W polskim systemie prawnym definicja legalna zabytku została zawarta w art. 3 ust. 1 ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami.
Z definicji tej wynika, że zabytek to nieruchomość lub rzecz ruchoma, ich części lub zespoły, będące:
a) dziełem człowieka lub związane z jego działalnością,
b) stanowiące świadectwo minionej epoki bądź zdarzenia,
c) których zachowanie leży w interesie społecznym ze względu na posiadaną wartość:
- historyczną,
- artystyczną
- naukową.
Polski ustawodawca nie zdecydował się na precyzyjne określenia jak stary ma być obiekt, aby mógł zostać uznany za zabytek. Zamiast tego wskazał, że zabytek stanowi świadectwo minionej epoki bądź zdarzenia. Przez epokę zaś rozumiemy okres obejmujący pewne stadium procesu dziejowego, związany z panowaniem określonych stosunków politycznych, gospodarczych, społecznych lub kulturalnych (Encyklopedia Powszechna, 1995). Oczywiście, kwestią sporną może pozostawać w danym przypadku, czy epokę, którą reprezentuje dany obiekt, możemy już uznać za minioną, a zatem zamkniętą, czy też nie (socrealizm bez wątpienia jest epoką minioną, a czy modernizm również?).
Jeżeli chodzi o zabytki nieruchome to ustawa wymienia wprost szereg z nich. Zgodnie z art. 6 ust. 1 pkt 1 ochronie i opiece podlegają, bez względu na stan zachowania zabytki nieruchome będące, w szczególności:
• krajobrazami kulturowymi,
• układami urbanistycznymi, ruralistycznymi i zespołami budowlanymi,
• dziełami architektury i budownictwa,
• dziełami budownictwa obronnego,
• obiektami techniki, a zwłaszcza kopalniami, hutami, elektrowniami i innymi zakładami przemysłowymi,
• cmentarzami,
• parkami, ogrodami i innymi formami zaprojektowanej zieleni,
• miejscami upamiętniającymi wydarzenia historyczne bądź działalność wybitnych osobistości lub instytucji.
Przyjęta obecnie definicja zabytku różni się od definicji zawartej poprzednio w ustawie z dnia 15 lutego 1962 r. o ochronie dóbr kultury (Dz. U. z 1999 r. Nr 98, poz. 1150, z późn. zm.). Ustawa ta w art. 4. stanowiła, że ochronie prawnej, przewidzianej w jej przepisach, podlegają następujące dobra kultury, zwane w ustawie "zabytkami":
1) wpisane do rejestru zabytków,
2) wpisane w muzeach do inwentarza i wchodzące w skład bibliotek, z wyjątkiem materiałów wchodzących w skład narodowego zasobu archiwalnego, którego ochronę regulują odrębne przepisy,
3) inne, jeżeli ich charakter zabytkowy jest oczywisty, o ile nie podlegają ochronie na podstawie odrębnych przepisów.
Obecna definicja zabytku ma charakter materialny, tzn. coś zabytkiem jest niezależnie od tego, czy zostało wpisane do rejestru zabytków, tudzież podlega innym formom ochrony, czy też nie.
Zgodnie z ustawą istnieją cztery formy ochrony zabytków:
• wpis do rejestru zabytków;
• uznanie za pomnik historii;
• utworzenie parku kulturowego;
• ustalenie wymogów ochrony konserwatorskiej w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego.
Warto podkreślić, że zabytki podlegają ochronie i opiece, bez względu na stan zachowania.
Międzynarodowym symbolem ochrony zabytków jest biało-błękitna tarcza. Jest to znak wynikający Konwencji Haskiej i może znaleźć się zarówno na zabytkach nieruchomych, do których istnieje dostęp publiczny, jak i niektórych obiektach będących własnością prywatną. Dokładny wygląd znaku reguluje Rozporządzenie Ministra Kultury z dnia 9 lutego 2004 r. w sprawie wzoru znaku informacyjnego umieszczanego na zabytkach nieruchomych wpisanych do rejestru zabytków.
Znak ma kształt pięciokątnej tarczy skierowanej ostrzem w dół, o wymiarach 185 x 100 mm, wykonanej z blachy, na białym tle w górnej części napis: "ZABYTEK CHRONIONY PRAWEM", poniżej tarcza herbowa złożona z błękitnego kwadratu, którego jeden z kątów tworzy ostrze tarczy, oraz umieszczonego nad nim błękitnego trójkąta, rozgraniczonych po każdej stronie białym trójkątem.
Międzynarodowy symbol ochrony zabytków