Poemat heroikomiczny

Poemat heroikomiczny jest gatunkiem należącym do poezji epickiej. Stanowi parodięparodiaparodię eposu rycerskiego. Zastosowanie typowych niego dla konwencji stylistycznych i motywów (jak spór, walka, wojenne przygody, zwycięstwo, interwencja sił nadprzyrodzonych) oraz odniesienie ich  do wydarzeń dnia codziennego daje efekt komiczny. Opowiada we wzniosłym stylu o czynach, które zdecydowanie heroiczne nie są, a przy tym ukazuje postaci antybohaterów.

Ciekawostka

R9Fuf0Xa309HR1

Obraz przedstawia portret młodego mężczyzny. Jego twarz jest owalna, nos szeroki, broda spiczasta. Mężczyzna ma ufryzowane włosy w dwa loki nad uszami. Ubrany jest w koszulę i marynarkę przypominającą żołnierski mundur.

Początki gatunku sięgają V wieku p.n.e., kiedy powstała Batrachomyomachia (Wojna żab z myszami), parodiująca treść i styl utworów Homera.

Pierwszym polskim poematem heroikomicznym była Spitamegeranomachia Jana Achacego Kmity (Kraków 1595). Opisana w utworze bitwa Pigmejów z żurawiami (temat zaczerpnięty z Piliniusza Starszego) została w sposób żartobliwy porównana z wojną polsko‑rosyjską, toczącą się za czasów za czasów Stefana Batorego.

Ciekawą XVIII‑wieczną realizacją poematu heroikomicznego jest utwór Tomasza Kajetana Węgierskiego Organy, opublikowany w 1784 roku. Poemat przedstawiał historię sporu proboszcza i organisty o wybór kalikantkikalikantkalikantki, a w rzeczywistości sporu o władzę w prowincjonalnym kościele. Błahy temat i przyczyna konfliktu zostały, jak przystało na epopeję żartobliwą, opowiedziane w aurze wzniosłości.

Monachomachia, czyli wojna mnichów Ignacego Krasickiego

Rzb8SabJ3tEBH1

Obraz przedstawia tęgiego mężczyznę w mnisim habicie, przewiązanym w pasie sznurkiem. Mężczyzna znajduje się w piwnicy z beczkami wina. W kieliszku sprawdza klarowność trunku.

Monachomachia, czyli wojna mnichów jest chronologicznie drugim poematem heroikomicznym w dorobku Ignacego Krasickiego. Utwór został wydany po raz pierwszy w 1778 roku i składa się z sześciu pieśni napisanych oktawąoktawaoktawą. Przedstawia małostkowość i groteskowy spór dwóch zakonów: karmelitów i dominikanów. W tonie typowym dla eposu opowiada o „bitwie” mnichów, charakteryzuje ich styl życia i sposób myślenia To ostra krytyka wad społecznych, od których (jak podkreśla Krasicki) nie jest wolny nawet stan duchowieństwa. Kontrast miedzy pozycją i rolą społeczna zakonników, a ich rzeczywistym zachowaniem stanowi niewyczerpane źródło humoru w utworze. Komizm sytuacyjny łączy się z komizmem postaci. Galeria zabawnych typów osobowości i dynamiczna, przygodowa fabuła składają się jednak na obraz kondycji moralnej środowisk zakonnych, który nie budzi wesołości. Zapewne był to powód szczerego zmartwienia dla samego autora, jako światłego przedstawiciela duchownego stanu.

Krasicki ukazuje sprzeczność między deklarowanymi zasadami moralnymi a próżniaczym trybem życia zakonników. Komizm płynący z tego zestawienia jest sposobem realizacji funkcji satyrycznej utworu – wady i negatywne wzorce zostają obnażone i wyśmiane. Wojna mnichów wynika ze sporu, którego przyczyny nie są jasne - wywołała go Jędza Niezgody. Dyskusja teologiczna dominikanów z karmelitami przekształca się w naradę, a następnie w bitwę na „naczynia i trepy”. Rozejm następuje „przy kielichu”, co również jest elementem krytyki. Oświeceniowa myśl domagająca się reformy państwa poruszała także kwestię odnowy moralnej wyższych warstw społecznych. Ignacy Krasicki odważył się powiedzieć, że nie dotyczy to jedynie szlachty i reprezentantów państwowych instytucji, ale także struktur kościelnych. Nie krytykował zakonów i religii, ale słabości duchownych: kłótliwość pijaństwo, lenistwo, intelektualne zacofanie.

