domowej” ćwiczyli swoje umiejętności translatorskie. Cezar i Cyceron okazali się być przeciwnikami zarówno w polityce, jak i literaturze, ponieważ styl Cezara jest przeciwieństwem kwiecistości Cycerona – zwięzły, precyzyjny, typowo żołnierski zapis zdarzeń, w których Cezar jawi nam się w 3 osobie, by dodać relacji wrażenia bezstronności.
Juliusz Cezar - postać Juliusza Cezara z serii komiksowej „Asterix” René Goscinny'ego i Alberta Uderzo, cotedor.fr, CC BY 3.0
R1PMNKp2Ax7bq 1 Fotografia nieznanego autora przedstawia wróbla siedzącego na gałęzi. Ptak ma biało-brązowe umaszczenie – biały tułów oraz brązowe skrzydła i głowę. Wróbel widoczny jest z profilu. Gałęzie drzewa są brązowe z widocznym żółtym nalotem. Fotografia została wykonana w bezchmurny dzień. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. (84–54 r. p.n.e.). Katullus dał się poznać jako targany sprzecznymi emocjami poeta, który jest nieszczęśliwie zakochany w pięknej Lesbii. Jest on twórcą małych, kunsztownych form literackich, ganionym przez Cycerona za błahość poruszanych tematów, który zamiast poświęcić się bardziej sprawom wagi państwowej pisał o miłości, pocałunkach, czy nawet ukochanym wróbelku swojej wybranki. Skupiał wokół siebie innych młodych poetów podobnej wrażliwości, a całą grupę nazywano neoterykami.
Fotografia nieznanego autora przedstawia wróbla siedzącego na gałęzi. Ptak ma biało-brązowe umaszczenie – biały tułów oraz brązowe skrzydła i głowę. Wróbel widoczny jest z profilu. Gałęzie drzewa są brązowe z widocznym żółtym nalotem. Fotografia została wykonana w bezchmurny dzień. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. (84–54 r. p.n.e.). Katullus dał się poznać jako targany sprzecznymi emocjami poeta, który jest nieszczęśliwie zakochany w pięknej Lesbii. Jest on twórcą małych, kunsztownych form literackich, ganionym przez Cycerona za błahość poruszanych tematów, który zamiast poświęcić się bardziej sprawom wagi państwowej pisał o miłości, pocałunkach, czy nawet ukochanym wróbelku swojej wybranki. Skupiał wokół siebie innych młodych poetów podobnej wrażliwości, a całą grupę nazywano neoterykami.
Katullus - wróbelek, ulubieniec ukochanej Katullusa, Lesbii, gardenbirdwatching.com, CC BY 3.0
RDdMiTYUfrtRU 1 Rzeźba nieznanego autora pod tytułem „Horacy”, przedstawia postać młodego mężczyzny o średniej długości włosach. Horacy spogląda w prawo, ubrany jest w długą szatę, w jednej dłoni trzyma ołówek, a drugiej zwitek papierów. Rzeźba została wykonana z jasnego kamienia, na figurze widoczne są liczne zabrudzenia, oraz ubytki. Figura Horacego stoi we wnęce i została sfotografowana za dnia. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. Okres augustowski – 40 r. p.n.e.–14 r. n.e. (65 r. p.n.e.–8 r. p.n.e.) Niekwestionowany król poezji łacińskiej służący za inspirację i wyrocznię sztuki poetyckiej dla wielu pokoleń swoich następców. Horacy związany był z kręgiem Mecenasa, a co za tym idzie cieszył się poparciem Oktawiana Augusta. Początkowo pisał „Epody” i ”Satyry”, gdzie ośmieszał ludzkie słabostki. Kolejnym etapem jego twórczości były Pieśni, w których zawarł swoją filozofię życia, oscylującą pomiędzy epikureizmem a stoicyzmem. Był zwolennikiem rozwiązań umiarkowanych – złotego środka, czyli „aurea mediocritas”. Niezachwianie wierzył w nieśmiertelność własnej twórczości, zaś późniejsze wieki potwierdziły jego przekonanie. Spośród „Listów” wydanych pod koniec życia poety najbardziej znanym jest „List do Pizonów”, w którym Horacy zawarł traktat poetycki „Ars poetica”, przekazując w nim cenne wskazówki dla kolejnych pokoleń poetów.
Rzeźba nieznanego autora pod tytułem „Horacy”, przedstawia postać młodego mężczyzny o średniej długości włosach. Horacy spogląda w prawo, ubrany jest w długą szatę, w jednej dłoni trzyma ołówek, a drugiej zwitek papierów. Rzeźba została wykonana z jasnego kamienia, na figurze widoczne są liczne zabrudzenia, oraz ubytki. Figura Horacego stoi we wnęce i została sfotografowana za dnia. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. Okres augustowski – 40 r. p.n.e.–14 r. n.e. (65 r. p.n.e.–8 r. p.n.e.) Niekwestionowany król poezji łacińskiej służący za inspirację i wyrocznię sztuki poetyckiej dla wielu pokoleń swoich następców. Horacy związany był z kręgiem Mecenasa, a co za tym idzie cieszył się poparciem Oktawiana Augusta. Początkowo pisał „Epody” i ”Satyry”, gdzie ośmieszał ludzkie słabostki. Kolejnym etapem jego twórczości były Pieśni, w których zawarł swoją filozofię życia, oscylującą pomiędzy epikureizmem a stoicyzmem. Był zwolennikiem rozwiązań umiarkowanych – złotego środka, czyli „aurea mediocritas”. Niezachwianie wierzył w nieśmiertelność własnej twórczości, zaś późniejsze wieki potwierdziły jego przekonanie. Spośród „Listów” wydanych pod koniec życia poety najbardziej znanym jest „List do Pizonów”, w którym Horacy zawarł traktat poetycki „Ars poetica”, przekazując w nim cenne wskazówki dla kolejnych pokoleń poetów.
Autor nieznany, „Horacy - Nie wszystek umrę” – Horacy (Ody III, 30), eutouring.com, CC BY 3.0
RpMpo974hOmnk 1 Mozaika nieznanego autora pod tytułem: „Wergiliusz z rękopisem Eneidy w towarzystwie muz Klio i Melpomeny” i przedstawia postać mężczyzny w średnim wieku siedzącego na tronie. Wergiliusz ma siwe włosy oraz zmarszczki na twarzy, ubrany jest w długą szatę. W jednej dłoni trzyma rękopis Eneidy, a drugą trzyma się za klamrę przy szyi. Obok Wergiliusza znajdują się dwie muzy – Kilo, młoda kobietę o ciemnych włosach, która ubrana jest w długą suknię ze złotym pasem, a w dłoniach trzyma zwój papieru oraz Melpomena, kobieta w średnim wieku, o ciemnych włosach. Melpomena ubrana jest w czerwoną suknię oraz zieloną narzutę, która zwisa kobiecie z barku. Jedną dłoń ma opartą o twarz, zaś w drugiej trzyma maskę przypominającą twarz człowieka. Mozaika ma jasne tło stworzone z jasnych kamyków. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. (70–19 r. p.n.e.) Podobnie jak Horacy, Wergiliusz kojarzony jest z kręgiem Mecenasa, był też zagorzałym zwolennikiem cesarza Oktawiana Augusta, czego wyraz dał w epopei narodowej Rzymian, czyli „Eneidzie” nie tylko przedstawiającej ucieczkę z Troi i tułaczkę Eneasza oraz jego przybycie do króla Latynów i początki państwa rzymskiego, lecz także wychwalając ród Juliuszów, do którego należał i Oktawian August. Początki twórczości Wergiliusza były o wiele spokojniejsze i bardziej sielankowe i przedstawiały iście arkadyjski krajobraz italskiej wsi w utworze „Bukoliki”. „Georgiki” też związane są z rolnictwem, mają jednak na celu zachęcić mieszkańców Italii do zajęcia się rolnictwem, by odbudować kraj ze zgliszcze wojennych.
