Mówienie o mówieniu
Ludzie czasem muszą lub chcą przytoczyć fragmenty tekstów lub wypowiedzi innych osób. Aby oznaczyć, że słowa należą do innego autora, powinni zastosować cytat, przypis lub specjalny odsyłacz. Niekiedy cudze wypowiedzi należy sparafrazować, czyli przedstawić własnymi słowami.
W celu zachowania spójności tworzonego tekstu, należy wprowadzić do niego zapowiedź tego, o czym chcemy opowiedzieć (np. 'o tym w następnym akapicie', 'opisując to pokrótce…'). Warto też nawiązywać do fragmentów napisanych wcześniej
(np. 'jak wcześniej to zostało opisane', 'wyżej omówiliśmy…').
W tej części dowiesz się, jak przywoływać i przekształcać cudze wypowiedzi.
Nagraj kilkuminutową rozmowę dwóch osób na dowolny temat. Następnie zrelacjonuj dyskusję, starając się przywołać jak najwięcej wypowiedzi rozmówców.
Opisz kilkuminutową wymianę zdań dwóch osób na dowolny temat. Następnie zrelacjonuj dyskusję, starając się przywołać jak najwięcej wypowiedzi rozmówców.
Sposoby przytaczania cudzych wypowiedzi
W tekstach literackich stosuje się bogaty zbiór formułek słownych i zapisów,
które są związane z 'mówieniem o mówieniu'. Są to cytaty, przytoczenia słów wypowiedzianych przez kogoś (np. naukowców, bohaterów tekstów literackich),
słowa nazywające mówienie (np. 'rzekł', 'dodał', 'powiedział', 'zapytał') oraz utarte połączenia wyrazowe (np. 'odrzekł z przekąsem', 'w krótkich słowach przedstawił').
Wypowiedzi można przytaczać bezpośrednio, czyli nie zmieniając ich treści. Najczęściej pojawiają się wtedy w cudzysłowie po dwukropku albo też w tekstach dialogowych. Wówczas wypowiedzi są zapisane jako następujące po sobie replikirepliki.
Przy każdej takiej wypowiedzi może się pojawiać komentarz w postaci czasownika nazywającego sposób mówienia (np. 'wyszeptał', 'powiedział', 'krzyknął'). W tekstach literackich należy on do narratora. Taki sposób komponowania wypowiedzi w tekstach nazywamy mową niezależną.
Cudze wypowiedzi można także komentować lub przekształcać w taki sposób, aby wplatały się w tekst osoby piszącej. Służy do tego mowa zależna, w której czyjaś wypowiedź nie jest już wiernym cytatem, ale parafraząparafrazą włączonym do tekstu autora.
Jak zapisać wypowiedzi w tekście?
bezpośrednio (mowa niezależna) | pośrednio (mowa zależna) |
wypowiedź | formułki nazywające mówienie |
– Jutro nasz sklep będzie nieczynny – powiedział sprzedawca. | Sprzedawca powiedział, że jutro ich sklep będzie nieczynny. |
Słowa nazywające mówienie
O czym trzeba pamiętać?
I. Czasowniki i utarte połączenia wyrazowe nazywające mówienie mają różne zabarwienie stylistyczne. Za ich pomocą nadawca może zmienić charakter przytaczanej wypowiedzi:
1) W tekście, w którym nie pojawiają się dodatkowe oceny lub skojarzenia emocjonalne, dominują słowa neutralne typu: 'powiedział', 'odrzekł', 'spytał'.
2) Jeśli nadawca chce ubarwić cudzą wypowiedź, może posłużyć się sformułowaniami typu: 'dodał z przekąsem', 'cedził między zębami', 'warknął', 'wrzeszczał' itp.
Wyrażenia nazywające mówienie mogą też przeinaczać sens wypowiedzi, spowodować pojawienie się np. oceny lub aluzjialuzji, które nie były zamierzeniem autora. Należy więc zawsze z namysłem cytować cudze słowa, aby nie użyć ich w niewłaściwym kontekście.
Porównaj następujące wypowiedzi:
WYPOWIEDŹ PIERWOTNA (przekaz neutralny) | |
PRZEKSZTAŁCENIA CYTATU: | |
– W tym roku nie przyznano nagrody głównej – poinformował dyrektor festiwalu filmowego. | informacja (przekaz neutralny) |
– W tym roku nie przyznano nagrody głównej – krótko skomentował dyrektor festiwalu filmowego. | komentarz (przekaz z ukrytą oceną) |
– W tym roku nie przyznano nagrody głównej – rzekł bez entuzjazmu dyrektor festiwalu filmowego. | przekaz aluzyjny |
– W tym roku nie przyznano nagrody głównej – ubolewał dyrektor festiwalu filmowego. | przekaz krytyczny (negatywna ocena ukryta w czasowniku „ubolewać”) |
II. Najczęstsze słowa, które nazywają mówienie:
'powiedzieć' – 'odpowiedzieć',
'wypowiedzieć',
'rzec' – 'orzec' – 'mówić' – 'dodać',
'stwierdzić' – 'podać do wiadomości' – 'poinformować',
'skarżyć się' – 'mówić z niepokojem',
'podać' – 'przedstawić' – 'zilustrować'.
