Baśń jest jednym z najbardziej znanych gatunków literackich, obecnych w literaturze folklorystycznej i literaturze dziecięcej. Baśnie od wieków przekazywane są z pokolenia na pokolenie, zachowując swój niepowtarzalny urok i wartość. Najbardziej znany zbiór indyjskich baśni dla dzieci, Pańćatantra, powstał między IV a III wiekiem p.n.e. Przedtem pierwotne baśnie były przekazywane w formie ustnej, dopiero z czasem zaczęto je spisywać.
Spis treści
Co to baśń? Definicja gatunku
Baśń (bajka magiczna) to jeden z gatunków epickich, charakteryzujący się niewielkimi rozmiarami, stanowiący integralną część dziedzictwa ludowego. Baśnie określa się jako zbiorowy sen ludzkości, który jest odporny na wpływ czasu i różnice kulturowe. Baśnie pozwalają lepiej zrozumieć rzeczywistość, pomagają oswajać się z lękami poprzez ukazywanie myśli i emocji w przystępny sposób dla odbiorcy.
Bruno Bettelheim zajmował się analizą baśni, jego uwaga skupiała się nie na ich strukturze, lecz na ich treści. Bettelheim doszedł do wniosku, że baśnie prezentują kwestie istnieniowe w sposób zrozumiały dla najmłodszych czytelników, wspomagając ich rozwój i kształtowanie własnego systemu wartości.
Cechy baśni
Baśnie, jako wyjątkowy gatunek literacki, odznaczają się bogatym zestawem elementów nadprzyrodzonych, w tym mówiącymi zwierzętami, zabobonami i nadnaturalnymi mocami. Opowieści są zwykle dość krótkie. Charakteryzują się specyficzną fabułą, często zaskakującym zakończeniem, które niesie morał lub przesłanie dla czytelników. Mają one czarodziejski charakter, wypełnione fantastycznymi motywami i postaciami, takimi jak krasnoludki, skrzaty, czarownice, wróżki, dobrymi i złymi duchami, królewicze oraz rycerze. Baśnie pełnią funkcję edukacyjną, szczególnie dla dzieci, przekazując wartości, światopogląd i poruszając problemy egzystencjalne. Świat baśni jest nieuchwytny, poruszający się swobodnie między realnością a sferą, gdzie oddziałują nadprzyrodzone siły. Niemożność wskazania konkretnego czasu i miejsca akcji dodaje baśni tajemniczości, podkreślając ich ponadczasowy charakter.
Warto zaznaczyć, że obecne wersje baśni często kładą nacisk na motyw zwycięstwa dobra nad złem. Bohaterowie baśni, różnorodni i kontrastujący ze sobą, odzwierciedlają ludzkie cechy i zachowania. Dodatkowo przyroda w baśniach staje się ożywiona, współdziałając aktywnie w wydarzeniach, tworząc niezwykłe scenerie. Wprowadzające w atmosferę opowieści zwroty, takie jak „Dawno, dawno temu…” czy „Za górami, za lasami…”, dodają narracji baśniowego charakteru, tworząc niezwykłą przestrzeń, gdzie rzeczywistość splata się z magią. Baśnie stanowią fascynujący świat pełen cudów, symbolizujący wieczne wartości i nieograniczone możliwości wyobraźni. Baśnie mają charakterystyczną fabułę i często kończą się szczęśliwie.
Jakie elementy można zobaczyć w baśni?
Jednym z kluczowych elementów baśni są magiczne przedmioty, jak magiczne rośliny, zwierzęta czy zaklęcia. To właśnie te elementy nadają baśniom niezwykły charakter i tworzą atmosferę pełną fantazji. Postacie w baśniach również są niezwykłe, często przedstawiane jako nadprzyrodzone istoty, które wpływają na losy bohaterów. To właśnie dzięki nim świat baśni staje się miejscem, gdzie niemożliwe staje się możliwe, a zwykli bohaterowie przeżywają niezwykłe przygody.
Mityczne moce przyrody odgrywają istotną rolę w baśniach, ukazując urok rzek, tajemniczych lasów czy niezwykłych zjawisk atmosferycznych. To wszystko tworzy klimat nawiązujący do ludowych wierzeń i anegdot. Otaczający świat, często posiadający ludzkie cechy, staje się istotnym elementem, zwłaszcza pod względem zdolności komunikacji. Mówiące zwierzęta nie są niczym nowym; przykładem może być postać wilka, który posługuje się ludzkim językiem w baśni o „Czerwonym Kapturku”.
W baśniach często pojawia się postać mędrca, którego wiedza jest ogromna, niedostępna dla większości ludzi. Mędrzec posiada niesamowite moce służące wpływaniu na świat i inne osoby, pełni rolę moralnego przewodnika, staje się wzorem postępowania dla innych bohaterów, ukazując im właściwe ścieżki i decyzje.
Współczesne adaptacje filmowe baśni oraz nowe edycje książkowe często zapewniają najmłodszym czytelnikom fascynującą podróż do fantastycznego świata, zakończoną pozytywnie. Niemniej jednak oryginalne baśnie nie zawsze tak wyglądały. Nawet w popularnych utworach można odnaleźć dramatyczne konflikty, które zazwyczaj mają swoje zaskakujące zakończenia, m.in. transformacja Małej Syrenki w morską pianę lub wymierzenie surowej kary złoczyńcom.
Przykłady najsłynniejszych baśni
W literaturze światowej istnieje wiele znanych baśni, które przez wieki przekazywane były z pokolenia na pokolenie, zachowując swoją popularność i wartość. Baśnie takie jak „Czerwony Kapturek” czy „Jaś i Małgosia” są często przywoływane jako najsłynniejsze przykłady tego gatunku literackiego. Każda z baśni zawiera ważne wartości, morały i magiczne elementy, które przyciągają czytelników w różnym wieku.
