Błędnik - jakie funkcje pełni? Zaburzenia błędnika i sposoby ich leczenia [WYJAŚNIAMY]

Autor

Tatiana Naklicka

Konsultacja merytoryczna Lek. Beata Wańczyk-Dręczewska

Zgodnie ze swoją misją, Redakcja Medonet.pl dokłada wszelkich starań, aby dostarczać rzetelne treści medyczne poparte najnowszą wiedzą naukową. Dodatkowe oznaczenie "Sprawdzona treść" wskazuje, że dany artykuł został zweryfikowany przez lekarza lub bezpośrednio przez niego napisany. Taka dwustopniowa weryfikacja: dziennikarz medyczny i lekarz pozwala nam na dostarczanie treści najwyższej jakości oraz zgodnych z aktualną wiedzą medyczną.

Nasze zaangażowanie w tym zakresie zostało docenione m.in. przez Stowarzyszenie Dziennikarze dla Zdrowia, które nadało Redakcji Medonet.pl honorowy tytuł Wielkiego Edukatora.

Sprawdzona treść

Błędnik jest elementem ucha wewnętrznego, który nie tylko odpowiada za prawidłowe słyszenie, ale także utrzymanie równowagi. Jeśli pojawiają się zaburzenia błędnika, a jednym z pierwszych objawów są zawroty głowy, powinniśmy udać się do lekarza. Jak wygląda leczenie chorób błędnika? Czy istnieje możliwość całkowitego ich wyleczenia? Poznajmy objawy, które najczęściej towarzyszą zaburzeniom błędnika.

Błędnik | BlurryMe / Shutterstock

SPIS TREŚCI

• Budowa błędnika
• Funkcje błędnika
• Zaburzenia błędnika — pierwsze objawy
• Zaburzenia błędnika — objawy nietypowe
• Diagnostyka chorób błędnika — na czym polega?
• Charakterystyczne choroby błędnika
• Zapalenie błędnika — jak się objawia?
• Choroba Meniere’a — jak wygląda jej leczenie?
• Zaburzenia błędnika a choroba lokomocyjna
• Otoskleroza – co to jest?
• Zapalenie nerwu przedsionkowo-ślimakowego — jak leczyć?
• Guzy kątka mostkowo-móżdżkowego — diagnostyka choroby
• Zaburzenia błędnika — przy jakich schorzeniach mogą się pojawić?
• Czy istnieją domowe sposoby na leczenie zaburzeń błędnika?

Budowa błędnika

Błędnik, położony w części skalistej kości skroniowej, jest niewielkim elementem ucha wewnętrznego. Znajdują się w nim receptory zmysłu słuchu oraz zmysłu równowagi nazywanego również zmysłem równowagi i orientacji w przestrzeni.

1. Dowiedz się, jak jest zbudowane ucho oraz poznaj jego funkcje

W budowie błędnika wyróżniamy dwie części: błędnik kostny oraz błędnik błoniasty znajdujący się w środku błędnika kostnego, odpowiada za zmysł słuchu i równowagi. Sam błędnik kostny wypełniają jamy i kanały. Z kolei błędnik błoniasty tworzą błędnik ślimakowy, w którego składzie wyróżniamy przede wszystkim kanał ślimakowy, oraz struktury odpowiedzialne za zmysł równowagi. Należą do nich przede wszystkim:

1. Błędnik przedsionkowy (przedsionek) - to centralna część błędnika z przodu połączona ze ślimakiem, zaś z tyłu z błoniastymi kanałami półkolistymi. W przedsionku znajdują się dwa narządy, łagiewka i woreczek, które wykazują reakcję na przyspieszenie liniowe. Między nimi jest struktura czuciowa (plamka) położona pionowo w woreczku i poziomo w łagiewce. Dzięki temu woreczek może wpływać na zmiany w przyspieszeniu pionowym, do których należy również grawitacja, a łagiewka na odchylenie głowy do pionu. Upraszczając, błędnik przedsionkowy jest odpowiedzialny za zachowanie równowagi statycznej;
2. Błoniaste kanały półkoliste — wyróżniamy trzy kanały: przedni, tylny oraz boczny, które są ułożone do siebie prostopadle na płaszczyźnie czołowej, strzałkowej i poziomej, wykazując reakcję na ruch obrotowy ciała. Dzięki nim możliwe jest zachowanie równowagi kinetycznej. Błoniaste kanały półkoliste mają długość od 1,5 do 3 cm. Wychodzą z przedsionka, by zatoczyć niepełne koło i do niego wrócić.

