Najczęstsze zaburzenia źreniczne

Źrenica to niewielka, niepozorna struktura oka, która w rzeczywistości, pełni kluczową rolę w widzeniu. To właśnie ona reguluje ilość światła docierającego do siatkówki oka, dostosowując się do zmieniających warunków oświetleniowych. Jednak nie wszyscy zdają sobie sprawę, że zaburzenia źreniczne mogą być sygnałem pewnych problemów zdrowotnych. Rozszerzone, nadmiernie zwężone lub zdeformowane źrenice są objawem wielu poważnych chorób, zarówno w obrębie narządu wzroku jak i układu nerwowego.

Źrenica – czym jest i jaką ma funkcję

Źrenica oka to okrągły otwór w centralnej części tęczówki. Jest to struktura anatomiczna, która reguluje ilość światła wpadającego do oka poprzez rozszerzanie się i zwężanie. Źrenica jest kontrolowana przez mięśnie zwieracze i rozwieracze, które reagują na zmiany oświetlenia otoczenia oraz na bodźce emocjonalne. W warunkach słabego oświetlenia źrenica się rozszerza, aby wprowadzić więcej światła do oka, podczas gdy w jasnym świetle się zwęża, aby ograniczyć jego ilość.

Rozmiar źrenicy jest jednym z czynników wpływających na ostrość widzenia oraz głębię ostrości. Kontrola źrenicy jest kluczowym elementem dostosowywania oka do różnych warunków oświetleniowych, co pozwala na utrzymanie jak najlepszej jakości widzenia w różnych sytuacjach.

Zaburzenia źreniczne sklasyfikować można na podstawie zmiany kształtu i położenia, rozmiaru źrenicy, a także jej nieprawidłowej reakcji na światło.

Zaburzenia kształtu źrenic

Dyscoria

Dyscoria to pojęcie ogólnie odnoszące się do nierówności kształtu źrenic, niezależnie od tego, czy jedna źrenica jest większa lub mniejsza. W niektórych przypadkach, obie źrenice mogą mieć nieregularny kształt, co może być wynikiem wrodzonych wad oka lub urazów. Dyscoria może być spowodowana różnymi czynnikami, takimi jak zmiany w tęczówce lub uszkodzenia nerwów kontrolujących źrenice. Dyscoria to nie to samo co anizokoria.

Coloboma

Coloboma to wrodzona wada oka, która manifestuje się jako wyłóg w tęczówce, powodujący, że źrenica ma wydłużony, szczelinowy kształt. Ta anomalia jest wynikiem nieprawidłowego rozwoju oka w okresie prenatalnym i może wpływać na widzenie oraz zdolność źrenicy do regulacji ilości światła docierającego do siatkówki.

Corectopia

Corectopia to przemieszczenie źrenicy oka z jej normalnego, centralnego położenia. Może to prowadzić do asymetrycznego kształtu źrenic. Corectopia może być spowodowana zmianami w aparacie mięśniowym lub nerwowym oka, a także być związane np. z wysoką krótkowzrocznością.

Zaburzenia wielkości źrenic

Anizokoria

Anizokoria to medyczny termin oznaczający nierówną wielkość źrenic w obu oczach. Jest to stan, w którym jedna źrenica jest większa niż druga. Anizokoria najczęściej jest wynikiem jednostronnego rzadziej obustronnego, ale asymetrycznego zaburzenia unerwienia autonomicznego. Fizjologicznie dotyczy około 20% zdrowej populacji. Diagnozowana jest, gdy różnica szerokości źrenic w normalnych warunkach wynosi powyżej 1,0 mm. Może być także zauważalna różnica w rozmiarze źrenic w różnych warunkach oświetleniowych. Patologiczna anizokoria może świadczyć o chorobie oka lub ośrodkowego układu nerwowego.

