Odyseja

Streszczenie szczegółowe

I. Zgromadzenie bogów. Rady Ateny dla Telemacha

Akcja rozpoczyna się od narady bogów, którzy, za namową Ateny i Zeusa, zlitowali się nad więzionym przez nimfę Kalipso Odyseuszem. Bogini Atena tymczasem udaje się na Itakę do Telemacha, syna Odyseusza, by skłonić go do podjęcia poszukiwań ojca. Telemach nie poznaje bogini, ale przyjmuje ją bardzo serdecznie i opowiada o zalotnikach okupujących dom. Atena udziela Telemachowi wielu rad i nakłania go, aby wyruszył na poszukiwania ojca. Po rozmowie z Ateną Telemach zmienia swoją postawę. Zapowiada zwołanie zgromadzenia ludowego i wypędzenie zalotników.

II. Zgromadzenie mieszkańców Itaki. Wyjazd Telemacha

Telemach zwołuje zgromadzenie ludowe, skarży się na zuchwałość zalotników, starających się o rękę jego matki, Penelopy, którzy, czekając, aż podejmie decyzję, rujnują mu dobytek. Antinoj twierdzi, że zalotnicy nie są niczemu winni. To Penelopa oszukuje, twierdząc, że ślub się nie odbędzie, dopóki ona nie skończy szaty tkanej dla Laertesa. Przez trzy lata tkała szatę, którą pruła w nocy i zaczynała swoją pracę od początku. Tajemnica wydała się, gdy zdradziła ją jedna z pokojówek. Antinoj domaga się od Telemacha wypędzenia matki. Telemach sprzeciwia się. Prosi o statek, by mógł wyruszyć po wieści o ojcu. Popiera go Mentor, ale obrady kończą się niczym. Zgromadzenie zostaje rozwiązane. Telemach uzyskuje jednak pomoc w zdobyciu statku od Ateny. Telemach z Ateną wyruszają w podróż na Peloponez.

III. Wydarzenia w Pylos

Nestor niewiele wie na temat Odyseusza, opowiada natomiast o losach innych bohaterów trojańskich: Agamemnona i Menelaosa. Bardzo serdecznie podejmuje Telemacha, który bierze udział w ofierze z jałówki, składanej Atenie, a potem w uczcie. Rano Telemach wraz z synem Nestora, Pejsystratem, wyrusza do Menelaosa do Lakedajmonu.

IV. Wydarzenia w Sparcie

Od króla Sparty Telemach dowiaduje się, że ojciec żyje na wyspie nimfy Kalipso, o czym Menelaosa poinformował bożek Proteus. W tym momencie akcja przenosi się na Itakę, gdzie zaskoczeni zalotnicy, dowiedziawszy się o podróży Telemacha, postanawiają przygotować zasadzkę, by się go pozbyć. Penelopa martwi się o syna.

V. Tratwa Odyseusza

Podczas kolejnej narady bogów Zeus wzywa Hermesa, by zaniósł Kalipso jego rozkaz. Nimfa niechętnie oznajmia Odyseuszowi, że jest wolny i może wrócić do domu. Każe mu zbudować tratwę. Obiecuje, że na drogę otrzyma pożywienie i odzież. Podkreśla, że pragnie dobra Odyseusza. Odys tłumaczy Kalipso, że tęskni za Penelopą, chociaż jest ona zwykłą śmiertelniczką. Po czterech dniach pracy przy budowie tratwy Odys opuszcza wyspę nimfy. Po siedemnastu dniach podróży zbliża się do Scherii, wyspy Feaków. Jednak zawzięty Posejdon rozpętuje burzę, która rozbija tratwę. Odysowi pomaga boginka morska, Leukotea, która daje mu czarodziejską przepaskę. Dzięki niej Odyseusz płynie wpław przez dwie doby, aż dobija do brzegu Scherii i zmęczony zasypia w gęstych zaroślach na brzegu rzeki.

VI. Przybycie Odyseusza do Feaków

Atena udaje się do córki Alkinoosa, króla Feaków, Nauzykai, i we śnie napomina ją, aby zajęła się praniem szat, jako że niedaleki jest dzień zaślubin. Królewna prosi ojca o wóz, wiezie wraz ze służebnicami bieliznę do ujścia rzeki, tam ją piorą, potem posilają się i grają w piłkę. Zbudzony hałasem Odyseusz prosi Nauzykaę o pomoc, otrzymuje szaty, pożywienie i wskazówki, jak ma się udać na dwór królewski. Nauzykaa informuje Odysa, że z prośbą o pomoc ma się zwrócić najpierw do królowej Arete.

VII. Odyseusz przychodzi do Alkinoosa

Odyseusz pod przewodnictwem Ateny w postaci dziewczęcia idącego po wodę przybywa do pałacu królewskiego i jest oczarowany jego baśniowym przepychem. Zostaje bardzo gościnnie przyjęty. Arete pyta go, kim jest i skąd ma strój, w którym przybył. Królowa rozpoznała tkaną przez siebie szatę. Odys opowiada o swoim pobycie na Ogigii i pełnej niebezpieczeństw żegludze na wyspę Feaków bez ujawnienia prawdziwej tożsamości. Alkinoos obiecuje pomoc.