Sam błędnik ślimakowy (ślimak) posiada ok. 20 000 receptorów słuchu, które umożliwiają odbierania drgań o różnej częstotliwości, co sprawia, że człowiek jest w stanie rozróżniać dźwięki, ich ton oraz barwę. W ślimaku znajduje się narząd słuchu właściwy nazywany narządem Cortiego.

Funkcje błędnika

Choć błędnik jest niewielkim elementem ucha wewnętrznego, pełni dwie bardzo ważne funkcje. Odpowiada za zmysł słuchu oraz zmysł równowagi. W spoczynku impulsy zakończeń nerwowych zlokalizowane w lewym i prawym błędniku przedsionkowym równoważą się. Podczas wykonywania ruchu równowaga zostaje zachwiana, jednak jeśli została wywołana naturalnym bodźcem, odruchy powinny być prawidłowe.

1. Czym są zaburzenia równowagi?

Zaburzenia błędnika — pierwsze objawy

Zaburzenia błędnika wynikają z jego częściowego lub całkowitego uszkodzenia, przez co stan równowagi powstający w przedsionku jest wyczuwany przez pacjenta jako ruch. Nie jest to jednak ruch wywołany naturalnym bodźcem. Ten stan najczęściej określa się zawrotami głowy, które są jednym z pierwszych, a zarazem najbardziej charakterystycznych objawów zaburzeń błędnika. Zazwyczaj są to nagłe i silne napady.

Zawrotom głowy mogą towarzyszyć trudności z zachowaniem równowagi. Niektórzy pacjenci wyróżniali również kołysanie jako jeden z objawów zaburzeń błędnika. Często kołysanie było opisywane jako zapadanie podłoża, co uniemożliwiała wykonanie kroku.

Charakterystycznym objawem zaburzeń błędnika jest również oczopląs rozumiany jako nagły ruch gałek ocznych po zmianie pozycji. Z oczopląsem częściowo wiąże się również światłowstręt. Jednym z mniej osobliwych objawów, jednak powiązanych z chorobami błędnika, są szumy uszne.

Zaburzenia błędnika — objawy nietypowe

Poza charakterystycznymi objawami związanymi z zaburzeniami błędnika można wymienić kilka nieswoistych. Należą do nich przede wszystkim nudności oraz wymioty. To reakcja obronna układu nerwowego na zaburzenia. Warto również wymienić objaw przetokowy związany ze zmianą ciśnienia w uchu wewnętrznym, co jest wynikiem uszkodzenia błony bębenkowej.

Jeden z nieswoistych symptomów stanowią także omdlenia. Błędnik reguluje bowiem ciśnienie krwi w pozycji stojącej. Jeśli zatem występują zaburzenia, mogą zdarzać się nagłe omdlenia. Należy pamiętać o tym, że z zaburzeniami błędnika nie są powiązane bóle głowy oraz wysoka temperatura.

Diagnostyka chorób błędnika — na czym polega?

Ze względu na to, że objawy charakterystyczne dla poszczególnych zaburzeń błędnika, są do siebie zbliżone, aby można było je zweryfikować, należy przeprowadzić pełną diagnostykę. Na konsultację najlepiej udać się do laryngologa lub/oraz neurologa. Szczegółowe badania polegają głównie na:

1. Wykonaniu próby błędnikowej (elektronystagmografii) - polega na podrażnianiu układu równowagi przez 30 sekund, po tym czasie następuje 30-sekundowa przerwa. Następnie elektrody przyczepione do twarzy rejestrują pracę błędnika, którego odpowiedzią jest oczopląs;
2. Videonystagmografii – podczas badania pacjent nakłada na oczy maskę przypominającą gogle narciarskie, na której są umieszczone kamery. Śledzą one ruch gałek ocznych. Odczyt widoczny jest na ekranie komputera;
3. Przeprowadzeniu audiometrycznego badania słuchu najczęściej w wyciszonym pomieszczeniu, do którego nie mogą dochodzić żadnego dźwięki;
4. Przeprowadzeniu próby kalorycznej – badanie polega na podrażnianiu błędników za pomocą wlewania do uszu na przemian ciepłej i zimnej wody. Badania nie można przeprowadzić, jeśli pacjent ma stan zapalny ucha zewnętrznego bądź środkowego, a także perforację błony bębenkowej. W tym wypadku możliwe jest wykorzystanie aplikatorów powietrza, które mają zmienną temperaturę.

