Rdestowce

Rdestowiec ostrokończysty, rdestowiec japoński, rdest ostrokończysty (Reynoutria japonica) Rdestowiec sachaliński, rdest sachaliński (Reynoutria sachalinensis). Rdestowiec pośredni, rdestowiec czeski (Reynoutria xbohemica)

Gdyby to było możliwe (a nie jest, przy obecnym wskaźniku rozprzestrzeniania się tych roślin), każde stanowisko rdestowca powinno być oznaczane tablicą z ostrzeżeniem, aby nie zrywać, nie przenosić, nie zjadać i nie używać żadnych części tych roślin, nawet jeśli wydaje nam się, że idealnie pasują do naszych ogrodowych rabat czy wyśmienicie smakują, zdobią bukiety kwiatów lub są idealne jako tyczki do pnączy. Po prostu obchodźmy je szerokim łukiem.

Gatunki te pochodzą z Azji Wschodniej. Rdestowiec pośredni jest mieszańcem rdestowca ostrokończystego i rdestowca sachalińskiego, powstał spontanicznie. Po raz pierwszy został opisany w latach 80-tych XX wieku. W granicach naturalnego zasięgu występowania gatunków rodzicielskich rdestowiec pośredni został odnotowany nieco później, dopiero pod koniec XX wieku.

Do Polski rdestowce trafiły wskutek celowego transportu i handlu roślinami egzotycznymi. Pierwsze znaleziska tych dwóch gatunków (Rdestowca ostrokończystego i sachalińskiego) poza uprawą pochodzą z początku XX w.

Pierwotny zasięg rdestowca ostrokończystego (Reynoutria japonica) obejmuje Japonię, Koreę, Tajwan, a także północne Chiny, gdzie występuje na wzgórzach i w górach, a także na brzegach dróg i rowów. Rośnie na dość zróżnicowanych glebach, porasta nawet gleby wulkaniczne.

Zasięg wtórny obejmuje Europę, Kanadę, USA, Nową Zelandię i niektóre obszary Australii. Ze względu na walory dekoracyjne i użytkowe, został celowo wprowadzony do uprawy już w pierwszej połowie XIX w. do szkółek w Leiden w Holandii. W roku 1847 gatunek uznano za najbardziej interesującą roślinę ozdobną i nagrodzono złotym medalem przyznanym przez Towarzystwo Rolnicze i Ogrodnicze w Utrechcie.

W Polsce pierwsze wzmianki o jego stanowiskach poza uprawą, pochodzą z drugiej połowy XIX wieku. Spośród rdestowców występujących w Polsce, uważany jest za gatunek najszerzej rozprzestrzeniony. Rdestowiec ostrokończysty był utrzymywany w kolekcjach ogrodów botanicznych a następnie wprowadzany do prywatnych ogrodów czy parków.

Gatunek ten sadzono też jako roślinę paszową dla bydła i dzikiej zwierzyny. Bywa stosowany jako warzywo w obszarze naturalnego zasięgu, ale także w Ameryce Północnej czy nawet w Polsce. Lokalnie surowe pędy lub placki z „dzikiego rabarbaru” (potoczna nazwa rdestowca) spożywane są do dziś. Liście i łodygi mają kwaśny smak, podobny do szczawiu i rabarbaru.

W Japonii, poza młodymi, osolonymi łodygami pociętymi na plasterki, spożywa się także kłącza, po namoczeniu i ugotowaniu. Jest też cenną rośliną miododajną. Niektóre związki uzyskiwane z rdestowca ostrokończystego wykazują działanie przeciwnowotworowe czy też w leczeniu uzależnień.

Rdestowiec sachaliński (Reynoutria sachalinensis) naturalnie występuje wzdłuż wąwozów i cieków na obszarze Sachalinu, w Japonii oraz na wyspie Ullŭng-do między Japonią a Koreą. Zasięg wtórny obejmuje Europę, jednak gatunek ten występuje dość rzadko. Jego stanowiska są rozproszone na terenie całego kontynentu, z wyłączeniem obszaru śródziemnomorskiego.

Ze względu na zawartość związków chemicznych (m.in. rezweratrol), znajduje zastosowanie w ziołolecznictwie. Jest wykorzystywany w leczeniu wielu schorzeń, m.in. astmy, miażdżycy, nadciśnienia, stanów zapalnych, chorób serca, zakażeń bakteryjnych i grzybiczych.

Rdestowce należą do grupy roślin energetycznych. Jednak ze względu na zagrożenie dla środowiska przyrodniczego, ich uprawa jest zakazana na terenie całego kraju.

Jak rozróżniamy te gatunki? Poszczególne taksony najłatwiej można odróżnić po kształcie liści. Liście rdestowca sachalińskiego są miękkie w dotyku, bardzo duże do 35 cm długości i 20 cm szerokości, mają sercowatą nasadę. Spodnia strona liści jest wyraźnie owłosiona, pokryta rozproszonymi, długimi i miękkimi włoskami.