VIII. Pobyt Odyseusza u Feaków

Na Odysa czeka okręt, a tymczasem odbywa się uczta. Pieśń śpiewaka Demodoka o sporze Achillesa z Odyseuszem wywołuje wzruszenie i łzy gościa, co zauważa tylko król, po czym zaprasza go na tańce i zawody sportowe. W czasie igrzysk Odyseusz wyzwany przez jednego z Feaków popisuje się rzutem dyskiem dalszym niż wszystkie poprzednie. W ten sposób Odys udokumentował swoje szlachetne urodzenie. Nauzykaa prosi Odyseusza, by o niej pamiętał, bo jej pierwszej zawdzięcza ocalenie. Aojda Demodok śpiewa o koniu trojańskim.

IX. Opowiadania u Alkinoosa. Przygoda z Kyklopem

Bohater ujawnia swoją tożsamość i opowiada o drodze spod Troi i kolejnych przygodach. Wspomina, jak zdobył miasto Kikonów w Tracji i jak potem burza u przylądka Malea zepchnęła jego okręty do kraju Lotofagów. Dalsze przygody Odyseusza rozgrywają się już w świecie mitycznym. Po opuszczeniu kraju Lotofagów okręty przybiły do wyspy cyklopa Polifema. Z dwunastu towarzyszami Odys wyprawił się do pieczary Polifema, jednookiego ludożercy. Polifem zjadł kilku towarzyszy Odysa, a reszcie udało się ujść tylko dzięki podstępowi po oślepieniu Polifema. Modły Cyklopa do ojca Posejdona spowodowały, że bóg zawrzał gniewem, przysiągł prześladować Odyseusza i utrudniać mu powrót do ojczyzny.

X. Przygody u Ajola, Lajstrygonów, Kirke

Kolejnym etapem podróży wędrowców była wyspa Eola, boga wiatrów, który postanowił im pomóc, zamykając w skórzanym worze wszystkie przeciwne wiatry. Statki płynęły więc pomyślnie do domu, z daleka widać już było Itakę. Wtedy towarzysze Odyseusza, powodowani ciekawością i chciwością, otworzyli worek i uwolnili wichry, spychające okręty z powrotem na wyspę Eola, który tym razem odmówił pomocy. W dalszej wędrówce dotarł do kraju olbrzymów Lajstrygonów - kolejnych ludożerców. Bohaterowi udało się ocalić z pogromu jeden statek, na którym garstka żeglarzy dotarła do wyspy Kirke. Część wędrowców pod wodzą Eurylocha udała się do pałacu czarownicy, która zamieniła ich w świnie. Udało się ujść jedynie Eurylochowi. Powiadomiony przez niego Odyseusz udał się do Kirke, pokonał ją dzięki pomocy Hermesa i wyzwolił towarzyszy. Zgodnie z umową pozostali tam jeszcze rok, ale stęsknieni za Itaką prosili Kirke o uwolnienie. Piękna czarownica zgodziła się, ale oznajmiła, iż muszą jeszcze udać się do krainy zmarłych, by wysłuchać wróżb Tejrezjasza.

XI. U zmarłych (Nékyja)

Dotarli do kraju Kimeryjczyków, gdzie panuje wieczna noc. Następnie pieszo poszli do podziemia. Złożyli krwawą ofiarę, by wywołać duchy. Duch Tejrezjasza przepowiedział Odysowi rychły powrót i długie, spokojne życie. Potem pojawił się duch matki Odyseusza, Antiklei, i długi korowód heroin przeszłości, a wreszcie wojownicy spod Troi: Achilles, Agamemnon, Ajas Telamoński oraz postacie mitologiczne: Minos, Tantal, Syzyf i Herakles.

XII. Syreny, Skylla i Charybda, bydło Heliosa

Po opuszczeniu podziemi Odys wrócił do Kirke, a ona przepowiedziała mu, jakie przygody i niebezpieczeństwa jeszcze go czekają. Będą to: przepłynięcie koło wyspy Syren, które śpiewem wabią wędrowców, oraz przepłynięcie między morskimi potworami - Scyllą o psich głowach i Charybdą, potworem wciągającym statki w morską głębinę. Wszystkie zapowiedzi się spełniły, ale dzięki przebiegłości Odyseusza udało się pokonać Syreny wabiące swoim śpiewem. Charybdy także udało im się uniknąć, ale Scylla porwała sześciu marynarzy i pożarła ich. Wędrowcy przybili do wyspy boga Heliosa, gdzie mimo ostrzeżeń Odysa jego towarzysze zabili i zjedli kilka byków ze stad boga. Obrażony Helios zwrócił się do Zeusa, który piorunem rozbił okręt. Wszyscy towarzysze Odysa zginęli, a bohater sam dotarł do Ogigii.

XIII. Odyseusz odpływa od Feaków i przybywa do Itaki

Odyseusz kończy swe opowiadanie i akcja wraca na wyspę Feaków, gdzie odbywa się uczta pożegnalna i o zachodzie słońca Odyseusz, obdarowany kosztownościami, wyrusza do Itaki. Mściwy Posejdon zamienia okręt Feaków w skałę. Odys zostaje powitany przez Atenę, która przyjmuje postać młodego pasterza. Bohater ukrywa dary Feaków w grocie i przemieniony w starego żebraka udaje się do pasterza świń Eumajosa.

XIV. Odyseusz u Eumajosa

Gościnnie przyjęty przez świniopasa Odyseusz nie ujawnia swojego imienia, chociaż z rozmowy poznał przywiązanie pasterza do zaginionego pana. Opowiada zmyśloną historię, w której jest Kreteńczykiem. Od Eumajosa dostaje ciepły płaszcz.

