Czasami pojęcia : tragizm i tragedia są ze sobą utożsamiane, co jest błędem. Trzeba pamiętać o ich podstawowym znaczeniu.

Tragizm - jak pisze Władysław Kopaliński w "Słowniku wyrazów obcych" - to "splot nieszczęśliwych okoliczności stwarzających sytuację bez wyjścia, którą charakteryzuje zaskakująca dysproporcja między problematyczną winą a straszliwą karą, przyjmowana jednak przez winowajcę w imię jakichś względów natury filozoficznej, religijnej, społecznej, politycznej, itd.; starcie równorzędnych racji moralnych, powodujących nieuchronną klęskę jednostki szlachetnej". Tragizm jest więc ważną cechą i kategorią antycznego i klasycznego dramatu, rozróżniamy tragizm bohaterów (np. Antygony, Kreona) i sytuacji (tragizm racji w "Antygonie").

Tragedia jest gatunkiem dramatycznym, powstałym w starożytności z dytyrambu śpiewanego ku czci Dionizosa w czasie Dionizji Wielkich. Z pieśni ludowych śpiewanych podczas Dionizji Małych powstała komedia.

Tragedia ma podniosły, patetyczny charakter, przedstawia prowadzący nieuchronnie do klęski konflikt moralny (konflikt tragiczny) między bohaterem a siłą wyższą. W antyku było to fatum, w czasach nowożytnych - okoliczności, interes społeczny, dobro ogółu, wartości moralne, religia, itp.). Jednak klęska bohatera nie pozostaje w niepamięci, wzbudza w odbiorcy poprzez litość i trwogę tzw. katharsis, czyli oczyszczenie.

Ściśle określona budowa (prolog, stasimony - pieśni chóru, epejsodiony - wypowiedzi bohaterów, epilog) pozwoliły wyrazić tragizm bohatera. Dzięki komentującemu akcję chórowi widz bez trudu interpretował treść sztuki.

Wyraz ten używany jest również w języku potocznym i znaczy: wielkie nieszczęście, cios, katastrofę w życiu pojedynczych ludzi lub grup, społeczności, narodu. Mówimy o czyjeś tragedii życiowej (śmierć najbliższych, nieuleczalna choroba, itp.), o tragedii Czeczenów, pokolenia Kolumbów.

Przykładem tragedii antycznej jest "Antygona" Sofoklesa, której treść i budowę można przedstawić następująco:

Prolog- wprowadzenie, w którym przedstawiony został temat dramatu (główny problem). Może to być monolog lub dialog. Sofokles wykorzystał tutaj rozmowę sióstr Antygony i Ismeny o zakazie Kreona.

Parodos - wstępna pieśń, śpiewana przy wchodzeniu na scenę. Chór przedstawia ostatnią wojnę i opiewa zwycięstwo Teban.

Epejsodion I - opowiada o dyktaturze (władzy absolutnej) Kreona i jego zarządzeniu w sprawie pogrzebu Eteoklesa i Polinejkesa.

Stasimon I - pieśń chwaląca ludzki rozum, praworządność i patriotyzm. Państwo jest tutaj najwyższą wartością.

Epejsodion II - pogrzeb Polinejkesa, ujęcie Antygony, wyrok Kreona

Stasimon II - potępienie decyzji królewskiej, przypomnienie klątwy ciążącej nad rodem Labdakidów

Epejsodion III - rozmowa Kreona i Hajmona. Syn krytykuje postawę ojca, wypomina mu popełnione błędy, opowiada się za ukochaną

Stasimon III - pieśń o miłości jako najwyższej w życiu wartości

Epejsodion IV - pożegnanie Antygony ze światem: rodzinnym miastem, młodością, najbliższymi, kommos - żal bohaterki

Stasimon IV - pieśń, w której chór współczuje wszystkim niewinnie cierpiącym i umierającym

Epejsodion V - rozmowa Kreona z Tyrezjaszem. Władca postanawia uwolnić Antygonę i pogrzebać ciało Polinejkesa. Niestety jest już za późno; punkt kulminacyjny - samobójstwo Hajmona i Eurydyki (moralna klęska Kreona)

Stasimon V - błagalna modlitwa do patrona Teb - boga Dionizosa. Prośba o pomoc.

Eksodos - pieśń zamykająca. Krytyka Kreona. Lament władcy, jego "rachunek sumienia".

W utworze tym tragizm cechuje tytułową bohaterkę, która zostaje skazana na zamurowanie za pochowanie ciała brata Polinejkesa oraz Kreona, władcę Teb. Kobieta zmuszona jest wybierać pomiędzy posłuszeństwem prawom boskim a ziemskim. Kreon w swoim dążeniu do przestrzegania praw ziemskich, państwowych występuje przeciwko nakazom religii. Decyzja władcy powoduje samobójstwo syna Hajmona i żony Eurydyki.

W życiu starożytnych bohaterów występuje zatem konflikt tragiczny: jakakolwiek ich decyzja przynosi nieszczęście. Tragiczni są jednak również bohaterowie dramatów nowożytnych, np. szekspirowskiego. Tragizm Hamleta leży głównie w jego nadwrażliwości, niezdecydowaniu, sprzeczności pomiędzy ideałami a życiem. Otella gubi bezkrytyczna, ślepa zawiść, Makbeta - nadmierna ambicja.

Tragedia jest zatem gatunkiem literackim, a tragizm cechą jego bohaterów, sytuacji.

Do najbardziej znanych twórców należą dramatopisarze: Ajschylos, Sofokles i Eurypides oraz komediopisarz Arystofanes.

Ajschylos (525-465 p.n. e) - autor m. in. trylogii "Oresteja", "Persów" (wojna z Persami), "Prometeusza w okowach" (tragedia Prometeusza). W jego pełnych liryzmu sztukach przeważają partie chóralne z koryfeuszem oraz dialogi (dwaj soliści). Bronił godności człowieka, wyznawał humanizm.

Sofokles (496-406 p.n.e.) - autor m. in. "Antygony" i "Króla Edypa". Wzmocnił dramatyczność akcji, wprowadził konflikty międzyludzkie, jako pierwszy pozwolił grać na scenie kobietom

Eurypides (480-406 p.n.e.) - autor m.in. "Elektry", "Fedry", "Medei". Pogłębił psychologię postaci (bohaterkami jego dramatów są przede wszystkim kobiety) i realizm akcji, ograniczył rolę chóru.

Arystofanes - komediopisarz, autor "Żab", "Ptaków" .

Tragedia grecka czerpała tematy z mitów, z wątków homeryckich.

Społeczna i kulturowa rola teatru helleńskiego:

1. połączenie tysięcy ludzi (wspólnota, czas pokoju)

2. rozwój kulturalny Greków (organizacja i udział w konkursach poetyckich, muzycznych, tanecznych)

3. funkcja społeczna, terapeutyczna i satyryczna - możliwość ośmieszenia w sztuce wad Greków, prezentacja ważnych problemów społecznych

4. pierwowzór nowożytnego teatru, powołanie chóru, zapoczątkowanie aktorstwa.