Mozaika nieznanego autora pod tytułem: „Wergiliusz z rękopisem Eneidy w towarzystwie muz Klio i Melpomeny” i przedstawia postać mężczyzny w średnim wieku siedzącego na tronie. Wergiliusz ma siwe włosy oraz zmarszczki na twarzy, ubrany jest w długą szatę. W jednej dłoni trzyma rękopis Eneidy, a drugą trzyma się za klamrę przy szyi. Obok Wergiliusza znajdują się dwie muzy – Kilo, młoda kobietę o ciemnych włosach, która ubrana jest w długą suknię ze złotym pasem, a w dłoniach trzyma zwój papieru oraz Melpomena, kobieta w średnim wieku, o ciemnych włosach. Melpomena ubrana jest w czerwoną suknię oraz zieloną narzutę, która zwisa kobiecie z barku. Jedną dłoń ma opartą o twarz, zaś w drugiej trzyma maskę przypominającą twarz człowieka. Mozaika ma jasne tło stworzone z jasnych kamyków. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. (70–19 r. p.n.e.) Podobnie jak Horacy, Wergiliusz kojarzony jest z kręgiem Mecenasa, był też zagorzałym zwolennikiem cesarza Oktawiana Augusta, czego wyraz dał w epopei narodowej Rzymian, czyli „Eneidzie” nie tylko przedstawiającej ucieczkę z Troi i tułaczkę Eneasza oraz jego przybycie do króla Latynów i początki państwa rzymskiego, lecz także wychwalając ród Juliuszów, do którego należał i Oktawian August. Początki twórczości Wergiliusza były o wiele spokojniejsze i bardziej sielankowe i przedstawiały iście arkadyjski krajobraz italskiej wsi w utworze „Bukoliki”. „Georgiki” też związane są z rolnictwem, mają jednak na celu zachęcić mieszkańców Italii do zajęcia się rolnictwem, by odbudować kraj ze zgliszcze wojennych.
Autor nieznany, „Wergiliusz z rękopisem Eneidy w towarzystwie muz Klio i Melpomeny”, III w. n.e., Muzeum Bardo w Tunezji, histmag.org, CC BY 3.0
RHLsiryTotMu6 1 Fotografia przedstawia rzeźbę Gian Lorenzo Berninego pt. „Apollo i Dafne zmieniająca się w drzewo laurowe”. Figura składa się z dwóch części – podobizny Apolla i Dafne, która przeistacza się w drzewo. Apollo to młody szczupły mężczyzna, który ma średniej długości kręcone włosy, jest przepasany chustą, która zakrywa jego genitalia, na jego nogach widoczne są sandały. Mężczyzna z zaciekawieniem obserwuje kobietę, która zamienia się w drzewo. Dafne to naga i młoda kobieta, o długich włosach. Kobieta jest w trakcie transformacji – jej nogi zamieniają się w korę drzewną, a ręce zamieniają się w liściaste gałęzie. Kobieta jest przerażona, na jej twarzy widoczny jest ból i cierpienie. Figura Apolla i Dafne została wykonana z jasnego kamienia, i znajduje się w Sali wystawowej. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. (43 r. p.n.e.–18 r. n.e.). Owidiusz zasłynął w świecie antycznym jako mistrz dystychu elegijnego i poeta, który doskonale opanował kunszt pisania o miłości, która jest tematem przewodnim fazy młodzieńczej jego poezji. Powstały wtedy elegie „Amores i Heroidy”, czyli fikcyjne listy bohaterek mitycznych do swoich kochanków. Niewątpliwym hitem wydawniczym była „Ars Amatoria”, czyli sztuka kochania, która była poradnikiem uwodzenia dla chłopców i dziewcząt, bez wątpienia inspiracja dl a naszej rodzimej seksuolog Michaliny Wisłockiej, której poradnik nosił ten sam tytuł, co przełomowe dzieło Owidiusza. Rozmiłowany w mitologii poeta nie poprzestał jednak na sprawach bliskich sercu i stworzył skarbnicę wiedzy na temat wierzeń starożytnych Greków i Rzymian, która zawierała przemiany („Metamorphoses”) bohaterów mitycznych ułożone w porządku chronologicznym od powstania świata aż do apoteozy Cezara. Z powodu tajemniczej, jak sam pisał, „pieśni i błędu”, naraził się cesarzowi do tego stopnia, że został skazany na wygnanie poza granice ukochanego Rzymu do Tomi (dzisiejsza Rumunia), z którym poeta nigdy się do końca nie pogodził. Stąd ostatnie jego dzieło nosi pesymistyczny tytuł „Tristia” (Żale) i jest wyrazem tęsknoty za utraconym domem.
Fotografia przedstawia rzeźbę Gian Lorenzo Berninego pt. „Apollo i Dafne zmieniająca się w drzewo laurowe”. Figura składa się z dwóch części – podobizny Apolla i Dafne, która przeistacza się w drzewo. Apollo to młody szczupły mężczyzna, który ma średniej długości kręcone włosy, jest przepasany chustą, która zakrywa jego genitalia, na jego nogach widoczne są sandały. Mężczyzna z zaciekawieniem obserwuje kobietę, która zamienia się w drzewo. Dafne to naga i młoda kobieta, o długich włosach. Kobieta jest w trakcie transformacji – jej nogi zamieniają się w korę drzewną, a ręce zamieniają się w liściaste gałęzie. Kobieta jest przerażona, na jej twarzy widoczny jest ból i cierpienie. Figura Apolla i Dafne została wykonana z jasnego kamienia, i znajduje się w Sali wystawowej. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. (43 r. p.n.e.–18 r. n.e.). Owidiusz zasłynął w świecie antycznym jako mistrz dystychu elegijnego i poeta, który doskonale opanował kunszt pisania o miłości, która jest tematem przewodnim fazy młodzieńczej jego poezji. Powstały wtedy elegie „Amores i Heroidy”, czyli fikcyjne listy bohaterek mitycznych do swoich kochanków. Niewątpliwym hitem wydawniczym była „Ars Amatoria”, czyli sztuka kochania, która była poradnikiem uwodzenia dla chłopców i dziewcząt, bez wątpienia inspiracja dl a naszej rodzimej seksuolog Michaliny Wisłockiej, której poradnik nosił ten sam tytuł, co przełomowe dzieło Owidiusza. Rozmiłowany w mitologii poeta nie poprzestał jednak na sprawach bliskich sercu i stworzył skarbnicę wiedzy na temat wierzeń starożytnych Greków i Rzymian, która zawierała przemiany („Metamorphoses”) bohaterów mitycznych ułożone w porządku chronologicznym od powstania świata aż do apoteozy Cezara. Z powodu tajemniczej, jak sam pisał, „pieśni i błędu”, naraził się cesarzowi do tego stopnia, że został skazany na wygnanie poza granice ukochanego Rzymu do Tomi (dzisiejsza Rumunia), z którym poeta nigdy się do końca nie pogodził. Stąd ostatnie jego dzieło nosi pesymistyczny tytuł „Tristia” (Żale) i jest wyrazem tęsknoty za utraconym domem.
Gian Lorenzo Bernini, „Apollo i Dafne zamieniająca się w drzewo laurowe” – jedna ze scen opisanych przez Owidiusza w „Metamorfozach”, 1622–1625, Galeria Borghese, Rzym, Włochy, hbombworldwide.com, CC BY 3.0
R1Zf3cI3iQpAD 1 Fotografia nieznanego autora przedstawia otwartą księgę Marcjalisa pod tytułem „Epigramaty”. Na zdjęciu widoczne są dwie strony z księgi, które zapisane są czarnym kolorem na zżółkniętych stronach. Tekst zapisany na kartach jest w języku łacińskim. Fotografia została wykonana w pomieszczeniu, gdzie panuje półmrok oraz sztuczne oświetlenie. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. (ok. 40–104 n.e.). Marcjalis przybył do Rzymu około 64 r. n.e. z Hiszpanii, gdzie zdobył staranne wykształcenie retoryczne. Bardziej od wystąpień publicznych pociągała go jednak poezja, która stała się jego głównym źródłem utrzymania. Pierwsze skojarzenie z nazwiskiem Marcjalis jakie przychodzi nam na myśl to epigram, krótka satyryczna forma poetycka, w której celował poeta z Hiszpanii. Część epigramów Marcjalisa poświęcona jest wielkiej fecie na arenie Amfiteatru Flawiuszów z okazji jego otwarcia w 80 r. n. e. Inne utwory są karykaturami typów ludzkich, a także różnych zawodów. Język Marcjalisa, oprócz tego, że doskonale oddaje przywary ludzkie jest niekiedy bardzo kąśliwy, a momentami obsceniczny.