XV. Telemach przybywa do Eumajosa

Z polecenia Ateny wraca ze Sparty Telemach, unikając, także dzięki bogini, zasadzki zalotników. Odyseusz w gościnie u Eumajosa z opowiadającego staje się słuchaczem. Pasterz opowiada mu, jak został wykradziony dzieckiem z domu ojca, króla Ktesiosa, przez fenicką niewolnicę i sprzedany w niewolę Laertesowi.

XVI. Telemach rozpoznaje Odyseusza

Telemach, gorąco witany, przybywa do zagrody Eumajosa. Dochodzi do spotkania ojca z synem i rozpoznania Odysa dzięki boskiej interwencji. Następnie obaj planują, jak pozbyć się z domu intruzów. Na Itakę wraca statek z zasadzki i zalotnicy naradzają się, jak zgładzić Telemacha.

XVII. Telemach wraca do miasta Itaki

Telemach wraca do pałacu i wita się z matką. Na drugi dzień przybywają tam Odys-żebrak z Eumajosem. Bohatera poznaje jedynie stary pies Argos, któremu ze wzruszenia na widok pana pęka serce. Zalotnicy obrzucają żebraka obelgami, lżą go też dawni słudzy.

XVIII. Walka na pięści Odyseusza z Irosem

Arnajos zwany Irosem, zwykły żebrak, postanawia przepędzić Odysa. Dochodzi do kłótni, a następnie do walki wygranej przez Odyseusza. Po pojedynku z Irosem, który rozbawił zalotników, następuje odprężenie, stosunek zalotników do Odyseusza nieco łagodnieje.

XIX. Odyseusz rozmawia z Penelopą. Rozpoznanie przez Eurykleję

Wieczorem, po wyjściu zalotników, Odys rozmawia z Penelopą, ale nie daje się jeszcze rozpoznać. Pociesza ją jednak, gdy kobieta skarży się, że nie wie już, jak odwlekać podjęcie decyzji o zamążpójściu. Litując się nad żebrakiem, Penelopa wzywa starą służącą Eurykleję, by umyła przybyszowi nogi. Staruszka poznaje Odysa po bliźnie na nodze. Odyseusz nakazuje jej jednak zachowanie tajemnicy.

XX. Wypadki przed rzezią zalotników

Odys nie może zasnąć. Pomaga mu Atena, która gani go za brak ufności w jej zapewnienia o zwycięstwie. Penelopa także nie śpi. Modli się i płacze. Podczas uczty zalotnicy znowu obrażają żebraka-Odysa. Atena za karę zsyła na nich szał. Niespodziewana wizyjna wróżba Teoklymenosa wprowadza nastrój grozy.

XXI. Próba łuku

Następnego dnia Penelopa urządza zawody łucznicze, które zadecydują o wyborze przez nią męża. Nikomu z zalotników nie udaje się napiąć łuku Odyseusza. Wtedy żebrak prosi, by i jemu pozwolono napiąć łuk. Eumajos i Filojtios (drugi sługa, który pozostał wierny Odysowi) wraz z Telemachem zajmują wyznaczone pozycje. Syn odsyła Penelopę do komnat niewieścich. Odyseusz bez wysiłku napina cięciwę - strzała przeszywa otwory dwunastu toporów.

XXII. Rzeź zalotników

Kolejna strzała wypuszczona z łuku Odyseusza zabija jednego z zalotników, Antinoosa. Odys ujawnia, kim jest. W czasie walki, która się wywiązuje, Telemach uzbraja siebie, ojca i obydwu wiernych pasterzy. W walce pomaga Odyseuszowi Atena, która najpierw pojawia się w postaci Mentora, a potem przemienia się w jaskółkę i ulatuje na belkę pułapu. Unieszkodliwia wszystkie oszczepy miotane przez zalotników w stronę Odysa i jego towarzyszy. Po zabiciu wszystkich Odyseusz wzywa Eurykleję i każe jej przyprowadzić służące, które nie dochowały wierności swojej pani i żyły z zalotnikami. Eurykleja chce obudzić Penelopę, ale Odys jeszcze jej na to nie pozwala. Każe służące zabić mieczem, ale zmienia zamiar i dziewczęta zostają powieszone w szopie. Zabity zostaje także koziarz Melantios. Odys ogniem i siarką wykadza megaron, czyli główną salę w pałacu, i wysyła Eurykleję po Penelopę.

XXIII. Penelopa rozpoznaje Odyseusza

Penelopa, której Eurykleja doniosła o wszystkim, uparcie nie wierzy w powrót męża i sądzi, że to jakiś bóg pozabijał zalotników. Schodzi do megaronu i nie poznaje Odysa. Telemach robi matce ostre wyrzuty, a Odyseusz tłumaczy nieufność żony swoim wyglądem. Wykąpany, odmieniony przez Atenę, która nadaje mu młodzieńczą postać, powraca do Penelopy. Ona jednak nadal jest nieufna. Rozpoznaje Odyseusza dopiero wtedy, gdy on opowiada, znaną tylko jemu i Penelopie, historię powstania ich małżeńskiego łoża. Atena przedłuża noc, aby dać małżonkom więcej czasu na radowanie się sobą.

XXIV. Pojednanie

Dusze pomordowanych przybywają do Hadesu i opowiadają bohaterom trojańskim o tym, co wydarzyło się na Itace. W tym czasie Odyseusz udaje się do swojego ojca, Laertesa. Ojciec nie rozpoznaje go, a Odys początkowo nie ujawnia swojej tożsamości i nazywa siebie Eperitem. Potem, dzięki bliźnie na nodze, zostaje rozpoznany przez ojca. Laertes przybywa wraz z Odysem do dworu, gdzie zostaje umyty, odziany w nowe szaty i odmłodzony przez Atenę. W tym czasie lud, buntowany przez rodziny pomordowanych zalotników, zbiera się na agorze i debatuje nad zemstą. Jednak Atena, w porozumieniu z Zeusem, kładzie kres już rozpoczynającej się walce. Od tej chwili, zgodnie z życzeniem Zeusa, życie na Itace ma być szczęśliwe.