Charakterystyczne choroby błędnika

Do charakterystycznych chorób błędnika należy zaliczyć przede wszystkim:

1. Chorobę lokomocyjną;
2. Chorobę Meniere’a;
3. Zapalenie błędnika;
4. Zapalenie nerwu przedsionkowo-ślimakowego;
5. Guzy kąta mostkowo-móżdżkowego;
6. Otosklerozę.

Należy pamiętać o tym, że nieleczone zaburzenia błędnika mogą doprowadzić do częściowej lub całkowitej głuchoty, dlatego tak ważna jest prawidłowa diagnostyka.

Zapalenie błędnika — jak się objawia?

Do zapalenia błędnika może dojść na skutek infekcji bakteryjnej wywołanej bakteriami Streptococcus pneumoniae czy Neisseria meningitidis. Schorzenie może być przyczyną także infekcji wirusowej (wrodzonej lub nabytej związanej z przebytą różyczką, odrą czy cytomegalią). Do najczęściej pojawiających się objawów należą zawroty głowy o silnym natężeniu, oczopląs, szum w uszach, nudności oraz wymioty.

Wśród metod diagnostycznych umożliwiających rozpoznanie zapalenia błędnika należą tomografia komputerowa głowy, RTG kości skroniowej oraz wziernikowanie ucha. Stan zapalny obejmuje ucho wewnętrzne, co może nieść za sobą poważne ryzyko, jeśli zapalenie obejmie struktury czaszki, doprowadzając do zapalenia opon rdzeniowo-mózgowych lub ropnia mózgu. Z tego względu leczenie zapalenia błędnika odbywa się w szpitalu na oddziale otolaryngologicznym.

Leki są podawane pacjentowi dożylnie. Najczęściej dostaje leki przeciwwymiotne oraz antybiotyki o szerokim spektrum działania. Zapalenie o podłożu autoimmunologicznym leczy się glikokortykosteroidami.

1. Poznaj choroby autoimmunologiczne

Choroba Meniere’a — jak wygląda jej leczenie?

Choroba Meniere’a nazywana jest również idiopatycznym wodniakiem błędnika, w którym zbiera się duża ilość endolimfy, doprowadzając do zmiany ciśnienia w narządzie. Charakterystycznymi objawami choroby są zawroty głowy, oczopląs, szumy uszne, a także uczucie rozpierania w uchu sprawiające, że pacjent gorzej słyszy.

W diagnostyce wykorzystuje się przede wszystkim badanie audiometryczne narządu słuchu oraz tomografię komputerową i rezonans magnetyczny. Poza wizytą u laryngologa pomocna może się okazać konsultacja u okulisty, a także neurologa.

Leczenie choroby Meniere’a polega na podawaniu pacjentowi leków przeciwwymiotnych oraz leków wyrównujących ciśnienie w uchu wewnętrznym i w mózgu.

Zaburzenia błędnika a choroba lokomocyjna

Choroba lokomocyjna (kinetoza) nie jest chorobą w dosłownym znaczeniu tego słowa, jednak należy do najczęściej diagnozowanych zaburzeń błędnika. Polega na wysyłaniu sprzecznych sygnałów z błędnika, oczu oraz narządów ruchu do mózgu. Objawia się wyłącznie przy poruszaniu się środkami transportu. Choć zmiana otoczenia jest odbierana przez oczy jako ruch, błędnik nie dostrzegając zmiany położenia ciała, wysyła do mózgu sygnał o braku ruchu. Ten dysonans sprawia, że autonomiczny układ nerwowy przesyła sygnały, do których należą przede wszystkim zawroty głowy, nudności, wymioty, suchość w ustach lub ślinotok.

Przy zdiagnozowanej chorobie lokomocyjnej wystarczy brać przed podróżą odpowiednie leki, by zminimalizować objawy. W trakcie jazdy najlepiej siedzieć przodem do jazdy i wybrać nieruchomy punkt, w który można się wpatrywać. Poza tym warto zrezygnować z czytania, a przed podróżą zrezygnować z obfitych posiłków oraz napojów gazowanych. Nie wolno jednak być na czczo, ponieważ może to doprowadzić do wystąpienia nasilonych objawów. W trakcie podróży pojazd powinien być regularnie wietrzony. Warto również robić postoje.