Fotografia nieznanego autora przedstawia otwartą księgę Marcjalisa pod tytułem „Epigramaty”. Na zdjęciu widoczne są dwie strony z księgi, które zapisane są czarnym kolorem na zżółkniętych stronach. Tekst zapisany na kartach jest w języku łacińskim. Fotografia została wykonana w pomieszczeniu, gdzie panuje półmrok oraz sztuczne oświetlenie. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. (ok. 40–104 n.e.). Marcjalis przybył do Rzymu około 64 r. n.e. z Hiszpanii, gdzie zdobył staranne wykształcenie retoryczne. Bardziej od wystąpień publicznych pociągała go jednak poezja, która stała się jego głównym źródłem utrzymania. Pierwsze skojarzenie z nazwiskiem Marcjalis jakie przychodzi nam na myśl to epigram, krótka satyryczna forma poetycka, w której celował poeta z Hiszpanii. Część epigramów Marcjalisa poświęcona jest wielkiej fecie na arenie Amfiteatru Flawiuszów z okazji jego otwarcia w 80 r. n. e. Inne utwory są karykaturami typów ludzkich, a także różnych zawodów. Język Marcjalisa, oprócz tego, że doskonale oddaje przywary ludzkie jest niekiedy bardzo kąśliwy, a momentami obsceniczny.
Marcjalis - „Epigramaty” Marcjalisa, 1490, Mediolan, Włochy, wikimedia.org, CC BY-SA 3.0
R1Uaq2yP5m3UP 1 Ilustracja nieznanego autora przedstawia podobiznę Juwenalisa, która została zamieszczona na białej karcie. Juwenalis został przedstawiony jako mężczyzna w podeszłym wieku. Ma długie, kręcone włosy, oraz bujny rudy zarost. Mężczyzna ubrany jest w szarą kurtkę, w jednej dłoni trzyma książkę z okładką w kolorze blado różową, w drugiej dłoni widoczne jest pióro. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. (60–130 r. n.e.). Pisał satyry, których do naszych czasów zachowało się 16. W swoim credo poetyckim wyznaje, że „difficile est satiram non scribere”(trudno jest nie pisać satyry), skoro ludzka natura jest pełna wad, takich jak dorobkiewiczowstwo, chciwość, donosicielstwo i życie niezgodne z prawami przyrody. Juwenalis jest niewątpliwie delikatniejszy niż Marcjalis, ponieważ przyświeca mu idea, by nie szkalować osób żyjących, aby ich nie urazić, pisze zatem o tych, którzy już nie żyją. Choć jego poezja nie jest wolna od powtórzeń i niezrozumiałych już dla nas aluzji do starcza nam cennego materiału dotyczącego obyczajowości Rzymian epoki cesarstwa.
Ilustracja nieznanego autora przedstawia podobiznę Juwenalisa, która została zamieszczona na białej karcie. Juwenalis został przedstawiony jako mężczyzna w podeszłym wieku. Ma długie, kręcone włosy, oraz bujny rudy zarost. Mężczyzna ubrany jest w szarą kurtkę, w jednej dłoni trzyma książkę z okładką w kolorze blado różową, w drugiej dłoni widoczne jest pióro. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. (60–130 r. n.e.). Pisał satyry, których do naszych czasów zachowało się 16. W swoim credo poetyckim wyznaje, że „difficile est satiram non scribere”(trudno jest nie pisać satyry), skoro ludzka natura jest pełna wad, takich jak dorobkiewiczowstwo, chciwość, donosicielstwo i życie niezgodne z prawami przyrody. Juwenalis jest niewątpliwie delikatniejszy niż Marcjalis, ponieważ przyświeca mu idea, by nie szkalować osób żyjących, aby ich nie urazić, pisze zatem o tych, którzy już nie żyją. Choć jego poezja nie jest wolna od powtórzeń i niezrozumiałych już dla nas aluzji do starcza nam cennego materiału dotyczącego obyczajowości Rzymian epoki cesarstwa.
Juwenalis - drzeworyt z Kroniki Norymberskiej przedstawiający Juwenalisa. Około 1400 r., wikimedia.org, domena publiczna
R142aLnDh3tdP 1 Obraz nieznanego autora pod tytułem „Apulejusz zmienia się w osła” przedstawia scenę przemiany Apulejusza w osła – mężczyzna znajduje się w centrum obrazu, jest skulony. Jego głowa zamieniła się łeb osła, jego ciało jeszcze wygląda normalnie i nie zostało poddane przemianie. Obok Apulejusza z lewej strony znajduje się rudowłosa kobieta, która tuli się do mężczyzny – jest wyraźnie smutna. Nad mężczyzną i kobietą znajduje się postać, która trzyma dłonie na sierści zmienionego mężczyzny. Z lewej strony znajdują się dwie kobiety, ubrane w długie ciemne suknie, obie spoglądają z zaciekawieniem na sytuację. Wokół Apulejusza i jego kobiety obecne są wróżki, które tańczą z zadowolenia. Scena przemiany mężczyzny w osła odbywa się w lesie. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. (ok. 125–ok. 170 r. n.e.) Apulejusz pochodzący z Madaury, tworzył w afrykańskiej prowincji Rzymu, Kartaginie. Dziełem, które przyniosło mu nieśmiertelność są „Metamorfozy, czyli złoty osioł” – romans, którego głównym bohaterem i narratorem est Lucjusz z Koryntu, który udaje się do Tessalii, krainy czarów, by nauczyć się magii. Zostaje omyłkowo zamieniony w osła, któremu jednak pozostawiono ludzką percepcję i wrażliwość. Oprócz przygód Lucjusza romans zawiera znakomite nowele, np. opowieść o Amorze i Psyche.
Obraz nieznanego autora pod tytułem „Apulejusz zmienia się w osła” przedstawia scenę przemiany Apulejusza w osła – mężczyzna znajduje się w centrum obrazu, jest skulony. Jego głowa zamieniła się łeb osła, jego ciało jeszcze wygląda normalnie i nie zostało poddane przemianie. Obok Apulejusza z lewej strony znajduje się rudowłosa kobieta, która tuli się do mężczyzny – jest wyraźnie smutna. Nad mężczyzną i kobietą znajduje się postać, która trzyma dłonie na sierści zmienionego mężczyzny. Z lewej strony znajdują się dwie kobiety, ubrane w długie ciemne suknie, obie spoglądają z zaciekawieniem na sytuację. Wokół Apulejusza i jego kobiety obecne są wróżki, które tańczą z zadowolenia. Scena przemiany mężczyzny w osła odbywa się w lesie. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. (ok. 125–ok. 170 r. n.e.) Apulejusz pochodzący z Madaury, tworzył w afrykańskiej prowincji Rzymu, Kartaginie. Dziełem, które przyniosło mu nieśmiertelność są „Metamorfozy, czyli złoty osioł” – romans, którego głównym bohaterem i narratorem est Lucjusz z Koryntu, który udaje się do Tessalii, krainy czarów, by nauczyć się magii. Zostaje omyłkowo zamieniony w osła, któremu jednak pozostawiono ludzką percepcję i wrażliwość. Oprócz przygód Lucjusza romans zawiera znakomite nowele, np. opowieść o Amorze i Psyche.
Johann Heinrich Füssli, „Apulejusz zmienia się w osła”, Muzeum Sztuki w Zurychu, Szwajcaria, wikimedia.org, domena publiczna
RFe5fZcYEBYzC 1 Rzeźba nieznanego autora przedstawia popiersie „Marka Aureliusza”, która została wykonana z jasnego materiału, na którym widoczne są różnej wielkości odbarwienia. Marek Aureliusz został przedstawiony jako mężczyzna w średnim wieku, o średniej długości kręconych włosach i średniej długości zaroście. Twarz mężczyzny pozbawiona jest zmarszczek. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. (121–180 r. n.e.). Cesarz-filozof, który spisywał swoje myśli i refleksje nie zamierzając jednak ich publikować. Po jego śmierci wydano je i przeszły do historii literatury antycznej pod tytułem „Rozmyślania”.
Rzeźba nieznanego autora przedstawia popiersie „Marka Aureliusza”, która została wykonana z jasnego materiału, na którym widoczne są różnej wielkości odbarwienia. Marek Aureliusz został przedstawiony jako mężczyzna w średnim wieku, o średniej długości kręconych włosach i średniej długości zaroście. Twarz mężczyzny pozbawiona jest zmarszczek. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. (121–180 r. n.e.). Cesarz-filozof, który spisywał swoje myśli i refleksje nie zamierzając jednak ich publikować. Po jego śmierci wydano je i przeszły do historii literatury antycznej pod tytułem „Rozmyślania”.