Streszczenie krótkie

Akcja rozpoczyna się od narady bogów, którzy zlitowali się nad więzionym przez nimfę Kalipso Odyseuszem i postanowili mu pomóc. Bogini Atena tymczasem udaje się na Itakę do Telemacha, syna Odyseusza, by skłonić go do podjęcia poszukiwań ojca. Telemach uzyskuje pomoc w zdobyciu statku od Ateny i wyrusza do Nestora, króla Pylos. Jednak Nestor niewiele wie na temat Odyseusza. Z Pylos Telemach wyrusza z synem Nestora do Menelaosa do Lakedajmonu. Od króla Sparty dowiaduje się, że ojciec żyje na wyspie nimfy Kalipso. W Itace zalotnicy dowiedzieli się już o podróży Telemacha i postanawiają przygotować zasadzkę, aby się go pozbyć. Tymczasem Hermes przybywa z rozkazem bogów do Kalipso, która niechętnie oznajmia Odyseuszowi, że jest wolny. Odyseusz buduje tratwę i spuszcza ją na morze. Po siedemnastu dniach i przeżyciu ciężkiej burzy, rozpętanej przez Posejdona, zostaje wyrzucony na brzeg wyspy Feaków. Rankiem nad brzeg morza przybywa królewna Nauzykaa. Odys wynurza się z zarośli i prosi ją o pomoc. Nauzykaa odziewa bohatera i zaprasza do bajkowego pałacu swego ojca Alkinoosa. Na dworze Odyseusz zostaje przyjęty bardzo serdecznie. Opowiada swe dzieje, ukrywając na razie imię. Potem przedstawia się Feakom i relacjonuje swe dotychczasowe przygody. Feakowie obdarowują Odysa kosztownościami i odwożą go na Itakę. Bohater budzi się i nie poznaje ojczystej ziemi. Dopiero Atena przekonuje go, że to Itaka. Odys ukrywa dary Feaków w pieczarze i przemieniony przez Atenę w okrytego łachmanami żebraka udaje się do chaty pasterza Eumajosa. Zostaje serdecznie przyjęty, ale nie ujawnia, kim jest.

Z polecenia Ateny wraca ze Sparty Telemach, unikając zasadzki zalotników. W chacie Eumajosa dochodzi do spotkania ojca z synem i rozpoznania. Następnie obaj planują, jak pozbyć się z domu intruzów. Telemach wraca do pałacu i wita się z matką. Na drugi dzień przybywają tam Odys-żebrak z Eumajosem. Poznaje bohatera jedynie stary pies Argos. Zalotnicy obrzucają żebraka obelgami, lżą go też dawni słudzy. Dopiero wieczorem, po wyjściu zalotników, Odys rozmawia z Penelopą, ale nie daje się jeszcze rozpoznać. Litując się nad żebrakiem, Penelopa wzywa starą służącą Eurykleję, by umyła przybyszowi nogi. Staruszka poznaje Odysa po bliźnie na nodze. Odyseusz nakazuje jej jednak zachowanie tajemnicy. Następnego dnia Penelopa urządza zawody łucznicze, które zadecydują o wyborze przez nią męża. Odyseusz bez wysiłku napina cięciwę - strzała przeszywa otwory dwunastu toporów. Kolejna zabija jednego z zalotników. Odys ujawnia, kim jest. Rozpoczyna się rzeź, giną wszyscy zalotnicy. Służące, które żyły z nimi, zostają powieszone. Odys ogniem i siarką wykadza megaron, czyli główną salę w pałacu. Wtedy dopiero, wykąpany i odmieniony przez Atenę, staje przed żoną, witającą go z radością. Rano Odys odwiedza ojca, Laertesa, by naradzić się z nim, jak uniknąć zemsty rodzin pomordowanych. Na agorze zebrali się już ich zwolennicy i zanosi się na śmiertelny bój. Wtedy zjawia się Atena i kładzie kres waśniom, wzywając do pojednania.

Plan wydarzeń

Pieśń I

1. Inwokacja do Muzy.
2. Informacja o losach bohaterów trojańskich, którzy powrócili już do swoich domów.
3. Narada bogów na temat kary, która spotkała Ajgista za zamordowanie Agamemnona, oraz losu tułacza Odysa.
4. Obraz stosunków panujących na Itace; prezentacja Telemacha, Penelopy i zalotników.
5. Rady Ateny udzielone Telemachowi, dotyczące wyprawy na poszukiwanie Odyseusza.
6. Zmiany w postawie Telemacha po rozmowie z Ateną.

Pieśń II

1. Wiec mieszkańców Itaki.
2. Interwencja Ateny, która pod postacią Mentora ofiarowuje Telemachowi okręt.
3. Podróż na Peloponez.

Pieśń III

1. Przybycie Telemacha do Pylos, udział w ofierze składanej przez Nestora Posejdonowi.
2. Opowieść Nestora o losach Agamemnona i Menelaosa.
3. Opis ofiary z jałówki składanej Atenie.
4. Wyjazd Telemacha z Pejsistratem do Lakedajmonu (Sparty).