Mydriasis – rozszerzenie źrenic

Mydriasis to stan, w którym źrenica jest znacznie rozszerzona (średnica większa niż 7 mm). Może to być spowodowane różnymi czynnikami, w tym stosowaniem niektórych leków, np. tropicamidum czy atropina, lub być objawem chorób oka, takich jak jaskra. Rozszerzone źrenice pojawiają się w wyniku urazu, zatrucia ogólnoustrojowego czy choroby śródmózgowia. Objaw ten jest zauważalny również w źrenicy atonicznej Adiego, spowodowanej odnerwieniem mięśnia zwieracza źrenicy i mięśnia rzęskowego w następstwie choroby wirusowej.

Miosis – zwężenie źrenicy

Miosis to stan, w którym źrenica jest znacznie zwężona (średnica mniejsza niż 4 mm). Podobnie jak w przypadku mydriasis, może to być wynikiem stosowania niektórych leków, np. morfiny, lub być związane z chorobami oka, np. stanem zapalnym przedniego odcinka oka. Jest zauważalny m.in. jako objaw zespołu Hornera, czyli choroby spowodowanej przerwaniem współczulnego unerwienia oka pomiędzy ośrodkiem w pniu mózgu, a samym okiem. W tym wypadku zwężeniu źrenicy towarzyszy również ptoza (opadnięcie powieki) oraz enoftalmia (zapadnięcie się gałki ocznej w oczodole). Miosis jest również skutkiem podania leków zwężających źrenicę np. pilokarpiny.

Zaburzenie reakcji źrenic na światło

Źrenica amaurotyczna

Źrenica amaurotyczna to stan, w którym źrenica jest całkowicie niepodatna na bodźce świetlne ze względu na całkowite uszkodzenie odruchu źrenicznego. Objawia się to po stronie uszkodzenia jako ślepota oraz brak bezpośredniej reakcji źrenicy na światło. Zachowana jest natomiast reakcja konsensualna (odruch pośredni), czyli odpowiedź jednego oka na stymulację światłem drugiego oka. Obie źrenice pozostają w równym rozmiarze oraz nienaruszony pozostaje odruch konwergencyjno-akomodacyjny.

Ten stan może mieć swoje źródło w ciężkim uszkodzeniu nerwu wzrokowego, na przykład w wyniku urazu, lub być wynikiem choroby siatkówki.

Źrenica Marcusa-Gunna

Źrenica Marcusa-Gunna, znana jest również jako względne uszkodzenie drogi dośrodkowej odruchu źrenicznego (RAPD). To stan, w którym występuje nietypowa reakcja źrenicy po stronie uszkodzenia podczas testu naprzemiennej stymulacji oka bodźcem świetlnym. W tym przypadku, paradoksalnie, źrenica na stronie uszkodzenia rozszerza się zamiast zwężać się w odpowiedzi na bezpośrednie oświetlenie oka.

Przyczynami tego stanu mogą być częściowe uszkodzenie nerwu wzrokowego oraz ciężkie schorzenia siatkówki, takie jak całkowite odwarstwienie siatkówki lub zator tętnicy środkowej siatkówki.

Źrenica Wernickego

Źrenica Wernickego to stan charakteryzujący się brakiem reakcji źrenicy na światło po stronie uszkodzenia, która nie występuje, gdy oświetlona jest skroniowa część siatkówki. Jednak zachowana jest reakcja źrenicy na światło po stronie nosowej części siatkówki. Objawom tym towarzyszy niedowidzenie połowicze obu oczu.

Przyczyną źrenicy Wernickego jest uszkodzenie drogi wzrokowej na wyższym poziomie, na przykład w pasmach wzrokowych.

 

Bibliografia:

1. https://www.mp.pl/pacjent/objawy/85835,zaburzenia-zreniczne
2. https://www.hopkinsmedicine.org/health/conditions-and-diseases/pupillary-disorders-including-anisocoria
3. Wilhelm H. Disorders of the pupil. Handb Clin Neurol. 2011;102:427-66. doi: 10.1016/B978-0-444-52903-9.00022-4. PMID: 21601076.