Autor nieznany, „Marek Aureliusz” – Marmurowe popiersie , 161-169 n.e., Muzeum Sztuki Metropolitan, Nowy Jork, Stany Zjednoczone, amidsummerscasebook.wordpress.com, CC BY 3.0
Łacina w Europie Pierwszy etap, w „postimperialnych” dziejach języka łacińskiego to epoka wczesnośredniowieczna, nazywana też okresem przełomu. Łacina ta jest wyraźnie dwuwarstwowa: z jednej strony łacina mówiona, określana jako sermo vulgaris Sermo vulgaris sermo vulgaris , z drugiej łacina pisana, czyli sermo litterarius (język literacki).[…] W miarę upływu czasu coraz mniej mieszkańców dbało o wykształcenie własnych dzieci, rezygnując nawet z edukacji na poziomie podstawowym. Podczas gdy w VI w. istniały jeszcze szkoły zakładane na wzór rzymski, w których uczono języka łacińskiego, w VII i VIII w. czytanie i pisanie stało się rzadkością. Jedynymi depozytariuszami kultury antycznej pozostali wówczas chrześcijańscy mnisi, którzy pobierali nauki w klasztornych szkołach, a w swych skryptoriach, rozsianych po całej Europie – na Monte Cassino, w Subiaco, Bobbio, Sankt Gallen, Reichenau czy Fuldzie – żmudnie kopiowali antyczne księgi.[…] Łacina wczesnego średniowiecza to przede wszystkim język Kościoła. To chrześcijaństwo, będące religią wkraczającą stopniowo na coraz to nowe obszary Europy, przynosiło ze sobą w te rejony język łaciński, nawet do tych krajów, które nie znajdowały się w sferze oddziaływania języka i kultury łacińskiej w czasach starożytnych. Państwa Północnej i Środkowej Europy, w tym Polska, dopiero w średniowieczu weszły w krąg cywilizacji rzymskiej za sprawą chrześcijaństwa. Liturgia kościelna od III wieku była liturgią łacińską, stan taki utrzymywał się aż do XX w., także kazania, aczkolwiek krócej, bo tylko do IX w., wygłaszane były w języku starożytnych Rzymian. Jak wiemy, w szkołach klasztornych, katedralnych uczono łaciny, cała literatura powstawała także w tym języku. Chrześcijańska łacina wczesnych wieków średnich była z pewnością różna od języka pogańskiej czy nawet chrześcijańskiej starożytności, jednak był to cały czas język łaciński.
ma726f9ed206ff489_0000000000002 Fragment książki: Marek Hermann, O łacinie tylko dobrze, TAiWPN Universitas, Kraków 2014, s. 23–24.
Łacina w Europie w czasach renesansu Łacina średniowiecza to język, który zdominował liczne sfery życia społecznego i kulturalnego Europy, język, który swym zasięgiem ogarnął większość terytorium naszego kontynentu, jednak dla przedstawicieli nowej epoki, odrodzenia, pozycja, jaką zdobył język łaciński w wiekach średnich, nie miała większego znaczenia. Postanowili oni zerwać z łaciną, która przybrała odmienny od klasycznego kształt w wyniku wielowiekowej ewolucji i przywrócić jej dawną starożytną postać. Wszyscy wiemy, że przedstawiciele epoki renesansu („renesans” od łac. renascor – odradzam się) to ludzie zafascynowani antykiem, zauroczeni językiem łacińskim, przede wszystkim jego klasyczną formą. To właśnie humaniści renesansowi „wylansowali” łacinę Cycerona, Wergiliusza, uczynili z niej niedościgniony, jedynie godny naśladowania wzór.
ReLX1s0VVPOX6 1 Czarno-biały drzeworyt nieznanego autora przedstawia widok na pracę w drukarni. Na ilustracji znajduje się grupa osób, pracująca przy prasie drukarskiej – jeden z mężczyzn ręcznie nanosi czcionki na karty, druga osoba je przegląda i odkłada na stos gotowych kart. W oddali widoczne są dwie osoby, które pracują nad kartami na wysokich pulpitach.
Drzeworyt przedstawiający prasę drukarską., 1568, wikipedia.org, CC BY 3.0
ma726f9ed206ff489_0000000000003 Marek Hermann, O łacinie tylko dobrze, TAiWPN Universitas, Kraków 2014, s. 28.
Język łaciński a nowoczesność Po odejściu wielkich humanistów renesansowych język łaciński zaczął przechodzić do defensywy. Nowe języki europejskie wypierają łacinę z zarezerwowanych dla niej do tej pory takich obszarów, jak nauka, literatura piękna czy szkolnictwo. Najdłużej, bo do wieku XVIII, łacina broniła się w nauce: wielcy uczeni europejscy – filozofowie, matematycy, astronomowie, przedstawiciele nauk przyrodniczych – cały czas posługiwali się językiem łacińskim. Jeżeli idzie o literaturę piękną, prozaicy, poeci coraz rzadziej piszą po łacinie. Była ona nadal obecna w szkole czy w uniwersytecie, jednak przestała być jedynym językiem, w którym nauczano. Przełomowy okazał się moment, kiedy w szkołach zaprzestano mówienia po łacinie – łacińskie ćwiczenia ustne zastąpiono pisemnymi, co doprowadziło do umniejszenia rangi języka łacińskiego. Znaczący upadek łaciny miał miejsce w epoce oświecenia.[…] W czasach nowożytnych łacina miała duże znaczenie dla krajów Europy Środkowo -Wschodniej. Polacy, Czesi, Słowacy, Słoweńcy, Chorwaci bronili swej narodowej tożsamości przed naciskami ze strony żywiołu germańskiego czy rosyjskiego w oparciu o język łaciński i łacińską kulturę. […]Nawet dzisiaj w XXI wieku łacina nie odeszła w niepamięć. Może nie wszyscy dostrzegają jej obecność, jednak znajduje się ona blisko nas. Naucza się jej na całym świecie w wielu szkołach, na wielu uniwersytetach. Po łacinie wydaje się dzisiaj czasopisma: Latinitas , Vox Latina , Vita Latina . Emitowane są łacińskie audycje radiowe: Nuntii Latini w radiu Yle z Helsinek czy Nuntii Latini Septimales w radiu Brema. W języku łacińskim wydawane są nadal dokumenty watykańskie, gdyż łacina pozostaje cały czas językiem urzędowym za spiżową bramą. Organizowane są na całym świecie kongresy łaciny żywej (Avignon, Lyon, Strasburg, Rzym, Bukareszt, Malta, Dakar, Trewir). W języku łacińskim możemy czytać współczesną literaturę – na język Cycerona przetłumaczono np. Małego księcia (Regulus ), Kubusia Puchatka (Winnie Ille Pu ) czy Harry’ego Pottera , (Harrius Potter et Philosophi Lapis ). W internecie znajdują się liczne łacińskie fora, na których możemy nawiązać kontakt jedynie w języku starożytnych Rzymian. W sieci odnajdziemy też wiele innych łacińskich śladów: prognozę pogody w języku Rzymian, rzymskie gry i zabawy, łacińskie piosenki czy przepisy potraw spożywanych przez Juliusza Cezara. Dostrzegając tak wiele przejawów łacińskości w naszym życiu, widzimy, że język Cycerona nadal żyje wśród nas, nadal oddziałuje na naszą rzeczywistość.” Możemy powiedzieć, że historia kultury świata zachodniego znajduje się pod znakiem łaciny od ponad dwu i pół tysiąca lat: od bajecznej starożytności po postmodernistyczną współczesność.
RzR8ZzMMEdToN 1 Ilustracja przedstawia stronę tytułową książki J. K. Rowling pod tytułem „Harry Potter i kamień filozoficzny” przetłumaczoną na język łaciński. Strona tytułowa zawiera (od samej góry) imię i nazwisko autorki oraz tytuł przetłumaczony na język łaciński – HARRIUS POTTER ET PHILOSOPHI LAPIS. Pod tytułem znajduje się ilustracja, na której przedstawiono postać Harrego Pottera, Rona, Hermiony oraz Hagrida. Harry przedstawiony jest jako mały chłopiec o kruczo czarnych włosach i w czarnej pelerynie. Obok Harrego widoczne są plecy Rona oraz Hermiony. Nad całą trójką czuwa Hagrid – wysoki mężczyzna o bujnej fryzurze i zaroście. Hagrid ubrany jest w granatowy długi płaszcz oraz ciemną koszulę. W tle widoczny jest Hogwarth – szkoła magii.
J.K. Rowling, „Harry Potter i kamień filozoficzny” przetłumaczony na język łaciński., wikipedia.org, CC BY 3.0
ma726f9ed206ff489_0000000000004 Marek Hermann, O łacinie tylko dobrze , TAiWPN Universitas, Kraków 2014, s. 33‑34.