Pieśń IV

1. Opis wspaniałego dworu Menelaosa i obchodów podwójnych zaślubin.
2. Opowieści Menelaosa i Heleny o Odysie.
3. Opowiadanie Menelaosa o przygodzie u wybrzeży Egiptu ze starcem morskim Proteusem, od którego dowiedział się o pobycie Odysa na Ogigii.
4. Przygotowanie zasadzki przez zalotników na powracającego na Itakę Telemacha.
5. Sen Penelopy.

Pieśń V

1. Druga narada bogów i nakaz Zeusa dla Kalipso, dotyczący wypuszczenia Odyseusza.
2. Uwolnienie Odyseusza przez Kalipso.
3. Budowa tratwy i odpłynięcie Odyseusza.
4. Wylądowanie Odyseusza na Scherii, wyspie Feaków.

Pieśń VI

1. Grupa dziewcząt z królewską córką Nauzykaą nad brzegiem morza.
2. Spotkanie Nauzykai z Odyseuszem i prośba bohatera o pomoc.

Pieśń VII

1. Przybycie Odyseusza wiedzionego przez Atenę do pałacu Alkinoosa.
2. Opis bajkowego pałacu i czarodziejskiego ogrodu.
3. Gościnne przyjęcie przez Alkinoosa i królową Arete wędrowca proszącego o pomoc w powrocie do ojczyzny.
4. Opowiadanie Odysa o pobycie na Ogigii i pełnej niebezpieczeństw żegludze na wyspę Feaków.

Pieśń VIII

1. Wyprawiona przez Alkinoosa uczta na dworze.
2. Pieśń ślepego aojda Demodoka o sporze Achillesa z Odysem, wzruszenie Odysa.
3. Igrzyska na agorze, rzut dyskiem przez Odyseusza.
4. Uczta w pałacu.

Pieśń IX

1. Opowieść Odyseusza o swej drodze spod Troi i kolejnych przygodach:
   1. zdobycie miasta Ismaros w kraju Kikonów,
   2. burza morska u przylądka Malea,
   3. pobyt w kraju Lotofagów,
   4. wyprawa do jaskini cyklopa Polifema.

Pieśń X

1. Dalszy ciąg przygód bohatera:
   1. pobyt na wyspie Eola,
   2. przybycie do kraju olbrzymów-ludożerców, Lajstrygonów, utrata jedenastu okrętów,
   3. dopłynięcie do wyspy Kirke,
   4. zamiana towarzyszy Odysa w świnie, pomoc Hermesa, walka bohatera z boginką, pokonanie jej i zmuszenie do uwolnienia kolegów za cenę rocznego pobytu na wyspie,
   5. przygotowania do podróży do krainy zmarłych; śmierć Elpenora.

Pieśń XI

1. Przybycie do kraju Kimeryjczyków, pogrążonego w wiecznej nocy.
2. Zejście do podziemi, złożenie ofiary.
3. Rozmowa z Tejrezjaszem przepowiadającym Odysowi przyszłość i z innymi duchami.

Pieśń XII

1. Powrót na wyspę Kirke, pogrzebanie Elpenora.
2. Przepowiednia Kirke dotycząca czyhających na podróżników niebezpieczeństw.
3. Podróż i kolejne przygody:
   • wyspa Syren,
   • Scylla i Charybda,
   • odpoczynek na Trinakrii, wyspie Heliosa, przerwany przez niecny postępek towarzyszy

Odysa.

1. Wylądowanie samotnego Odyseusza na wyspie Ogigii.

Pieśń XIII

1. Powrót Odyseusza do Itaki na okręcie Feaków.
2. Powitanie Odysa przez Atenę, ukrycie darów Feaków w grocie i udanie się w przebraniu żebraka do chaty pasterza Eumajosa.

Pieśń XIV

1. Nieufność Odysa nawet wobec gościnnego pasterza.
2. Serdeczne przyjęcie wędrowca przez pasterzy, podarowanie mu płaszcza przez Eumajosa.

Pieśń XV

1. Nakazanie Telemachowi powrotu na Itakę przez Ateny.
2. Wymiana opowieści między Eumajosem i jego gościem: o żonie, synu i ojcu tęskniących za Odysem i o losie pasterza porwanego za młodu przez Fenicjan i sprzedanego Laertesowi, ojcu Odysa.
3. Powrót Telemacha po uniknięciu zasadzki zalotników.

Pieśń XVI

1. Przybycie Telemacha do chaty pasterza i wysłanie go z wieścią do Penelopy.
2. Rozpoznanie Odysa, przywitanie ojca z synem, przygotowywanie planu pozbycia się zalotników.
3. Radość Penelopy z powrotu syna i uniknięcia przez niego zasadzki.
4. Wieczerza w chacie Eumajosa.

Pieśń XVII

1. Przywitanie Penelopy z synem, jego relacja z podróży i przedstawienie przybyłego z nim wróżbity Teoklymena.
2. Przybycie do pałacu Eumajosa z Odysem-żebrakiem.
3. Obelgi spotykające Odysa w jego własnym domu ze strony zalotników i służących.

Pieśń XVIII

1. Spór żebraków: Odysa i Irosa, rozbawiający ucztujących.
2. Oświadczenie Penelopy dotyczące podjęcia decyzji o małżeństwie z jednym z zalotników.
3. Odyseusz znowu lżony przez Melanto i Eurymacha.

Pieśń XIX

1. Usunięcie broni z megaronu przez Odysa i Telemacha.
2. Rozmowa Penelopy z żebrakiem.
3. Rozpoznanie Odysa przez piastunkę Eurykleję.
4. Oświadczenie Penelopy o jutrzejszych zawodach decydujących o jej dalszym losie.

