Opowiadanie to forma wypracowania, która powoduje zwykle bardzo skrajne reakcje uczniów. Są tacy, którzy zawsze najchętniej napiszą opowiadanie – a są też tacy, i tych jest chyba większość, którzy nie wybiorą opowiadania nigdy, jeżeli tylko cokolwiek innego mają do wyboru. Ci radzący sobie z opowiadaniami to szczęściarze! Ale co zrobić, jeśli należysz akurat do tej drugiej grupy? Oczywiście możesz przez całe szkolne życie nie napisać ani jednego opowiadania, dlaczego nie. Ale uciekanie od problemu to nie rozwiązanie. Lepiej wziąć byka za rogi i nauczyć się pisać opowiadania! To nie jest takie trudne, jak się wydaje.
Dwa rodzaje opowiadań
Pierwsze, co musisz wiedzieć, to fakt, że w szkolnej praktyce występują dwa rodzaje opowiadań. Pierwsze to opowiadanie odtwórcze, drugie to opowiadanie twórcze.
Czym różni się jedno od drugiego? Najlepiej zrozumieć to na przykładzie. Weźmy takie tematy wypracowań: „Napisz opowiadanie, w którym przedstawisz pamiętną lekcję języka polskiego z udziałem Bernarda Zygiera” oraz „Napisz opowiadanie, w którym opiszesz pierwszą rozmowę Marcina Borowicza z Birutą, w której bohater opowiada dziewczynie o recytacji Reduty Ordona przez Bernarda Zygiera”. Czym będą różniły się te dwa wypracowania? To proste – pierwsze to po prostu opowiedzenie własnymi słowami fragmentu lektury, czyli odtworzenie go; nie trzeba niczego samemu wymyślać. Drugie wypracowanie też opiera się na Syzyfowych pracach, ale z powieści wiadomo, że Marcin nigdy nie rozmawiał z Birutą, a zatem trzeba taką scenę wymyśleć i opisać, czyli stworzyć ją od podstaw.
Wniosek? Opowiadanie odtwórcze to takie, w którym trzeba odtworzyć jakiś fragment lektury, opowiedzieć go własnymi słowami. Opowiadanie twórcze to takie, w którym wydarzenia trzeba stworzyć samodzielnie. Proste? Proste!
Piszemy opowiadanie odtwórcze
Najłatwiej jest napisać opowiadanie odtwórcze. Jeżeli tylko pamiętasz lekturę i ten jej fragment, który masz opisać, to nic więcej nie trzeba. Nie pisz jednak chaotycznie wszystkiego, co ci się kojarzy – każde opowiadanie powinno mieć konkretny układ. Musi zawierać wstęp wprowadzający w sytuację, rozwinięcie zawierające kluczowe wydarzenia oraz zakończenie, będące podsumowaniem i zamknięciem całości. Dlatego potrzebny jest plan, który pomoże ci uporządkować wydarzenia i stworzyć spójny, logiczny tekst.
Dla przykładu masz napisać takie wypracowanie: „Opisz dzień konkursu o dzban malin z Balladyny Juliusza Słowackiego”. Najpierw przypomnij sobie w myślach przebieg wydarzeń, a potem zapisz je w punktach – np. tak:
- Poranek.
- Wyjście sióstr do lasu po maliny.
- Zbieranie malin przez Alinę i radość dziewczyny.
- Zbieranie malin przez Balladynę i złość dziewczyny.
- Spotkanie sióstr i ich rozmowa.
- Zabicie Aliny przez Balladynę.
- Chwila paniki Balladyny, bieganie po lesie i spotkanie z Goplaną.
- Odrzucenie propozycji wskrzeszenia siostry.
- Powrót Balladyny z dzbanem malin do chaty i kłamstwo o ucieczce Aliny.
- Rozpacz wdowy i zaręczyny Balladyny z Kirkorem.