Liście rdestowca ostrokończystego są sztywne, dużo mniejsze, do 15 cm długości i 10 cm szerokości, ucięte w nasadzie, a na szczycie z wyraźnym zwężeniem. Spodnia strona liści jest nieowłosiona, pokryta jedynie jednokomórkowymi, bardzo krótkimi, strukturami zwanymi papillami. 

Liście rdestowca pośredniego (mieszańca) są bardzo zróżnicowane co do wielkości, kształtu, ich wielkość maleje ku szczytowi. Często mają słabo sercowatą nasadę a szczyt liścia jest zaostrzony. Spodnia strona liści jest pokryta włoskami, szczególnie widocznymi na nerwach po przegięciu liścia.

Rdestowce to byliny zwykle przekraczające wysokość 2 m, a ich dzienny wzrost osiąga 3 cm. Pędy bardzo szybko wyrastają z kłączy, szczególnie w okresie wiosennym.

Bardzo silne kłącza przebijają asfalt, rozsadzają mury i beton i rozrastają się w promieniu od 7 do ponad 20 metrów od macierzystej rośliny. Kłącza wrastają na głębokość 2-3 m, stąd duża trudność w usuwaniu rdestowców, co wiążę się z oczywiście z ogromnymi kosztami zwalczania tych roślin. Ważne jest też spalanie wszystkich części roślin poza terenem ich występowania.

Charakteryzują się dużą i szybką zdolnością regeneracji nawet z niewielkich, kilkucentymetrowych fragmentów kłącza czy pędu. Dostępne źródła podają, że wystarczy 5-7 g kłącza, aby rośliny się zregenerowały. Niektórzy badacze twierdzą, że wystarczy około 0,7 g kłącza, aby mogła powstać nowa roślina. 

Kłącza rdestowców łatwo przenoszone są przez wodę, co sprzyja zarastaniu przez te rośliny dolin rzecznych i tworzeniu ogromnych skupisk rdestowców, przeważnie ostrokończystego, a także pośredniego. Fragmenty roślin przenoszone są też z zanieczyszczoną nimi ziemią, np. podczas budowy dróg, utwardzania poboczy czy innych prac, a także z ziemią do ogrodów.

Jaki mają wpływ na rodzime gatunki? Rdestowce negatywnie wpływają na rodzime gatunki. Ich szybki wzrost i tworzenie dużych skupisk ogranicza innym rodzimym roślinom dostęp do światła. Oddziałują także allelopatycznie na inne gatunki. Uniemożliwia to m.in. kiełkowanie nasion rodzimych gatunków. Tak jak inne gatunki inwazyjne, rdestowce obniżają w ten sposób różnorodność biologiczną siedlisk półnaturalnych i naturalnych, do których z łatwością przenikają, często przy nieświadomym udziale człowieka.

W Polsce rdestowce opanowują siedliska ruderalne, wilgotne rowy, doliny rzeczne. Często spotyka się je też w ogródkach, czasami w charakterze żywopłotów. Niestety, coraz częściej spotyka się je na skraju lasów czy nawet w głębi lasów. Charakterystyczne jest to, że w pierwszym rzędzie wkraczają na zaburzone siedliska, również leśne. Rdestowiec ostrokończysty jest jednym z najbardziej inwazyjnych gatunków w Polsce a według IUCN jest jednym ze 100 najbardziej inwazyjnych gatunków na świecie.

Warto tu nadmienić, że odmiany gatunków wyżej opisanych mają te same właściwości co gatunki rodzicielskie. Metody zwalczania? Zwalczanie tych roślin jest możliwe tylko za pomocą profesjonalnych metod, które są niezwykle kosztowne. Dlatego zalecamy szczególną ostrożność przy spotkaniu z rdestowcami oraz stosowanie się do obowiązujących przepisów o bezwzględnym zakazie wprowadzania tych roślin do uprawy nawet w przydomowych ogródkach. 

Każde stanowisko rdestowca powinno być oznaczane tablicą z ostrzeżeniem, aby nie zrywać, nie przenosić, nie zjadać i nie używać żadnych części tych roślin, nawet jeśli wydaje nam się, że idealnie pasują do naszych ogrodowych rabat czy wyśmienicie smakują, zdobią bukiety kwiatów lub są idealne jako tyczki do pnączy. Po prostu obchodźmy je szerokim łukiem.

Więcej informacji na temat rdestowców można znaleźć w publikacji „Wytyczne dotyczących zwalczania rdestowców na terenie Polski”, wykonanej na zlecenie Generalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska, dostępnej na stronie: https://bit.ly/_GDOS