Pieśń XX

1. Rozmyślania zasypiających Odyseusza i Penelopy.
2. Pomyślne dla Odyseusza poranne wróżby.
3. Obrażenie żebraka-Odysa podczas uczty przez zalotników i zesłanie na nich szału przez Atenę.
4. Wróżba Teoklymenosa wprowadzająca nastrój grozy.

Pieśń XXI

1. Wydobycie ze skarbca łuku Odysa i ustawienie dwunastu toporów.
2. Nieudane próby zalotników.
3. Poznanie Odyseusza przez wiernych pasterzy.
4. Zwycięstwo "żebraka" w turnieju.

Pieśń XXII

1. Zaatakowanie zaskoczonych zalotników przez Odysa, Telemacha i pomagających im pasterzy.
2. Rzeź zalotników.
3. Powieszenie niewiernych służących.

Pieśń XXIII

1. Radosna wieść dla Penelopy zaniesiona przez Eurykleję.
2. Nieufność Penelopy, sprawdzian dla Odyseusza - pytanie o małżeńską tajemnicę.
3. Rozpoznanie i serdeczne przywitanie małżonków.
4. Noc przedłużona przez Atenę.
5. Poranna rozmowa z Laertesem.

Pieśń XXIV

1. Opowieść przybyłych do Hadesu dusz pomordowanych o wydarzeniach na Itace.
2. Scena rozpoznania Odysa przez ojca.
3. Zebranie na agorze ludu buntowanego przez rodziny pomordowanych.
4. Położenie przez Atenę kresu rozpoczynającej się walce.

Charakterystyka bohaterów

Odyseusz - Odys, gr. Odysseus, łac. Ulixes, Ulisses; główny bohater, król Itaki, syn Laertesa, mąż Penelopy, ojciec Telemacha. Ukazany przede wszystkim poprzez wydarzenia, w których uczestniczy. Wygląd Odyseusza zmienia się w zależności od sytuacji, w jakiej znajduje się bohater:

• spotkanie z Nauzykaą - nagi (zasłania się liściastą gałęzią), uwalany morskim błotem;
• po powrocie do Itaki, po dotknięciu różdżką przez Atenę - postać zgięta we dwoje, wychudły, skóra obwiśnięta jak u starca, zamglony wzrok; ubrany w brudną, dziurawą szatę, na wierzch bogini zarzuciła mu bezwłosą skórę jelenią;
• Atena mówi o jego "pięknych członkach", jasnych włosach skręconych w pierścionki, iskrzącym wzroku.

Jest wysoki, dobrze zbudowany, barczysty. "Piękny bez miary", podoba się kobietom. Mimo upływu lat, dzięki pomocy i opiece Ateny, jest ciągle młody. Na nodze ma bliznę, po której rozpoznaje go stara służąca (pozostałość po ranie zadanej kiedyś przez dzika). Odyseusz odznacza się też nieokiełznaną żądzą poznania świata i wytrwałością - uparcie dąży do wyznaczonego celu mimo licznych przeciwności losu. Pozostaje niewzruszony, nie daje się zwieść syreniemu śpiewowi, odrzuca miłość Kalipso. Czasami oszukuje, lubi złoto, bywa też pyszny.

Odyseusz jest podejrzliwy, ostrożny, wszędzie wietrzy podstęp; mimo podejrzliwości nie stroni jednak od ludzi, szuka z nimi kontaktu, zwraca się o pomoc i sam pomaga, jest otwarty. Jest świetnym wodzem i wspaniałym towarzyszem. Potrafi być okrutny, nieubłagany i bezlitosny, np. w stosunku do zalotników i nielojalnych służących, ale sprawiedliwie nagradza wiernych. Jest wrażliwy - nie może powstrzymać rozrzewnienia i płaczu, gdy widzi rodzinny dom, gdy poznają go pies i służąca. Nie wywyższa się, potrafi rozmawiać przyjaźnie z pastuchem i dostosować się do roli żebraka. Odyseusz jest niezwykłą postacią. Może być wzorem męża i ojca, który mimo licznych niepowodzeń i przeszkód na drodze powrotnej do domu nie traci nigdy nadziei i osiąga wyznaczony cel. Posiada, jak każdy człowiek, wiele wad i typowo ludzkich słabości, które często komplikują jego drogę do Itaki. Jednak wiele jego cech to te godne naśladowania, np. upór w dążeniu do celu, wierność ideałom, odwaga i umiejętność radzenia sobie niemal w każdej sytuacji.

Telemach - syn Odyseusza i Penelopy. Wspiera matkę w jej oporze przeciw zalotnikom. Wraz z Ateną wyrusza na poszukiwania ojca. Po powrocie do Itaki spotyka ojca w przebraniu żebraka i dzielnie pomaga mu w zgładzeniu zalotników.

Penelopa - żona Odyseusza. Wzór i ideał wierności małżeńskiej. Czeka dwadzieścia lat na powrót Odysa. Zalotnicy usiłowali wymusić na niej wybór jednego z nich na męża, ucztując nieustannie w jej domu i trwoniąc w ten sposób majątek Odysa. Przyrzekła im ustąpić, gdy uszyje całun śmiertelny dla Laertesa. Całą noc pruła to, co uszyła w dzień. Na koniec zgodziła się poślubić tego, kto napnie łuk Odysa. Dokonał tego sam Odyseusz w przebraniu żebraka.

Laertes - król Itaki, ojciec Odyseusza.