Lekceważenie wiedzy płynącej z książek zostało podkreślone jako wada bardzo poważna. Zakony odgrywały przecież kluczową rolę w procesie edukacji. W 1740 powstało Collegium Nobilium, co zapoczątkowało reformę szkół pijarskich. Edukacja podstawowa i średnia podlegały zakonowi Jezuitów. W roku 1773 został on rozwiązany przez Papieża Klemensa XIV, co groziło upadkiem nauczania. Oświeceniowi myśliciele pracowali więc nad gruntowną reformą systemu szkolnictwa - ostatecznie zaowocowało to powołaniem Komisji Edukacji Narodowej. W czasie gdy pijarzy i jezuici angażowali się w reformę, inne klasztory nadal trwały w konserwatywnych, sarmackich założeniach. Do nich właśnie kierował swoją krytykę Krasicki – reprezentant idei oświecenia.

O autorze

RMCNnFrVp6rgV1

Ilustracja przedstawia portret mężczyzny. Siedzi on na krześle jest ubrany w sutannę, na piersiach ma krzyż zawieszony na łańcuchu. Na głowie perukę z epoki. Jest to młody, tęgi mężczyzna.

Ignacy Krasicki (1735–1801) – najważniejszy twórca polskiego oświecenia. Poeta, tłumacz, powieściopisarz, dramatopisarz, publicysta i eseista, autor m.in. pierwszej polskiej powieści nowożytnej, czyli Mikołaja Doświadczyńskiego przypadków (1776), która zdaniem niektórych zapowiadała rozwijającą się później fantastykę naukową. Był duchownym katolickim – biskupem warmińskim, a później arcybiskupem gnieźnieńskim. Jest autorem trzech poematów heroikomicznych: Myszeidy (1775), Monachomachii (1778) i Antymonachomachii (1780). W swoim dorobku miał słynne bajki, satyry, dramaty sceniczne, a także liryki o charakterze filozoficzno‑refleksyjnym. Krasickiego uważa się za jednego z czołowych moralistów w historii literatury polskiej.

Obraz życia zakonników w Monachomachii

Krasicki już w pierwszej pieśni poematu umieszcza sceny obrazujące leniwy tryb  życia zakonników. Zamiast porannych modlitw, które winny rozpoczynać rytm mnisiej egzystencji, wolą oni wygodne łóżka. Przykładem jest ksiądz przeor, który zerwany ze snu, po raz pierwszy w życiu zobaczył gwiazdę pojawiającą się na niebie tuż przed wschodem słońca, zwaną jutrzenką.

Obniżenie jakości zakonnego życia, które powinno być wypełnione troską o pogłębiane wiary i głoszenie jej prawd wśród ludzi, ukazuje Ignacy Krasicki między innymi poprzez sceny, w których mnisi okazują nadmierne zainteresowanie jedzeniem i piciem.

O tym, że życie bohaterów poematu heroikomicznego jest ściśle związane ze spożywaniem rozmaitych trunków świadczy także dwunasta oktawa pieśni trzeciej. Ignacy Krasicki sparodiował tu własny tekst będący fragmentem Myszeidy, a znany powszechnie jako Hymn do miłości ojczyzny.

Dla bohaterów Monachomachii „szklenica” jest wartością najważniejszą, zrównaną z tą, którą w Hymnie jest ojczyzna.

Intelektualne lenistwo zakonników przedstawił Krasicki w sposób bardzo wymowny, a zarazem symboliczny – mnisi nie wiedzą, gdzie w ich klasztorze znajduje się biblioteka i boją się jej szukać. Czy takie podejście do wiedzy u części duchowieństwa nie było bezpośrednim powodem upadku edukacji w XVIII‑wiecznej Polsce?

Funkcja języka w Monachomachii

Język poematu heroikomicznego Ignacego Krasickiego jest plastyczny, bogaty w epitety, hiperbole, peryfrazy, porównania, metafory. Pojawiają się apostrofy i oksymorony. Środki literackie służą zdynamizowaniu opisu, wydobyciu komizmu sytuacyjnego, a także ukazaniu komizmu postaci. Wyśmianie negatywnych wzorów pozwala na realizację funkcji dydaktycznej utworu.

Słownik