Jedną z najbardziej popularnych baśni jest „Księga tysiąca i jednej nocy” – zbiór około 300 opowieści, w tym baśni, podań, legend, anegdot, zamkniętych w kompozycyjnej ramie opowiadania o sułtanie Szachrijarze i jego żonie Szeherezadzie, gdzie główny wątek narracyjny skupia się na postaci Szeherezady. To literackie arcydzieło ma swoje korzenie w IX–X wieku i jest uznawane za wybitne dzieło literatury światowej. Opowieści te pełne są wyobrażeń ludzi prostych na temat życia w sferze wyższej, co prowadzi do naiwnych opinii i przesadnych opisów, na przykład dotyczących obfitości posiłków. Do najbardziej znanych baśni z „Księgi tysiąca i jednej nocy” zalicza się takie jak „Ali Baba i czterdziestu rozbójników”, „Zaczarowana studnia”, „Sindbad Żeglarz”, „Ślepy Abdallah”, „Cudowna lampa Aladyna”, „Książę Ahmed i wieszczka Pari Banu”.
Baśnie braci Grimm
Bracia Grimm, poprzez spisywanie i udokumentowanie baśni, odegrali istotną rolę w zachowaniu i upowszechnieniu baśni. Ich prace przyczyniły się do utrwalenia kanonu baśni ludowych oraz ich powszechnej popularności. Pierwszy tom baśni został opublikowany w 1812 roku, natomiast drugi tom w 1815 roku. Zbiór ten, opiera się na wieloletnich analizach podań, mitów oraz kulturowych opowieści. Opowiadania zdobyły status klasyka literatury, przekładanego na różne języki. W baśniach braci Grimm, takich jak „Roszpunka”, „Jaś i Małgosia”, „Kopciuszek”, „Pani Zima”, „Czerwony Kapturek”, „Śpiąca Królewna” i „Królewna Śnieżka”, odkrywamy magiczne światy pełne niezwykłych przygód i nauk moralnych. W tych baśniach zobaczyć można bogactwo różnorodnych historii, które trwale wpisały się w świat literatury dziecięcej.
Hans Christian Andersen
Baśnie napisane przez Hansa Christiana Andersena cechują się niezwykłą głębią przekazu, poruszają tematykę uniwersalnych wartości, ukazując pokonywanie zła dobrem oraz niuanse ludzkich uczuć i charakterów. Baśnie zostały przetłumaczone na ponad 80 języków. Opowieści Andersena wprowadzą najmłodszych w świat, gdzie brak jest jednoznacznych odpowiedzi i wyraźnych granic. Śledząc losy bohaterek, takich jak Calineczka czy Mała Syrenka, w ich walce o poprawę sytuacji i zmagając się z pułapkami życia, dzieci będą mogły emocjonalnie przeżyć te historie. To doświadczenie może stanowić przygotowanie do sytuacji, w których same będą musiały podjąć trudne decyzje.
Warto zwrócić uwagę, że w baśniach Andersena główne role często przypisane są nie tylko księżniczkom, ale także zwykłym dziewczynkom z mieszczańskich rodzin, jak Gerda z baśni „Królowa Śniegu”. One również dzielnie stawiają czoła przeciwnościom losu, ratując innych bez pomocy rycerza na białym koniu. Wspólne czytanie baśni Andersena może być doskonałą okazją do rozmowy z dziećmi na temat pojawiających się w tych opowiastkach problemów oraz decyzji podjętych przez bohaterów.
Bajka magiczna (fantastyczna) a baśń literacka
Bajka magiczna (fantastyczna) znana również jako baśń lub klechda, często określana jest mianem „bajki właściwej”. Dominują w niej elementy fantastyczne, cudowne i czarodziejskie, przewyższające realne, człowiecze aspekty. Dominują motywy związane z fantastyką, poruszając tematy sił nadprzyrodzonych, niezwykłych wydarzeń, postaci o nadnaturalnych zdolnościach oraz fenomenów niezwykłych zjawisk.
Natomiast baśń literacka o termin używany do opisywania tekstów pisarzy, które charakteryzują się elementami folklorystycznymi i narodowymi. Rozwijała się równolegle do podejmowanych od początku XIX wieku prób naukowego podejścia do tradycji ludowej, a szeroką popularność zyskała za sprawą Hansa Christiana Andersena. Baśń literacka, choć z pewnością inspirowana folklorem, nie jest integralną częścią tegoż, ponieważ powstaje z inicjatywy twórczej i stanowi przykład stosowania folkloryzmu. Zgodnie z argumentacją przedstawioną w eseju Stanisława Lema pt. „Fantastyka i futurologia”, takie zjawisko literackie można zaliczyć do kategorii fantastyki.
Podsumowanie
Baśnie zyskują ogromną popularność dzięki zdolności przekazywania istotnych treści moralnych i edukacyjnych. Ich unikalny charakter i magiczna atmosfera przyciągają czytelników, niezależnie od wieku, sprawiając, że stają się one niezwykle pociągającym środkiem przekazu. Wciągające opowieści wypełnione są moralnymi przesłaniami, mającymi na celu głębsze zrozumienie funkcjonowania świata i relacji międzyludzkich. Co istotne, baśnie zazwyczaj kończą się w zaskakującym zakończeniu, które niesie ze sobą morał. Ten niecodzienny sposób prezentacji głębszych przesłań sprawia, że baśnie mają trwały wpływ na odbiorców, niezależnie od ich wieku, pozostawiając trwałe wrażenie i inspirując do refleksji nad wartościami życiowymi.
Brak Komentarzy