III. Ważne jest, aby przytoczenia były jednoznacznie wyróżnione. Cudze słowa w tekście przywołuje się za pomocą:
- cudzysłowu, czyli znaku, którego nazwa wyraża jego podstawową funkcję,
- kursywy, czyli pochylonej czcionki, stosowanej zwykle do zaznaczania krótszych cytatów lub wyrażeń zaczerpniętych z innych tekstów.
Zadaniowo
Przekształć poniższe wypowiedzi w mowie niezależnej na wypowiedzi w mowie zależnej.
– Jutro w całym kraju opady śniegu z deszczem - poinformowała telewidzów spikerka prognozy pogody.
– Która godzina? - spytał tata. – Już prawie południe - odpowiedział sąsiad.
– Jutro wyjeżdżamy na wczasy! - z wielką nowiną do pokoju przybiegła moja siostra.
Przekształć poniższe wypowiedzi w mowie zależnej na wypowiedzi w mowie niezależnej.
Nasza sąsiadka skarżyła się, że nie mogła kupić świeżego chleba.
Dziennikarka przekazała wiadomość, że w przyszłym tygodniu odbędzie się konkurs.
Podróżny spytał, ile kosztuje bilet. Kasjerka odpowiedziała mu, że to zależy, czy jedzie pociągiem osobowym czy pospiesznym.
Wybierz fragment z dowolnego tekstu (np. ulubionej lektury). Następnie na jego podstawie utwórz cytaty według poniższego schematu. Pamiętaj o poprawnym zapisie.
a) Narrator w powieści... przedstawia ciekawe historie. Jedną z nich jest fragment, w którym... mówi do..., że....
b) '...' – to jedna z najciekawszych wypowiedzi bohaterów tej powieści.
Podziel następujące słowa i wyrażenia, których używa się do parafrazowania innych wypowiedzi, na odpowiednie grupy.
„cedził między zębami”, „mówił od rzeczy”, „bredził jak Piekarski na mękach”, „mówił z przekąsem”, „bredził”, „odpowiedział”, „podsumował swoje rozważania”, „trafił jak kulą w płot”, „mówił”, „palnął bez namysłu”, „stwierdziła z przekonaniem”, „rzekł”, „przekazał wiadomość”, „wypunktował wszystkie sprawy”, „ględził”, „uparcie twierdziła”, „skonkludował, „powiedział bez ogródek”, „powiedział”
| Neutralne | |
|---|---|
| Książkowe lub erudycyjne | |
| Wyrażenia neutralne lub książkowe zawierające ocenę | |
| Wyrażenia potoczne zawierające ocenę | |
| Wyrażenia frazeologiczne |
Przekształć dowolny cytat prasowy (lub podane poniżej przykłady) w taki sposób, aby powstały następujące typy informacji:
informacja bez dodatkowych intencji i emocji (neutralna),
informacja krytyczna wobec autora wypowiedzi,
informacja z emocjami i ocenami pozytywnymi,
informacja z emocjami i ocenami negatywnymi lub ironicznymi.
Rozpoznaj typy tekstów, w których pojawiają się wyrażenia służące przekazywaniu informacji o tekście, a następnie połącz je z właściwymi określeniami.
opracowania lub esej na temat dzieł literackich, informacje dziennikarskie, druki urzędowe, odezwa, manifest, apel, rozprawy i dyskusje naukowe, listy prywatne lub oficjalne, obrady i debaty parlamentarne lub samorządowe
| „Apelujemy, wzywamy, wołamy o …” | |
| „W krótkich słowach poinformował…”, Jak dowiedziała się nasza redakcja…”, „Przekazał, że…” | |
| „Deklarujemy”, „Oświadczamy”, „Poświadczamy”, „Informujemy, że…” | |
| przywołuje liczne opisy…, wyraża to w słowach…, łączy fragmenty dwóch tekstów… | |
| „Łączymy ukłony”, „Z wyrazami szacunku”, „Przekazujemy pozdrowienia” | |
| „Przekazał pod obrady….”, „Wniósł zapytanie…”, „Oddalił pytanie….”, „Wygłosił z trybuny…” | |
| „Na początku stawiam pytanie o…”, „Przedstawię stosowne argumenty…”, „Odniosę się do definicji…” |
Podaj przykłady tekstów okolicznościowych lub użytkowych, w których mogą się pojawiać następujące formuły tekstowe:
a) Po pierwsze...
Po drugie...
Po trzecie...
Podsumowując...
b) Wracając do tematu…
Pozwolą Państwo, że odniosę się do sprawy…
c) Informujemy, że…
Jednocześnie prosimy, aby Państwo przekazali tę wiadomość…
d) Piszesz ostatnio, że…
e) Mamy zaszczyt poinformować, że…
Zapoznaj się z poniższymi słowami kluczami związanymi z lekcją, a następnie zaproponuj ich własną kolejność. Możesz kierować się tym, co cię zaciekawiło, poruszyło, zaskoczyło itp. Przygotuj krótkie uzasadnienie swojej propozycji. Słowa klucze: mowa zależna, mowa niezależna, parafraza, cytat, słowa nazywające mówienie, wypowiedź neutralna, wypowiedź emocjonalna.