Może zastanawia cię pierwszy punkt? To może być twój wstęp. Nie pisz od razu o wyjściu bohaterek do lasu, najpierw przedstaw obie dziewczyny i zarysuj sytuację. Zacznij np. tak: Był piękny wiosenny poranek, śpiewały ptaki, świeciło słońce, niebem płynęły białe obłoki. W skromnej chacie Wdowy, położonej niedaleko lasu, obudziły się dwie piękne dziewczyny – jasnowłosa Alina i czarnowłosa Balladyna, córki Wdowy. Gdy tylko otworzyły oczy, obie ogarnęło podekscytowanie, wszak to dziś miał rozstrzygnąć się ich los! Miały stanąć do rywalizacji o to, która szybciej zbierze w lesie dzban malin – a której się to uda, ta zostanie żoną przystojnego grafa Kirkora, który wczoraj nieoczekiwanie zawitał do ich chaty. Której przypadnie w udziale to szczęście?
Dalej rozwijaj kolejne punkty. Pamiętaj przy tym o kilku ważnych zasadach.
- Wykorzystaj elementy opisu. Pokażesz tym, że masz bogate słownictwo. Jaki był las, do którego weszły siostry? Opisz go np. tak: Siostry śmiało weszły pomiędzy drzewa. Wokół panowała cisza, przerywana jedynie świergotem ptaków. Przez zielony półmrok przebijały złote promyki słońca, a wysoko nad głowami dziewczyn szeleścił i kołysał gałęziami lekki wiaterek.
- Wpleć kilka słów charakterystyki bohaterek oraz opisu przeżyć wewnętrznych, to umotywuje ich zachowanie; np. możesz napisać: Balladyna z każdą chwilą czuła narastające zdenerwowanie. Nagła szansa na awans społeczny sprawiła, że ambicja pochłonęła ją bez reszty i miała wrażenie, że zrobiłaby wszystko, byle wygrać. Do szału doprowadzała ją myśl, że Kirkor mógłby ożenić się z Aliną – zawsze uważała, że siostra jest bezmyślna, łatwowierna i naiwna, ale niestety była też pracowita i zwykle sprzyjało jej szczęście. O proszę, tam jest, pod drzewami, i – no nie! – chyba ma już prawie pełny dzban!
- Użyj dialogów. Sprawią, że twój tekst będzie bardziej dynamiczny. Pamiętaj, by kolejne wypowiedzi zaczynać od myślników i od następnych linijek. Możesz np. zapisać taki dialog:
- – Zobacz, ile już mam malin! – zawołała Alina na widok siostry. – A pokaż swój dzbanek, Balladynko? Oj, chyba niedługo będę wielką panią na zamku…
- – Tak ci się wydaje? – powiedziała Balladyna. – A gdybym ci zabrała twój dzbanek, to co?
- – Trzeba było zbierać szybciej – przekomarzała się Alina, po czym nagle zapytała:
– A może ty kochasz Kirkora? Bo jeśli tak, ale tak naprawdę, to kto wie… może ci oddam ten dzbanek… Powiedz, siostrzyczko, jak to jest? - – Ja cię chyba zaraz zabiję! – wrzasnęła Balladyna, nie panując już nad wściekłością.
- Pamiętaj o zakończeniu. Twój tekst nie może nagle się urwać, jakbyś nie wiedział, co napisać. Aby utrzymać uwagę czytającego i pozostawić dobre ostatnie wrażenie, powinieneś zakończyć krótko, ale ciekawie, np. tak: Balladyna wpatrywała się roziskrzonymi oczami w pierścionek na swojej ręce. Już widziała oczami wyobraźni siebie w pięknych szatach, otoczoną tłumem poddanych. Zupełnie nie zauważyła, że Wdowa nie patrzy na nią, lecz stoi przy oknie, trzęsącymi się rękami zapala lampę i patrzy w zapadającą ciemność, a po jej policzkach spływają łzy.
Jak napisać opowiadanie twórcze?
Kiedyś w szkołach mówiło się o opowiadaniach twórczych, że to „temat wolny”. Wolny, bo masz niemal nieograniczoną wolność wyboru, co napisać. Temat narzuca tylko motyw przewodni, a dalej można już puścić wodze fantazji. Dobrze, tylko jak to zrobić?