Otoskleroza – co to jest?

Otoskleroza (otospongioza) dotyczy błędnika błoniastego, w którym powstaje nieprawidłowa kostnina unieruchamiająca strzemiączka. Choroba zazwyczaj objawia się między 15. a 30. rokiem życia, częściej dotykając kobiet niż mężczyzn. Na otosklerozę są narażone zwłaszcza ciężarne, co jest wynikiem podniesionego poziomu estrogenu.

Do głównych objawów należą postępująca obustronna głuchota, szumy w uszach, problemy z utrzymaniem równowagi, a także słyszenie dźwięków lepiej w hałasie niż w całkowitej ciszy. Ze względu na to, że otoskleroza często ma podłoże dziedziczne, lekarz musi przeprowadzić wywiad. Wykonuje również badania: badanie audiometryczne słuchu, próby stroikowe, próbę Webera czy próbę Rinnego.

Początkowo lekarz może zalecić pacjentowi noszenie aparatu słuchowego, a w przypadku postępującej choroby wykonuje się operację — stapedektomię lub stapedotomię.

Zapalenie nerwu przedsionkowo-ślimakowego — jak leczyć?

Za powstanie zapalenia nerwu przedsionkowo-ślimakowego są odpowiedzialne wirusy (opryszczki, grypy, świnki, różyczki). Podłoże naczyniowe oraz autoimmunologiczne również wymienia się jako przyczynę zaburzenia uszkadzającego włókna przedsionkowe odpowiedzialne za przekazywanie do mózgu informacji słuchowych oraz informacji o zmianie o położenia ciała.

Rozpoznanie schorzenia odbywa się na podstawie RTG kości skroniowej, wziernikowania ucha oraz tomografii komputerowej głowy. Pacjent najczęściej dostaje leki przeciwhistaminowe, skopolaminę, leki na uspokojenie oraz leki przeciwwymiotne.

Guzy kątka mostkowo-móżdżkowego — diagnostyka choroby

Guzy kątka mostkowo-móżdżkowego to rodzaj nowotworów odpowiedzialnych za uszkodzenie nerwu przedsionkowo-ślimakowego. Objawy takie jak zawroty głowy, nudności czy wymioty następują powoli. Do kolejnych wyraźnych symptomów należą luki w pamięci, trudności w wysławianiu się, niestabilność emocjonalna, a także zwiększenie ciśnienia śródczaszkowego.

W wypadku podejrzenia zaburzeń w funkcjonowania błędnika należy udać się do laryngologa oraz neurologa. Aby wstępna diagnoza się potwierdziła, należy wykonać tomografię komputerową głowy, rezonans magnetyczny, badanie układu równowagi oraz badanie audiometryczne. Podstawową metodą leczenia guza kątka mostkowo-móżdżkowego jest przeprowadzenie radioterapii stereotaktycznej.

Zaburzenia błędnika — przy jakich schorzeniach mogą się pojawić?

Zaburzenia błędnika mogą się pojawić również przy innych schorzeniach:

1. Udarze mózgu;
2. Guzie mózgu;
3. Chorobie Addisona-Biermera;
4. Niskim ciśnieniu krwi;
5. Zatruciom (przede wszystkim alkoholem oraz lekami).

Czy istnieją domowe sposoby na leczenie zaburzeń błędnika?

Leczenie domowymi sposobami nie jest wskazane w przypadku zaburzeń błędnika. Może jedynie być formą wspomagającą leczenie farmakologiczne. Jeśli pacjent ma częste zawroty głowy czy nudności, które pojawiają się nie tylko podczas podróży (bezpośrednio wskazując na chorobę lokomocyjną), powinien zwrócić się do lekarza, przede wszystkim laryngologa oraz neurologa, w celu ustalenia przyczyny problemu.

Nieleczone schorzenia błędnika mogą doprowadzić do utraty słuchu. Jedynie towarzyszące schorzeniom wymioty można spróbować minimalizować, stosując napary z dodatkiem imbiru.

Dziękujemy, że przeczytałaś/eś nasz artykuł do końca.

Bądź na bieżąco! Obserwuj nas w Wiadomościach Google.

Nie masz czasu na wizytę w przychodni?

- umów zdalną konsultację z lekarzem od ręki!

Umów już teraz