Ewolucja łaciny W średniowieczu, po rozwarstwieniu łaciny na dwa rodzaje języka, pospolity i literacki, ten pierwszy zaczął przekształcać się w nowe języki, języki romańskie. Mieszkańcy dawnego imperium, niepodporządkowani, jak niegdyś, jednemu centralnemu ośrodkowi władzy, niepodróżujący gęstą siecią dróg po imperium Romanum, żyjący w odizolowanych od siebie grupach, zaczęli posługiwać się odmiennym słownictwem – nie odczuwano już potrzeby jednego, ogólnoeuropejskiego języka. […] Językoznawcy wyraźnie podkreślają, że łacina nie upadła nigdy, że dzisiejszy włoski, francuski, hiszpański to ten sam język, którym posługiwał się Cyceron, tyle że przekształcony w ustach siedemdziesięciu pokoleń. Zgodnie z tą opinią łacina jest ciągle żywą mową, która żyje dzięki swym dzieciom. Przejęły one od swej matki alfabet, słownictwo, struktury gramatyczne, pewne idiomy, otrzymały też własne imiona. Z wszystkich wywodzących się z łaciny języków tylko ladino ma z nią wspólną nazwę. Niektóre z nich pozostały bardziej, niektóre mniej wierne swej rodzicielce, nie ulega jednak wątpliwości, że są to jej rodzone dzieci.
Prezentacja 3D pt. Fibula
RtGTKBw8jBIBn 1 Prezentacja 3D przedstawia przedmiot – Fibulę – złotą spinkę, która służyła do zapinania ubrań. Przedmiot jest wąski, są na nim naniesione inskrypcje. Spinka z profilu kształtem przypomina karabin z lufą i kolbą. Dodatkowo na prezentacji umieszczono następujące informacje: Fibula Praenestina - Słynna fibula Praenestina, czyli spinka z Praeneste, niewielka broszka służąca do zapinania ubrania, uchodzi za najstarszy zabytek piśmiennictwa łacińskiego. Umieszczony jest na niej napis: manios; med.; fhe; fhaked; numasioi – co w łacinie klasycznej oddaje się: Manius me fecit Numerio, czyli Manius wykonał mnie dla Numeriusza. Spinkę datuje się na VI w. p.n.e., jednak w wyniku pewnych niejasności związanych z jej pochodzeniem pojawiło się podejrzenie, że inskrypcja jest „fałszywką” i została wykonana w XIX w. przez niemieckiego archeologa. W 2011 przeprowadzone zostało badanie spinki za pomocą elektronicznego mikroskopu skaningowego, którego wynik zdaje się potwierdzać autentyczne pochodzenie tego artefaktu. Drugi punkt zawiera w sobie zbliżenie na detal spinki – element na którym widoczna jest inskrypcja.
Prezentacja 3D przedstawia przedmiot – Fibulę – złotą spinkę, która służyła do zapinania ubrań. Przedmiot jest wąski, są na nim naniesione inskrypcje. Spinka z profilu kształtem przypomina karabin z lufą i kolbą. Dodatkowo na prezentacji umieszczono następujące informacje: Fibula Praenestina - Słynna fibula Praenestina, czyli spinka z Praeneste, niewielka broszka służąca do zapinania ubrania, uchodzi za najstarszy zabytek piśmiennictwa łacińskiego. Umieszczony jest na niej napis: manios; med.; fhe; fhaked; numasioi – co w łacinie klasycznej oddaje się: Manius me fecit Numerio, czyli Manius wykonał mnie dla Numeriusza. Spinkę datuje się na VI w. p.n.e., jednak w wyniku pewnych niejasności związanych z jej pochodzeniem pojawiło się podejrzenie, że inskrypcja jest „fałszywką” i została wykonana w XIX w. przez niemieckiego archeologa. W 2011 przeprowadzone zostało badanie spinki za pomocą elektronicznego mikroskopu skaningowego, którego wynik zdaje się potwierdzać autentyczne pochodzenie tego artefaktu. Drugi punkt zawiera w sobie zbliżenie na detal spinki – element na którym widoczna jest inskrypcja.
Źródło: online-skills, licencja: CC0.
ma726f9ed206ff489_0000000000005 Marek Hermann, O łacinie tylko dobrze , Kraków 2014, s. 24, 35.
Zadania RJAdxYV7TwdJ7 Ćwiczenie 1
Po zapoznaniu się z mapą mentalną na temat literatury rzymskiej połącz w pary twórców literatury rzymskiej z tytułami ich dzieł: Owidiusz Możliwe odpowiedzi: 1. „Skarb”, 2. „Ody”, 3. „Eneida”, 4. „O wojnie galijskiej”, 5. „Eunuch”, 6. „Sztuka kochania”, 7. „Rozmyślania”, 8. „Metamorfozy, czyli złoty osioł” Wergiliusz Możliwe odpowiedzi: 1. „Skarb”, 2. „Ody”, 3. „Eneida”, 4. „O wojnie galijskiej”, 5. „Eunuch”, 6. „Sztuka kochania”, 7. „Rozmyślania”, 8. „Metamorfozy, czyli złoty osioł” Horacy Możliwe odpowiedzi: 1. „Skarb”, 2. „Ody”, 3. „Eneida”, 4. „O wojnie galijskiej”, 5. „Eunuch”, 6. „Sztuka kochania”, 7. „Rozmyślania”, 8. „Metamorfozy, czyli złoty osioł” Apulejusz Możliwe odpowiedzi: 1. „Skarb”, 2. „Ody”, 3. „Eneida”, 4. „O wojnie galijskiej”, 5. „Eunuch”, 6. „Sztuka kochania”, 7. „Rozmyślania”, 8. „Metamorfozy, czyli złoty osioł” Plaut Możliwe odpowiedzi: 1. „Skarb”, 2. „Ody”, 3. „Eneida”, 4. „O wojnie galijskiej”, 5. „Eunuch”, 6. „Sztuka kochania”, 7. „Rozmyślania”, 8. „Metamorfozy, czyli złoty osioł” Terencjusz Możliwe odpowiedzi: 1. „Skarb”, 2. „Ody”, 3. „Eneida”, 4. „O wojnie galijskiej”, 5. „Eunuch”, 6. „Sztuka kochania”, 7. „Rozmyślania”, 8. „Metamorfozy, czyli złoty osioł” Juliusz Cezar Możliwe odpowiedzi: 1. „Skarb”, 2. „Ody”, 3. „Eneida”, 4. „O wojnie galijskiej”, 5. „Eunuch”, 6. „Sztuka kochania”, 7. „Rozmyślania”, 8. „Metamorfozy, czyli złoty osioł” Marek Aureliusz Możliwe odpowiedzi: 1. „Skarb”, 2. „Ody”, 3. „Eneida”, 4. „O wojnie galijskiej”, 5. „Eunuch”, 6. „Sztuka kochania”, 7. „Rozmyślania”, 8. „Metamorfozy, czyli złoty osioł”
Po zapoznaniu się z mapą mentalną na temat literatury rzymskiej połącz w pary twórców literatury rzymskiej z tytułami ich dzieł: Owidiusz Możliwe odpowiedzi: 1. „Skarb”, 2. „Ody”, 3. „Eneida”, 4. „O wojnie galijskiej”, 5. „Eunuch”, 6. „Sztuka kochania”, 7. „Rozmyślania”, 8. „Metamorfozy, czyli złoty osioł” Wergiliusz Możliwe odpowiedzi: 1. „Skarb”, 2. „Ody”, 3. „Eneida”, 4. „O wojnie galijskiej”, 5. „Eunuch”, 6. „Sztuka kochania”, 7. „Rozmyślania”, 8. „Metamorfozy, czyli złoty osioł” Horacy Możliwe odpowiedzi: 1. „Skarb”, 2. „Ody”, 3. „Eneida”, 4. „O wojnie galijskiej”, 5. „Eunuch”, 6. „Sztuka kochania”, 7. „Rozmyślania”, 8. „Metamorfozy, czyli złoty osioł” Apulejusz Możliwe odpowiedzi: 1. „Skarb”, 2. „Ody”, 3. „Eneida”, 4. „O wojnie galijskiej”, 5. „Eunuch”, 6. „Sztuka kochania”, 7. „Rozmyślania”, 8. „Metamorfozy, czyli złoty osioł” Plaut Możliwe odpowiedzi: 1. „Skarb”, 2. „Ody”, 3. „Eneida”, 4. „O wojnie galijskiej”, 5. „Eunuch”, 6. „Sztuka kochania”, 7. „Rozmyślania”, 8. „Metamorfozy, czyli złoty osioł” Terencjusz Możliwe odpowiedzi: 1. „Skarb”, 2. „Ody”, 3. „Eneida”, 4. „O wojnie galijskiej”, 5. „Eunuch”, 6. „Sztuka kochania”, 7. „Rozmyślania”, 8. „Metamorfozy, czyli złoty osioł” Juliusz Cezar Możliwe odpowiedzi: 1. „Skarb”, 2. „Ody”, 3. „Eneida”, 4. „O wojnie galijskiej”, 5. „Eunuch”, 6. „Sztuka kochania”, 7. „Rozmyślania”, 8. „Metamorfozy, czyli złoty osioł” Marek Aureliusz Możliwe odpowiedzi: 1. „Skarb”, 2. „Ody”, 3. „Eneida”, 4. „O wojnie galijskiej”, 5. „Eunuch”, 6. „Sztuka kochania”, 7. „Rozmyślania”, 8. „Metamorfozy, czyli złoty osioł”
Po zapoznaniu się z mapą mentalną na temat literatury rzymskiej połącz w pary twórców literatury rzymskiej z tytułami ich dzieł:
<i>Eunuch</i>, <i>O wojnie galijskiej</i>, <i>Eneida</i>, <i>Skarb</i>, <i>Metamorfozy, czyli złoty osioł</i>, <i>Rozmyślania</i>, <i>Ody</i>, <i>Sztuka kochania</i>
Owidiusz
Wergiliusz
Horacy
Apulejusz
Plaut
Terencjusz
Juliusz Cezar
Marek Aureliusz
R8B3nzvB3vSr7 Ćwiczenie 2
Po zapoznaniu się z audiobookiem na temat początków języka łacińskiego wskaż zdania prawdziwe. Możliwe odpowiedzi: 1. Nazwa „lingua Latina” pochodzi od nazwy krainy Lacjum, w której powstało miasto Rzym., 2. Archeolodzy uważają, że Rzym mógł powstać wcześniej niż w 753 r. p.n.e., 3. Pompejusz poszerzył granice Imperium na Wschodzie, zaś Cezar na Zachodzie, 4. Lud praindoeuropejski przybył do Italii z Afryki., 5. Kartagina była pierwszą prowincją rzymską., 6. Rzymianie narzucali mieszkańcom podbitych krain swój język i obyczaje siłą.