Przede wszystkim musisz wiedzieć, kim będą bohaterowie i gdzie będzie toczyć się akcja. Weźmy dla przykładu takie wypracowanie: „Napisz opowiadanie o spotkaniu Stasia i Nel z twoim ulubionym bohaterem literackim lub filmowym”. Bohaterami mają być Staś i Nel z W pustyni i w puszczy, a to oznacza, że akcja może dziać się w Afryce za czasów powieściowych wydarzeń. Może, ale nie musi, bo – teraz masz samodzielnie wybrać, z kim dzieci się spotkają. I może to być ktokolwiek. Zbyszko z Krzyżaków? Gandalf z Hobbita? Muminek? A może Superman? Akcja może dziać się także w świecie tej postaci. Teraz możesz to poskładać jak puzzle – Superman ratuje Stasia i Nel przed porywaczami? Staś i Nel spotykają w Afryce Muminka, który wybrał się na wakacje? A może zostają przeniesieni do Śródziemia przez Gandalfa, który potrzebuje wsparcia dla swojej wyprawy? Albo przez tunel czasoprzestrzenny przechodzą do średniowiecza i pomagają Zbyszkowi uratować Danuśkę? Takich połączeń możesz wymyślić, ile tylko dusza zapragnie.
Popatrzmy na inny często spotykany typ opowiadania twórczego, czyli np.: „Napisz opowiadanie o tym, co by się wydarzyło, gdyby Kirkor od razu wybrał Balladynę”. Czy zdarzyło ci się czytać książkę i w pewnym momencie pomyśleć, że autor kompletnie wszystko popsuł, bo przecież bohater powinien postąpić inaczej? Dzięki tego rodzaju tematowi możesz napisać daną lekturę od nowa, oczywiście w formie streszczenia 😉 A zatem Kirkor żeni się z Balladyną bez konkursu i co dzieje się dalej? Możesz napisać całkiem przyjemną baśń – Balladyna zabiera matkę i siostrę na zamek, z czasem zaczyna doceniać Kirkora i zakochuje się w nim, Pustelnik zostaje królem i wszyscy żyją długo i szczęśliwie. Albo możesz stworzyć opowieść grozy – Balladyna zdobywa wielką władzę na zamku, przeciąga na swoją stronę Alinę, razem mordują Kirkora i Pustelnika i zostają władczyniami, których boi się cały świat. Brzmi ciekawie, prawda? (Tylko nie przesadź z wymyślaniem horrorów, jeśli twój nauczyciel nie ma poczucia humoru!)
Zaplanuj, nie idź na żywioł
Wiesz już, jak rozpracować temat opowiadania. Potrafisz wybrać bohaterów, świat, w którym będzie toczyła się akcja, masz pojęcie, w jakich kierunkach możesz poprowadzić akcję. Teraz dobrze byłoby to uporządkować, żeby uniknąć chaosu. Do tego zaś przyda się plan działania. Podobnie jak w opowiadaniu odtwórczym, najpierw musisz uwzględnić wstęp, rozwinięcie i zakończenie. Popatrzmy.
- Wstęp. Tutaj przedstawiasz czytającemu postacie, miejsce wydarzeń i zawiązujesz nić wydarzeń, czyli wprowadzasz czytelnika w akcję. Możesz zacząć np. tak:
Kolejne dni pobytu w Krakowie mijały spokojnie i nic nie zapowiadało, by następny z nich miał wyróżnić się czymś szczególnym. Jak co dzień, Staś wstał wcześnie rano, gotów wybrać się na obchód okolicy i sprawdzić, czy nie pojawiły się dzikie zwierzęta albo niebezpieczni ludzie. Nel jeszcze spała. Było cicho i spokojnie – aż tu przez ciszę przebiło się jakby tupanie, sapanie i zadyszane podśpiewywanie, jakby ktoś zmęczony, ale wesoły zbliżał się do drzewa. Staś zdumiał się, a Nel obudziła się i usiadła na posłaniu. - Rozwinięcie. W tej części akcja toczy się pełną parą i dzieją się zasadnicze wydarzenia. Kiedy wymyślasz wydarzenia, warto zapisać je w punktach, by potem niczego nie poplątać ani nie zapomnieć. Na przykład tak:
- Nowy gość w Krakowie – Muminek.
