-200x800-nobckgr.webp)
Układ immunologiczny jest bardzo ważnym elementem naszego organizmu, ponieważ pozwala on nam funkcjonować w otaczającym środowisku. Dzięki jego aktywności możemy żyć w środowisku, w którym mamy styczność z potencjalnie niebezpiecznymi dla nas antygenami, jednak kontakt z nimi nie prowadzi do infekcji. Warto wiedzieć, jaka jest budowa układu immunologicznego, jego funkcje oraz typy.
Autorka:
mgr farmacji Patrycja Jakimik
NowaFarmacja.pl
Co to jest układ immunologiczny?
Układ immunologiczny, zwany inaczej układem odpornościowym stanowi układ narządów, dzięki którym możliwe jest działanie mechanizmów odporności. Najprościej mówiąc, jest to układ, który stanowi pierwszą linię obrony przez różnego rodzaju infekcjami. Układ immunologiczny umożliwia nam prawidłowe funkcjonowanie w środowisku, w którym występują potencjalnie niebezpieczne dla nas antygeny. To właśnie dzięki jego aktywności, nie każdy kontakt z mikrobami skutkuje wystąpieniem niebezpiecznego dla nas zakażenia.
Układ immunologiczny ma zdolność rozróżniania komórek obcych od komórek własnych organizmu. W sytuacji patologicznej, może jednak dojść do sytuacji, gdy układ immunologiczny traktuje własne komórki jako wrogie, co może prowadzić do chorób autoimmunizacyjnych.
Kolejną ciekawą cechą układu odpornościowego jest jego zdolność uczenia się. Cecha ta nazywana jest pamięcią immunologiczną. Polega na tym, że komórki układu odpornościowego zapamiętują antygeny, z którymi miały wcześniej do czynienia. W przypadku ponownego kontaktu z nimi, reagują znacznie szybciej i skuteczniej zapobiegają infekcji. Ta cecha wykorzystywana jest w szczepionkach, gdzie podaje się jeden lub kilka antygenów, które są wyizolowane z żywych, bądź też inaktywowanych drobnoustrojów, ich fragmentów lub produktów metabolizmu bakterii.
Chociaż zarówno wcześniejsza ekspozycja na dany antygen (przechorowanie) oraz szczepionka zapewniają wykształcenie pamięci immunologicznej, to jednak zastosowanie szczepienia jako profilaktyki zachorowań w przyszłości jest znacznie bezpieczniejsze, ponieważ nie prowadzi do wystąpienia infekcji, a tym samym nie wiąże się z ryzykiem wystąpienia powikłań na skutek choroby.
Budowa układu immunologicznego
Jak każdy układ, również układ odpornościowy człowieka składa się z wielu narządów, które są ze sobą funkcjonalnie połączone. Układ immunologiczny budują pierwotne oraz wtórne narządy limfatyczne.
Pierwotne narządy limfatyczne odpowiadają za rozwój limfocytów, a więc za ich różnicowanie z komórek macierzystych, podział, dojrzewanie oraz przemianę w czynne sprawnościowo komórki. Pierwotnym narządem lifatycznym jest grasica. Jest to narząd, w którym zachodzi dojrzewanie limocytów T (grasicozależnych) oraz szpiku kostnego. Co ciekawe, grasica jest narządem, który zanika wraz z wiekiem.
Z kolei, wtórne narządy limfatyczne stanowią środowisko, w którym mogą prawidłowo funkcjonować komórki układu immunologicznego. Należą do nich śledziona, węzły chłonne, tkanka limfatyczna przewodu pokarmowego oraz migdałki.
Największym narządem układu limfatycznego jest śledziona. Główną jej funkcją jest produkcja przeciwciał. Odpowiada również za produkcję limfocytów i monocytów. Ponadto, bierze udział w usuwaniu nieprawidłowych elementów morfotycznych krwi, czyli erytrocytów, trombocytów i limfocytów. Odpowiada również za magazynowanie krwi. Niekiedy konieczne jest usunięcie śledziony. W takiej sytuacji jej role przejmują inne narządy – przede wszystkim wątroba oraz węzły chłonne. Funkcjonowanie bez śledziony jest możliwe, jednak zwykle wiąże się z osłabieniem układu immunologicznego.