Po zapoznaniu się z audiobookiem na temat początków języka łacińskiego wskaż zdania prawdziwe.
Archeolodzy uważają, że Rzym mógł powstać wcześniej niż w 753 r. p.n.e.
Pompejusz poszerzył granice Imperium na Wschodzie, zaś Cezar na Zachodzie
Lud praindoeuropejski przybył do Italii z Afryki.
Kartagina była pierwszą prowincją rzymską.
Rzymianie narzucali mieszkańcom podbitych krain swój język i obyczaje siłą.
RlUoyziRAvCdD Ćwiczenie 3
Uzupełnij brakujące wyrazy. Nazwa lingua Latina pochodzi od nazwy krainy Tu uzupełnij, w której powstało miasto Tu uzupełnij.
Uzupełnij brakujące wyrazy. Nazwa lingua Latina pochodzi od nazwy krainy Tu uzupełnij, w której powstało miasto Tu uzupełnij.
Uzupełnij brakujące wyrazy.
Nazwa lingua Latina pochodzi od nazwy krainy ............, w której powstało miasto .............
RiYInwk8rrt9e Ćwiczenie 4
Zapoznałeś się z treścią na temat dalszych dziejów łaciny, wybierz właściwą odpowiedź na pytanie: Vox Latina to: Możliwe odpowiedzi: 1. Książka o przygodach Kubusia Puchatka po łacinie. 2. Czasopismo wydawane po łacinie. 3. Kongres żywej łaciny
Zapoznałeś się z treścią na temat dalszych dziejów łaciny, wybierz właściwą odpowiedź na pytanie: Vox Latina to:
Książka o przygodach Kubusia Puchatka po łacinie.
Czasopismo wydawane po łacinie.
Kongres żywej łaciny
R18tzloY9EsJh Ćwiczenie 5
1.Odpowiedz jak się nazywały następujące osoby: 1. bohater „Eneidy”, epopei narodowej starożytnych Rzymian; 2. założyciel Rzymu; 3. wódz rzymski, który podbił Galię.
1.Odpowiedz jak się nazywały następujące osoby: 1. bohater „Eneidy”, epopei narodowej starożytnych Rzymian; 2. założyciel Rzymu; 3. wódz rzymski, który podbił Galię.
Wskazówka
Hannibal - (247‑183 lub 2 p.n.e.) wybitny dowódca antyczny, przywódca Kartaginy, wychowany przez ojca w nienawiści do Rzymian. Najwybitniejsze osiągnięcia militarne Hannibala przypadają na okres 2. wojny punickiej, podczas której poprowadził on Kartagińczyków z armią i słoniami przez Pireneje i Alpy do Italii i zadał Rzymianom druzgocącą klęskę pod Kannami (216 r. p.n.e.). Stanowił bezpośrednie zagrożenie dla Rzymu, stąd powiedzenie Hannibal ad portas, oznaczające ostrzeżenie przed nadciągającym niebezpieczeństwem. Nie zaatakował jednak „wiecznego miasta” ze względu na brak posiłków z Kartaginy. Wrócił do kraju, zaatakowanego przez wojska rzymskie pod wodzą Scypiona i tu odwróciło się od niego szczęście – poniósł bowiem klęskę w bitwie pod Zamą (202 r. p.n.e.). Zmuszony do ucieczki z Kartaginy tułał się ścigany przez Rzymian aż dotarł do Bitynii. Tam dopadli go Rzymianie szukając zemsty za inwazję na ich terytoria. Zmęczony ucieczką, niemłody już Hannibal zażył truciznę, mówiąc: „Niech teraz śmierć bezsilnego starca uwolni Rzym od strachu”.
Wskazówka
Pyrrus - (319 – 272 p.n.e.) Wybitny taktyk wojskowy, król Epiru. Usiłował uczynić Epir mocarstwem poprzez połączenie hellenistycznych państw. Brał udział w wojnie miast greckich przeciw Rzymowi. Dowodził 25‑tysięczną armią, miał do dyspozycji także 20 słoni bojowych, których Rzymianie nie znali, walczył wykorzystując technikę falangi macedońskiej. Pobił Rzymian pod Herakleją (280r.p.n.e.) i Auskulum (275 r. pn.e.), poniósł jednak w tych bitwach ogromne straty. Stąd powiedzeniepyrrusowe zwycięstwo , które jest związane ze słowami Pyrrusa wypowiedzianymi po zwycięstwie pod Auskulum : „ Jeszcze jedno takie zwycięstwo, a będziemy straceni.”
R1Ihkf0AuQcTg Ćwiczenie 6
Zapoznaj się ze wskazówkami znajdującymi się nad zadaniem oraz ze słownikiem pojęć i połącz w pary następujące wyrażenia z ich definicjami: Pyrrusowe zwycięstwo Możliwe odpowiedzi: 1. wróg u bram, 2. wygrana osiągnięta nadmiernym kosztem, 3. dobrze płatne stanowisko pracy, które nie wymaga specjalnych kwalifikacji Hannibal ad portas Możliwe odpowiedzi: 1. wróg u bram, 2. wygrana osiągnięta nadmiernym kosztem, 3. dobrze płatne stanowisko pracy, które nie wymaga specjalnych kwalifikacji synekura Możliwe odpowiedzi: 1. wróg u bram, 2. wygrana osiągnięta nadmiernym kosztem, 3. dobrze płatne stanowisko pracy, które nie wymaga specjalnych kwalifikacji
Zapoznaj się ze wskazówkami znajdującymi się nad zadaniem oraz ze słownikiem pojęć i połącz w pary następujące wyrażenia z ich definicjami: Pyrrusowe zwycięstwo Możliwe odpowiedzi: 1. wróg u bram, 2. wygrana osiągnięta nadmiernym kosztem, 3. dobrze płatne stanowisko pracy, które nie wymaga specjalnych kwalifikacji Hannibal ad portas Możliwe odpowiedzi: 1. wróg u bram, 2. wygrana osiągnięta nadmiernym kosztem, 3. dobrze płatne stanowisko pracy, które nie wymaga specjalnych kwalifikacji synekura Możliwe odpowiedzi: 1. wróg u bram, 2. wygrana osiągnięta nadmiernym kosztem, 3. dobrze płatne stanowisko pracy, które nie wymaga specjalnych kwalifikacji
Zapoznaj się ze wskazówkami znajdującymi się nad zadaniem oraz ze słownikiem pojęć i połącz w pary następujące wyrażenia z ich definicjami:
wygrana osiągnięta nadmiernym kosztem, wróg u bram
Pyrrusowe zwycięstwo
Hannibal ad portas
R5J3aAa9PmEBr Ćwiczenie 7
Wskaż czym jest synekura . Możliwe odpowiedzi: 1. dobrze płatne stanowisko pracy, które nie wymaga specjalnych kwalifikacji., 2. nazwa prowincji starożytnego Rzymu., 3. jedno z dzieł Cycerona.