- Historia Muminka – największe marzenie życia: bycie podróżnikiem.
- Zwiedzanie przez Muminka najbliższej okolicy.
- Przejażdżka na słoniu i zachwyt Muminka.
- Dowiedzenie się od Muminka o obozowisku Anglików niedaleko od Krakowa.
- Nocleg Muminka w Krakowie i wyruszenie w dalszą drogę.
- Zakończenie. Tutaj rozwiązujesz akcję, wydarzenia się kończą. Pamiętaj, że mają się zakończyć, a nie urwać! Zakończenie może być też otwarte, czyli sugerować czytelnikowi, że coś się będzie dalej działo – to jest w porządku, dopóki czytający nie odniesie wrażenia, że przestałeś pisać, bo nagle opuściła cię wena twórcza. Możesz napisać np. tak:
Nel długo jeszcze stała na krawędzi płaskowyżu i machała na pożegnanie Muminkowi, którego zdążyła bardzo polubić. Mały gość też nieraz się oglądał, aż w końcu znikł dziewczynce z pola widzenia. Dopiero wtedy odwróciła się i poszła z powrotem do drzewa. Tymczasem w środku Staś, wesoło pogwizdując, pakował ich rzeczy. Chłopiec zaplanował już jutrzejszy wyjazd w stronę obozowiska, które wcześniej odwiedził Muminek, i nie mógł się doczekać spotkania. Nie wątpił ani przez chwilę, że oto dzięki niespodziewanemu przybyszowi dobiegła końca ich tułaczka. Nigdy nie można tracić nadziei, bo nie wiadomo, jak i skąd przyjdzie ratunek w kłopotach – pomyślał.Pisząc, pamiętaj o istotnej kwestii – ważniejsze od tego, jak długie opowiadanie napiszesz, jest to, czy będzie ono ciekawe. Nie lej wody i nie pisz na siłę. Skup się na wymyśleniu kilku podstawowych momentów akcji, ale niech będą zaskakujące, interesujące, śmieszne, straszne, by przykuły uwagę czytającego. Powinien odnieść wrażenie, że od początku do końca miałeś pomysł na tekst.
Opowiadanie o sobie
Duża część opowiadań twórczych to opowiadania związane z jakąś lekturą, w których będziesz pisać o jej bohaterach, a co za tym idzie, używać narracji trzecio osobowej (czyli form takich, jak: powiedział, zrobił, pobiegł, pomyślał itp.). Jest jednak jeszcze typ opowiadania, w którym będziesz pisać o sobie i sam będziesz narratorem. To takie wypracowania, jak np. „Moje spotkanie z Małym Księciem” albo „Moja podróż wehikułem czasu”. Jeśli chodzi o sposób budowy takiego opowiadania, obowiązują te same zasady, ale musisz pisać w narracji pierwszoosobowej – powiedziałem, zrobiłem, pobiegłem, pomyślałem itp. Może to brzmieć np. tak: Przede mną stał najprawdziwszy wehikuł czasu! Wielki, lśniący, pobrzękujący, pogwizdujący i czekający, aż go uruchomię. Niewiele myśląc, zasiadłam w ogromnym skórzanym fotelu kierowcy. Przed sobą miałam tarczę z mnóstwem pokręteł i guzików do ustawiania czasu i miejsca wyprawy. Hmmm… Co chciałabym zobaczyć na własne oczy? Przekartkowałam w myślach podręcznik do historii. Już wiem! Ustawiłam na tarczy „12.10.1492, Haiti”. Jadę zobaczyć lądowanie Kolumba! Wehikuł zazgrzytał, zamigotał…
Uważaj na słowa
Podczas pisania opowiadania czyha na ciebie jeszcze jeden haczyk. To stylistyka i język. Nawet dobry pomysł można popsuć przez niestaranne opracowanie go. Dlatego zadbaj o to, aby twój tekst przyjemnie i łatwo się czytało. Ważne są nie tylko opisy i dialogi. Buduj napięcie – jeśli tego wymaga akcja, użyj słów w rodzaju: nagle, wtem, znienacka. Przypilnuj też, by nie zmieniać czasu, w którym piszesz – zazwyczaj w opowiadaniach używa się czasu przeszłego, więc sprawdź, czy nie wkradł ci się jakiś kawałek lub nawet pojedyncze czasowniki napisane czasem teraźniejszym.