Węzły chłonne odpowiadają za filtrowanie limfy oraz uczestniczą w produkcji przeciwciał. W ten sposób zapewniają oczyszczenie limfy z komórek drobnoustrojów oraz nieprawidłowych komórek.
Tkanka limfatyczna przewodu pokarmowego obecna jest na ścianach jelit i stanowi największe skupisko limfocytów w organizmie człowieka. Nie bez powodu wiele mówi się ostatnio o tym, że odporność bierze się z brzucha.
Kolejnym narządem układu limfatycznego są migdałki. Stanowią one grudki limfatyczne, w których dochodzi do namnażania komórek układu odpornościowego. Znamienna jest również ich lokalizacja, bowiem znajdują się w miejscu, gdzie dochodzi do połączenia górnych dróg oddechowych z przewodem pokarmowym. Dzięki temu mogą pełnić funkcję ochronną przed mikroustrojami pochodzącymi z powietrza lub pokarmów.
Do komórek układu odpornościowego należą limfocyty, makrofagi, fagocyty, granulocyty, przeciwciała oraz komórki NK.
Rodzaje odporności
Układ immunologiczny zapewnia organizmowi odporność. Można ją zdefiniować jako zdolność organizmu do uniknięcia zakażenia. Dzięki odporności usuwane są również z organizmu komórki, których cykl życiowy się już zakończył. Na ogólną odporność organizmu składają się różne rodzaje odporności – wrodzona oraz nabyta, o których szerzej napisaliśmy w tym artykule.
Odporność wrodzona (inaczej nieswoista, naturalna, dziedziczna) jest tym typem odporności, który posiadamy od początku życia. Jest on warunkowany przez budowę oraz funkcjonowanie skóry i błon śluzowych, jak również naturalne odruchy obronne organizmu, jak kichanie, kaszel, łzawienie. Ten typ odporności nie jest swoisty, co oznacza, że nie jest skierowany przeciwko konkretnym antygenom i nie wymaga wcześniejszego kontaktu z nim. Jest to najbardziej podstawowy typ odporności, który stanowi pierwszą linię obrony układu immunologicznego.
Odporność nabyta natomiast, jest odpornością swoistą. Oznacza to, że aby została wytworzona, konieczny jest uprzedni kontakt z antygenem. Kontakt ten może być wynikiem ekspozycji na antygen, bądź też szczepienia. O odporności swoistej czynnej mówimy wówczas, gdy wykształciła się ona na skutek przechorowania, bądź też podania szczepionki – czyli wtedy, kiedy do wytworzenia pamięci immunologicznej konieczna była mobilizacja układu odpornościowego. Odporność czynna wytwarzana jest na lata, a niekiedy na całe życie. Z kolei, z odpornością swoistą bierną mamy do czynienia wówczas, gdy organizm bez mobilizacji własnego układu immunologicznego uzyskuje przeciwciała. Taką odporność nabywa płód w łonie matki, czy też dziecko karmione piersią. Do tego typu odporności należy również podanie surowicy odpornościowej. Odporność swoista bierna trwa krócej niż czynna, bowiem zwykle do 6 miesięcy, a przypadku podania surowicy – do 2 tygodni.
Funkcje układu immunologicznego
Podstawową funkcją układu odpornościowego jest ochrona organizmu przed czynnikami biologicznymi, czyli bakteriami i wirusami, które to mogą przyczyną infekcji. Układ immunologiczny stanowi również barierę przed szkodliwymi substancjami chemicznymi, czy też uszkodzeniami fizycznymi. Układ odpornościowy działa dzięki wyspecjalizowanym komórkom oraz narządom, których zadaniem jest rozpoznanie antygenu, walka z nim oraz jego usunięcie, jak również zapobieżenie infekcji w przyszłości.
Piśmiennictwo:
1. Gołąb J., Jakóbisiak M., Lasek W. Immunologia. Wydawnictwo Naukowe PWN 2002, Warszawa