Wskaż czym jest synekura .
dobrze płatne stanowisko pracy, które nie wymaga specjalnych kwalifikacji.
nazwa prowincji starożytnego Rzymu.
jedno z dzieł Cycerona.
Polecenie 1
Napisz krótki tekst na temat wpływu języka łacińskiego na inne języki europejskie.
RtjVUUVODZuDV Wykonaj zadanie zgodnie z poleceniem.
Polecenie 2
Po zapoznaniu się ze wszystkimi materiałami do tej lekcji utwórz w plakat, który będzie zawierał Twoje impresje na temat historii języka łacińskiego.
R1WeXxTCzczJ7 1 Uruchom wyobraźnię i zaplanuj ilustrację do mitologicznej przygody Odyseusza, Syzyfa lub Achillesa. Opowiedz, który epizod z życia bohatera został przez Ciebie wybrany i jaką masz wizję plastyczną. Poproś kogoś z klasy o jej zrealizowanie.
Uruchom wyobraźnię i zaplanuj ilustrację do mitologicznej przygody Odyseusza, Syzyfa lub Achillesa. Opowiedz, który epizod z życia bohatera został przez Ciebie wybrany i jaką masz wizję plastyczną. Poproś kogoś z klasy o jej zrealizowanie.
Źródło: ViliusL.
Słownik łacińsko - polski Synekura Synekura
Pochodzi od łacińskiego zwrotu – sine cura (bez troski) i oznacza dobrze płatne stanowisko pracy nie wymagające ani wielkiego wysiłku, ani specjalnych umiejętności.
Rt8v9A9fxRmtq 1 Słownik łacińsko‑polski.
Słownik łacińsko‑polski.
Źródło: online skills, licencja: CC0.
Galeria dzieł sztuki
Przejdź do poprzedniej ilustracji
Przejdź do następnej ilustracji
R1bqPhgQAwPQP 1 Obraz autorstwa Jean-Baptiste Regnaulta pod tytułem „ Eneasz ofiarowuje królowi Latynusowi prezenty i prosi go o rękę swojej córki” przedstawia scenę, na której znajduje się duża grupa osób. Na pierwszym planie w centrum widoczny jest mężczyzna ubrany w długą złotą szatę oraz złoty hełm. Eneasz wskazuje jedną dłonią na ludzi, którzy niosą dary dla króla. Z prawej strony Eneasza znajdują się ludzie, którzy oddają hołd królowi. Latynus wraz ze swoją świtą siedzi na podwyższeniu. Ubrany jest w czarno-czerwone szaty, jedną dłoń ma wyciągniętą w stronę Eneasza. Obraz został utrzymany w ciemnej tonacji, i stworzony został głównie za pomocą ciemnych barw.
Jean-Baptiste Regnault, „Eneasz ofiarowuje królowi Latynusowi prezenty i prosi go o rękę swojej córki”, 1778, LACMA, Los Angeles, Stany Zjednoczone, wikimedia.org, CC BY-SA 3.0
R1WTaOCt1fY8x 1 Rzeźba nieznanego autora przedstawia postać Junony -bogini rzymskiej, która została przedstawiona jako szczupła kobieta w średnim wieku, ubrana w welon zakrywający jej włosy, oraz długą szatę zakrywającą jej ciało. Junona jedną rękę ma uniesioną do góry i trzyma w niej włócznię, do drugiej ręki przymocowana została tarcza. Rzeźba została wykonana z jasnego kamienia, stoi na cokole, na którym widoczne są łacińskie inskrypcje. Figura Junony została sfotografowana na tle czerwonej ściany.
Autor nieznany, „Junona”, II w. n.e., Muzea Watykańskie, Watykan, wikimedia.org, CC BY-SA 3.0
RYGEbh4xBlGSD 1 Rzeźba nieznanego autora przedstawia postać Zeusa siedzącego na tronie. Mężczyzna jest w podeszłym wieku, ma długie włosy oraz bujny zarost. Przepasany jest zieloną szatą, w jednej dłoni trzyma figurę kobiety stojącej na kuli, w drugiej trzyma włócznię. Z prawej strony została umieszczona figura orła, który spogląda na Zeusa. Rzeźba została wykonana z białego materiału i znajduje się na kamiennym cokole. Figura została sfotografowana na tle zielonej ściany.
Autor nieznany, „Zeus”, Ermitaż, I w n.e., Petersburg, Rosja, fthmb.tqn.com, CC BY 3.0
R1CrSqa6yz1UD 1 Czarno-biała fotografia nieznanego autora przedstawia figurę wilczycy, która karmi dwóch braci – Remusa i Romulusa – legendarnych założycieli Rzymu. Wilczyca została przedstawiona w pozycji stojącej, ma otwarty pysk, stojące uszy, oraz długi swobodnie zwisający ogon. Pod wilczycą znajdują się dwaj chłopcy, które spożywają pokarm z sutków wilczycy. Rzeźba została wykonana z brązu i została sfotografowana na jasnym tle.
Autor nieznany, „Wilczyca kapitolińska”, 480-470 r. p.n.e lub wczesne średniowiecze, Muzea Kapitolińskie, Rzym, Włochy, wikimedia.org, CC BY 4.0
Rv58e3i03xpw5 1 Fotografia nieznanego autora przedstawia stronę tytułową dzieła Lexicon graeco – latinum novus autorstwa Enniusza, przepisaną przez Johanna Scapuli. Karta jest koloru żółtego, widoczne są niej liczne załamania oraz ślady zużycia. W centrum karty widnieje zapis: LEXICON GRAECO LATINUM, poniżej zapis w języku łacińskim oraz ilustracja, na której widoczna jest głowa kobiety ziejąca ogniem, oraz ręka mężczyzny, który uderza młotem w ziemię.
Enniusz, strona tytułowa „Lexicon graeco – latinum novum”, autor Johann Scapula, 1628, lawlibrary.wm.edu, CC BY 3.0
R14C2q2GZ1dCy 1 Fotografia nieznanego autora przedstawia terakotową maskę Plauta, na której zostały wyrzeźbione włosy oraz zmarszczki. Maska ma szeroko otwarte oczy oraz usta. Wydźwięk maski jest komiczny – wyraz twarzy sprawia wrażenie, że aktor grający w tej masce uważany jest za pijanego bądź niespełna rozumu.
Autor nieznany, „Plaut - terakotowa maska komiczna”, 300-200 p.n.e., Muzeum J. Paul Getty , Los Angeles, Stany Zjednoczone, brewminate.com, CC BY 3.0
Rp0FjckPbP3cx 1 Fresk nieznanego autora przedstawia wizerunek Terencjusza, mężczyzny w średnim wieku, o krótkich włosach oraz średniej długości zaroście. Terencjusz ubrany jest w jasną szatę z szarym pasem przewieszonym przez lewy bark. Portret mężczyzny został uwieczniony na zielonym tle. Wokół portretu widoczne są kolorowe pierścienie.
Autor nieznany, „Terencjusz” - domniemany portret Terencjusza z Codex Vaticanus Latinus 3868, prawdopodobnie skopiowany z oryginału z III w. n. e., wikimedia.org, domena publiczna
RnYmUKVqtgaO7 1 Ilustracja przedstawia popiersie Cycerona, które zostało stworzone z jasnego kamienia. Rzeźba nieznanego autora pokazuje Cycerona jako mężczyznę przedstawiony jako mężczyzna w podeszłym wieku, ma krótkie włosy po boku, środek głowy jest pozbawiony włosów. Na jego twarzy widoczne są liczne zmarszczki. Cyceron ubrany jest w długą jasną szatę. Popiersie zostało sfotografowane na tle biało-brązowych ścian.
Autor nieznany, „Cyceron” - marmurowe popiersie Cycerona z końca I w. p.n.e., Muzeum Kapitolińskie, Rzym, Włochy, elsalvador.com, CC BY 3.0
R1aBcBd1M9uQ2 1 Rzeźba nieznanego autora pod tytułem „Horacy”, przedstawia postać młodego mężczyzny o średniej długości włosach. Horacy spogląda w prawo, ubrany jest w długą szatę, w jednej dłoni trzyma ołówek, a drugiej zwitek papierów. Rzeźba została wykonana z jasnego kamienia, na figurze widoczne są liczne zabrudzenia, oraz ubytki. Figura Horacego stoi we wnęce i została sfotografowana za dnia.