Eurykleja - córka Opsa, kupiona przed laty przez Laertesa za dwadzieścia wołów; staruszka, wierna służąca Odysa i Penelopy, piastunka Telemacha. Po powrocie Odyseusza do Itaki rozpoznaje go po bliźnie.

Eumajos - pasterz świń, syn Ktesiosa wykradziony z domu ojca przez fenicką niewolnicę i sprzedany w niewolę Laertesowi. Wierny sługa Odysa. Pomaga jemu i Telemachowi w zgładzeniu zalotników.

Nestor - król Pylos, najstarszy i najbardziej doświadczony uczestnik wojny trojańskiej. Jeden z nielicznych, którzy po zdobyciu Troi wrócili szczęśliwie do ojczyzny. Udziela rad Telemachowi, który przybywa do Pylos w poszukiwaniu informacji o zaginionym ojcu.

Menelaos - król Sparty, uczestnik wojny trojańskiej, mąż Heleny; żyje szczęśliwie w domu ze swoją piękną i szanowaną małżonką, dzięki której, jako córce Zeusa, i on ma zapewnione po śmierci Pola Elizejskie. Przekazuje Telemachowi informację, że Odyseusz przebywa na wyspie nimfy Kalipso.

Kirke - boginka-czarodziejka, mieszkająca na bajecznej wyspie Ajaja; córka Heliosa, słynąca ze znajomości magii i trujących ziół. Jej dom otaczały dzikie zwierzęta, oswojone przez nią. Zamieniła towarzyszy Odyseusza w świnie, ale po interwencji Odysa przywróciła im ludzką postać. Odyseusz spędził u niej rok, a gdy postanowił ją opuścić, Kirke wysłała go do Hadesu, aby zasięgnął wróżby u Tejrezjasza. Sama także udzieliła mu rad na dalszą drogę.

Kalipso - nimfa, córka Atlasa. Mieszka na bajecznej wyspie Ogygii i przyjmuje Odyseusza, który tam rozbił swój okręt. Przyrzeka mu nieoemiertelnooeć, ale Odys pragnie powrócić do domu. Kalipso pozwala mu odpłynąć dopiero po siedmiu latach pobytu na jej wyspie, zaopatrzywszy go w narzędzia i materiały do budowy tratwy.

Nauzykaa - piękna królewna, córka Alkinoosa, króla Feaków, i królowej Arete. Natchniona przez Atenę, pomaga wyrzuconemu na brzeg Odyseuszowi-rozbitkowi. Dzięki jej pouczeniom zostaje przyjęty po królewsku na dworze, otrzymuje od Alkinoosa statek i powraca do Itaki.

Alkinoos - król Feaków, ojciec Nauzykai, mąż królowej Arete. Jego bajkowy pałac jest pełen przepychu. Pomaga Odyseuszowi w powrocie do Itaki.

Euryloch - żeglarz w służbie Odyseusza, nie słucha jego poleceń i dlatego dwa razy sprowadza na załogę nieszczęście.

Atena - bogini, córka Zeusa; wspiera Telemacha, Odyseusza i Penelopę; często przyjmuje postać przyjaciela Odysa, Mentora.

Posejdon - bóg morza, brat Zeusa, ojciec cyklopa Polifema. Przysięga Odyseuszowi zemstę za oślepienie syna.

Polifem - jednooki cyklop, któremu Odyseusz wypalił oko, syn Posejdona. Zwraca się do ojca z prośbą o zemstę na Odysie.

Leukotea - nimfa, która daje Odyseuszowi magiczną przepaskę, dzięki której dopływa do brzegów Scherii. Przepaska uniemożliwia utonięcie.

Czas i miejsce akcji

I. Czas akcji:

a) dziesięć lat po zakończeniu wojny trojańskiej (opowieść Odyseusza - retrospekcja); w tym rok u czarodziejki Kirke, siedem lat u nimfy Kalipso;

b) 40 dni ostatniego, dziesiątego roku tułaczki Odyseusza (z tego dziewiętnaście dni podróży do wyspy Feaków - siedemnaście na tratwie, dwa wpław).

II. Miejsce akcji:

a) 40 dni ostatniego roku tułaczki:

• wyspa Ogygia (Ogigia) - u nimfy Kalipso,
• Scheria - wyspa Feaków, pobyt na dworze króla Alkinoosa,
• Itaka.

b) dziesięć lat wędrówki:

Miejsca realne

• Ismaros w Tracji, spustoszenie miasta Kikonów,
• wybrzeża Peloponezu, zamiar opłynięcia przylądka Malea.

Miejsca baśniowe - nieokreślone

• kraina Lotofagów,
• kraj Cyklopów,
• wyspa króla Eola,
• kraj olbrzymów-ludożerców - Lajstrygonów,
• wyspa czarodziejki Kirke - Ajaja (znajduje się "tam, gdzie słońce wschodzi"),
• wędrówka do Hadesu,
• podróż morska - bezpieczne ominięcie krainy Syren, przepłynięcie cieśniny między Scyllą a Charybdą,
• wyspa Heliosa - Trinakria,
• wyspa nimfy Kalipso - Ogygia (Ogigia).

c) podróże Telemacha - miasta Peloponezu: Pylos i Sparta.