Zwróć również uwagę na słownictwo. Przede wszystkim nie powtarzaj się. Jeżeli piszesz fragment opisu lub charakterystyki, unikaj konstrukcji z czasownikami był, miał – to bardzo źle brzmi. Zamiast napisać: Miała jasne włosy i niebieskie oczy. Była bardzo ładna i miała zawsze dobry humor napisz np. Była to bardzo ładna blondynka z niebieskimi oczami, zawsze w dobrym humorze. Przyznasz, że brzmi lepiej? Podobnie w dialogach – jeśli ktoś coś mówi, wyrazisz to nie tylko formą powiedział; można napisać np. rzekł, stwierdził, oznajmił, burknął, krzyknął itp. Uważaj też na powtórzenia tego samego słowa, np. Alina miała prawie pełny koszyk malin. Balladyna prawie nie miała malin w koszyku – drugie zdanie lepiej napisać tak: Balladyna nie zebrała prawie nic.
Po napisaniu całego tekstu zawsze przeczytaj całość uważnie i zwróć uwagę, czy gdzieś nie ma tego rodzaju potknięć, które wymagają poprawienia. Sprawdź też ortografię i interpunkcję!
Ćwiczenie czyni mistrza
Nie ma nic odkrywczego w stwierdzeniu, że aby napisać opowiadanie, trzeba wiedzieć, jak to zrobić. Ale kiedy już wiesz w teorii, przychodzi czas na praktykę, czyli po prostu pisanie opowiadań w ramach ćwiczeń. Im więcej takich wprawek wykonasz na luzie, w domu, w wolnej chwili, tym łatwiej przyjdzie ci napisać opowiadanie w szkole, jako pracę domową czy na egzaminie.
Poćwicz wymyślanie bohaterów i tematów do opowiadań twórczych – wypisz na kartce tytuły ulubionych filmów i książek, po pięć po lewej i po prawej stronie, i powymyślaj najciekawsze lub najzabawniejsze sposoby połączenia ich ze sobą. Albo wybierz pięć lektur lub filmów, zmień przebieg jakiegoś kluczowego wydarzenia i napisz, jak potoczyłaby się dalej akcja. To nie tylko przydatne ćwiczenie, ale też rewelacyjna zabawa
Możesz pisać całe opowiadania albo rozłożyć temat na części pierwsze i ćwiczyć te elementy czy formy, które sprawiają ci problem – np. same wstępy albo dialogi. Warto też zaopatrzyć się w odpowiednie pomoce edukacyjne, które uporządkują twoją pracę i pozwolą ci sprawdzać swoje postępy. Na rynku znajdziesz książkę Jak pisać Wydawnictwa GREG, w której znajdziesz całą potrzebną teorię oraz bogaty zestaw zadań, dzięki którym wyćwiczysz swój warsztat. Jest w niej nie tylko opowiadanie, ale też inne formy wypracowań, jak rozprawka czy przemówienie, więc przyda ci się przy wielu okazjach.
Zatem baw się w pisarza, ćwicz, pisz, trenuj pióro, by pisanie przychodziło ci coraz łatwiej. Powodzenia!
Fotografie: Shutterstock.com
Polecamy książki
Jak pisać (rozprawkę, opowiadanie, charakterystykę...)
Książka składa się z trzech części. Pierwsza z nich jest poświęcona dłuższym formom wypracowań – są tam wskazówki, jak napisać m.in. opowiadanie, opis, charakterystykę czy rozprawkę. Druga dotyczy form użytkowych, jak np. podanie, życiorys, ogłoszenie, zaproszenie. Trzecia część to ćwiczenia praktyczne oparte na najczęściej spotykanych w szkolnej praktyce tematach.
Gramatyka
Gramatyka to książka zawierająca zestaw wiadomości dotyczących fonetyki, słowotwórstwa, fleksji i składni – wszystkie informacje wymagane w podstawie programowej.