Autor nieznany, „Horacy - Nie wszystek umrę” – Horacy (Ody III, 30), eutouring.com, CC BY 3.0
R1Nt9KfNKptJc 1 Mozaika nieznanego autora pod tytułem: „Wergiliusz z rękopisem Eneidy w towarzystwie muz Klio i Melpomeny” i przedstawia postać mężczyzny w średnim wieku siedzącego na tronie. Wergiliusz ma siwe włosy oraz zmarszczki na twarzy, ubrany jest w długą szatę. W jednej dłoni trzyma rękopis Eneidy, a drugą trzyma się za klamrę przy szyi. Obok Wergiliusza znajdują się dwie muzy – Kilo, młoda kobietę o ciemnych włosach, która ubrana jest w długą suknię ze złotym pasem, a w dłoniach trzyma zwój papieru oraz Melpomena, kobieta w średnim wieku, o ciemnych włosach. Melpomena ubrana jest w czerwoną suknię oraz zieloną narzutę, która zwisa kobiecie z barku. Jedną dłoń ma opartą o twarz, zaś w drugiej trzyma maskę przypominającą twarz człowieka. Mozaika ma jasne tło stworzone z jasnych kamyków.
Autor nieznany, „Wergiliusz z rękopisem Eneidy w towarzystwie muz Klio i Melpomeny”, III w. n.e., Muzeum Bardo w Tunezji, histmag.org, CC BY 3.0
RGG1Va2Q7Kzuy 1 Fotografia przedstawia rzeźbę Gian Lorenzo Berninego pt. „Apollo i Dafne zmieniająca się w drzewo laurowe”. Figura składa się z dwóch części – podobizny Apolla i Dafne, która przeistacza się w drzewo. Apollo to młody szczupły mężczyzna, który ma średniej długości kręcone włosy, jest przepasany chustą, która zakrywa jego genitalia, na jego nogach widoczne są sandały. Mężczyzna z zaciekawieniem obserwuje kobietę, która zamienia się w drzewo. Dafne to naga i młoda kobieta, o długich włosach. Kobieta jest w trakcie transformacji – jej nogi zamieniają się w korę drzewną, a ręce zamieniają się w liściaste gałęzie. Kobieta jest przerażona, na jej twarzy widoczny jest ból i cierpienie. Figura Apolla i Dafne została wykonana z jasnego kamienia, i znajduje się w Sali wystawowej.
Gian Lorenzo Bernini, „Apollo i Dafne zamieniająca się w drzewo laurowe” – jedna ze scen opisanych przez Owidiusza w „Metamorfozach”, 1622–1625, Galeria Borghese, Rzym, Włochy, hbombworldwide.com, CC BY 3.0
R7KrrSH0oVLO4 1 Ilustracja nieznanego autora przedstawia podobiznę Juwenalisa, która została zamieszczona na białej karcie. Juwenalis został przedstawiony jako mężczyzna w podeszłym wieku. Ma długie, kręcone włosy, oraz bujny rudy zarost. Mężczyzna ubrany jest w szarą kurtkę, w jednej dłoni trzyma książkę z okładką w kolorze blado różową, w drugiej dłoni widoczne jest pióro.
Juwenalis - drzeworyt z Kroniki Norymberskiej przedstawiający Juwenalisa. Około 1400 r., wikimedia.org, domena publiczna
RcBUfCtwkHRsp 1 Obraz nieznanego autora pod tytułem „Apulejusz zmienia się w osła” przedstawia scenę przemiany Apulejusza w osła – mężczyzna znajduje się w centrum obrazu, jest skulony. Jego głowa zamieniła się łeb osła, jego ciało jeszcze wygląda normalnie i nie zostało poddane przemianie. Obok Apulejusza z lewej strony znajduje się rudowłosa kobieta, która tuli się do mężczyzny – jest wyraźnie smutna. Nad mężczyzną i kobietą znajduje się postać, która trzyma dłonie na sierści zmienionego mężczyzny. Z lewej strony znajdują się dwie kobiety, ubrane w długie ciemne suknie, obie spoglądają z zaciekawieniem na sytuację. Wokół Apulejusza i jego kobiety obecne są wróżki, które tańczą z zadowolenia. Scena przemiany mężczyzny w osła odbywa się w lesie.
„Apulejusz zmienia się w osła”, amidsummerscasebook.wordpress.com, CC BY 3.0
R1aSS4sdzqli1 1 Rzeźba nieznanego autora przedstawia popiersie „Marka Aureliusza”, która została wykonana z jasnego materiału, na którym widoczne są różnej wielkości odbarwienia. Marek Aureliusz został przedstawiony jako mężczyzna w średnim wieku, o średniej długości kręconych włosach i średniej długości zaroście. Twarz mężczyzny pozbawiona jest zmarszczek.
Autor nieznany, „Marek Aureliusz” – Marmurowe popiersie , 161-169 n.e., Muzeum Sztuki Metropolitan, Nowy Jork, Stany Zjednoczone, amidsummerscasebook.wordpress.com, CC BY 3.0
ReLX1s0VVPOX6 1 Czarno-biały drzeworyt nieznanego autora przedstawia widok na pracę w drukarni. Na ilustracji znajduje się grupa osób, pracująca przy prasie drukarskiej – jeden z mężczyzn ręcznie nanosi czcionki na karty, druga osoba je przegląda i odkłada na stos gotowych kart. W oddali widoczne są dwie osoby, które pracują nad kartami na wysokich pulpitach.
Drzeworyt przedstawiający prasę drukarską., 1568, wikipedia.org, CC BY 3.0
RWTXO0k0uW0LD Płaskorzeźba z kremowego piaskowca, przedstawiająca wilczycę karmiącą Romulusa i Remusa. Wilczyca stoi. Głowę ma zwróconą w stronę dzieci, które siedząc pod jej brzuchem wyciągają ręce i głowy do wymion. Tło płaskorzeźby zdobione jest wytłoczeniami. Całość jest fragmentem zdobiącym jakąś większą budowlę.
R13CTug16zDaN Ilustracja jest kolorowa; przedstawia scenę z „Eneidy” Wergiliusza. Eneasz stoi na schodach zamku ubrany w zbroję. Na głowie ma hełm z pióropuszem. Obok na tronie siedzi stary król Latynus w błyszczących szatach w otoczeniu dworzan. W tle obrazu na kamiennych kolumnach rozpostarta jest czerwona draperia, która osłania postaci stojące na schodach. W prawej dolnej części obrazu jeden z niewolników trzyma konia, drugi psa. Na pierwszym planie widnieje tył postaci ubranej w lekką zbroję, prawdopodobnie żołnierza ze straży przybocznej króla Latynusa. W lewej część obrazu znajduje się fragment statku oraz kilka postaci żeglarzy trojańskich. Jeden z żeglarzy znajduje się na schodach, przed Eneaszem, który zakłada mu na głowę laur zwycięstwa.
RPJXP7iLGKn13 W centrum ilustracji widnieje Wercyngetoryks, wódz Gallów, na białym koniu. Za nim stoi gromada jego żołnierzy. Po prawej stronie, na podwyższeniu siedzi Juliusz Cezar, ubrany w czerwoną długą szatę. Za nim stoi jego armia ze znakami bojowymi. W prawym dolnym rogu obrazu, u stóp Cezara, klęczy skuty więzami żołnierz Wercyngetoryksa; za nim stoją dwaj zbrojni legioniści rzymscy. Jeden z nich trzyma broń sieczną na szyi klęczącego. Wercyngetoryks wyciąga do Cezara ręce w geście błagalnym.
ma726f9ed206ff489_0000000000252 Bibliografia J. Korpanty, Mały słownik łacińsko‑polski , Warszawa 2012.
M. Hermann, O łacinie tylko dobrze , Kraków 2014.
W. Kopaliński, Słownik wyrazów obcych i zwrotów obcojęzycznych z almanachem , Warszawa 2000.
Z. Kubiak, Dzieje Greków i Rzymian , Warszawa 2014.
J. Wikarjak, Gramatyka opisowa języka łacińskiego , Warszawa 2013.
H.Wolanin, Gramatyka opisowa klasycznej łaciny w ujęciu strukturalnym , Kraków 2012.
L. Winniczuk, Ludzie, zwyczaje i obyczaje starożytnej Grecji i Rzymu , Warszawa 2008.