Geneza i gatunek utworu

Stworzone przez Homera dzieła ukazują barwny świat kultury mykeńskiej, która istniała na terenach dzisiejszej Grecji od 1700 do 1200 r. p.n.e. Wydarzenia przedstawione w Iliadzie i Odysei rozegrały się w XII w. p.n.e. Wykopaliska archeologiczne coraz bardziej potwierdzają istnienie tej kultury i zgodność przekazu homeryckiego z historią. Wojna trojańska była ostatnim wielkim wydarzeniem w dziejach Achajów. Potem nastąpiły wieki klęsk, kryzysu, upadku kultury. Lata świetności utrwalono w mitach i legendach, które prawdopodobnie narodziły się w niedługim czasie po wydarzeniach, które opiewały. Przez cztery wieki, dzielące wojnę trojańską od Homera, mityczne opowieści o przeszłości były przekazywane ustnie przez aojdów (wędrownych pieśniarzy, gawędziarzy, bajarzy). Homer swobodnie przetworzył ich pieśni i zbudował przemyślaną kompozycyjnie i fabularnie całość. Tak więc jego dzieła stoją na pograniczu twórczości ustnej i literatury pisanej.

Niewiele lub prawie nic nie wiemy o okolicznościach powstania Odysei. Jak już wspomniano, uczeni uważają, że na pewno Odyseja powstała później niż Iliada. Wysuwano także hipotezy, że epopeje mają dwóch różnych autorów. To, że Odyseja skrzętnie unika wzmianek o faktach znanych z Iliady, jest dla jednych dowodem, że autor traktuje swoje dzieło jako uzupełnienie Iliady, a dla innych znakiem nieliczenia się z nią albo całkowitej jej nieznajomości. Również wyraźne różnice w stylu obu epopei dla jednych są dowodem, że mają one różnych autorów, a dla drugich argumentem na rzecz rozwoju warsztatu pisarskiego Homera. Jednak współcześni badacze coraz częściej dochodzą do wniosku, że więcej rzeczy w formie i w treści łączy obie epopeje niż je dzieli. Uzasadnione więc staje się przyjęcie jednego autora dla obydwu epopei - Homera.

Nazwa "epos" wywodzi się od greckiego poiein - tworzyć, układać, a samo słowo epos oznacza w języku greckim słowo, opowieść, pieśń. Jest to jeden z głównych i najstarszych gatunków epiki. Powstał już w drugim lub trzecim tysiącleciu p. n. e. w Babilonii (Gilgamesz). Utwór najczęściej wierszowany, ukazuje życie legendarnych lub historycznych bohaterów na tle wydarzeń przełomowych dla danego narodu. Najwcześniejsze eposy mają charakter zbioru opowieści mitycznych i wywodzą się często z czasów, w których grupa ich autorów nie znała pisma.

Epos starożytnej Grecji ukształtowany został w IX-VIII w. p. n. e. Jest to gatunek poezji wysokiej, który pojawił się jako ukoronowanie wielowiekowej tradycji ustnej. Najwybitniejsze dzieła epiki greckiej przypisywane są Homerowi (Iliada i Odyseja).

Epos homerycki - cechy gatunkowe

• rozpoczyna się inwokacją (łac. invocatio - wezwanie) - rozbudowaną apostrofą umieszczoną na początku utworu, w której poeta zwraca się w uroczysty sposób do muzy z prośbą o natchnienie,
• wszechwiedzący, obiektywny narrator, zachowujący dystans wobec opowiadanych treści; poznajemy go już w inwokacji,
• heroiczni bohaterowie,
• współistnienie dwóch płaszczyzn: boskiej (nadprzyrodzonej, np. Atena, Posejdon, Zeus) i ludzkiej (np. Odyseusz, Telemach, Penelopa); każde ważne wydarzenie odbywa się przy udziale bogów, z ich ingerencją,
• styl podniosły, uroczysty, patetyczny,
• stałe epitety (np. Zeus egidowładny), rozbudowane porównania (tzw. porównania homeryckie), w których część zaczynająca się od "jak" stanowi osobną scenę lub opis;
• nagromadzenie scen realistycznych, bogate tło obyczajowe;
• nadrzędny tok akcji wzbogacony jest bardzo licznymi epizodami.

Biografia autora

Homer jest uważany za najstarszego znanego z imienia poetę. Nie zachowały się żadne wiarygodne wiadomości o jego biografii. Tradycja głosi, że był ślepym wędrownym śpiewakiem-recytatorem (aojdą). Trudno ustalić zarówno czas życia poety i powstania jego dzieł, jak i miejsce urodzenia. Na podstawie analiz świadectw literackich i archeologicznych stwierdzono, że żył najprawdopodobniej w VIII lub na przełomie IX/VIII w. p.n.e. Najwcześniejsze wzmianki o Homerze, pochodzące z VI w. p.n.e., zawierają informację, że pochodził z wyspy Chios. Język - dialekt joński, którym napisane są eposy - wskazuje natomiast na pochodzenie autora z Azji Mniejszej, może ze Smyrny, ale nie jest to pewne. Wiadomo, że w sporze o miejsce urodzenia Homera brało udział siedem miast greckich: Argos, Ateny, Chios, Itaka, Kolofon, Pylos, Smyrna. Z czasów rzymskich zachowało się siedem życiorysów poety. Mają one jednak charakter na pół legendarny i można się z nich dowiedzieć np. że Homer pierwotnie nazywał się Melesigenes i był synem boga płynącej w pobliżu Smyrny rzeki Meles i nimfy Kreteis. Informacje te świadczą o randze Homera w świecie greckim, gdzie zawsze wybitnym ludziom przypisywano boskie lub półboskie pochodzenie. Również o twórczości Homera niewiele wiadomo. Iliada została napisana w VIII w. p.n.e., Odyseja także w VIII w. p.n.e. lub na początku VII w. p.n.e. Uczeni uważają, że na pewno powstała później niż Iliada, być może była dziełem starości Homera.