Adam Mickiewicz wyznaczył cechy ballady w robiącym furorę utworze „Ballady i romanse”. Sprawdźcie, co to jest ballada, jakie ma cechy oraz dowiedziecie się, jakie książki z tego gatunku warto przeczytać.
Spis treści
Co to jest ballada?
Ballada (z włoskiego ballare – tańczyć) to gatunek literacki z pogranicza epiki, liryki oraz dramatu, silnie zakorzeniony w tradycji. Początków ballady można doszukiwać się w epickich pieśniach ludowych o rodowodzie celtyckim, rozwijających się już od XII wieku (szczególnie silnie między XIII a XVI) na gruncie angielskim i szkockim.
Ballada należąca do wersji szkocko-angielskiej (tzw. ballada szkocka), to przede wszystkim pieśń epicka, która podejmuje popularne tematy dotyczące nieszczęśliwej miłości, zdrady czy zemsty, jest złowroga i tragiczna. Cechuje ją nasycenie elementami fantastycznymi, wprowadzającymi nastrój posępny i tajemniczy.
Ballada romantyczność
Początki ballady romantycznej można odnaleźć w lirycznych pieśniach ludowych, które rozwinęły się w XIV-XV w. na terenie Włoch i Francji w nowe formy lirycznej wypowiedzi artystycznej. Zwłaszcza dwa dzieła silnie wpłynęły na popularyzację i rozwój tego gatunku:
1. „Reliques of Ancient English Poetry” (1765) Thomasa Percy’ego, biskupa i folklorysty szkockiego,
2. „Volkslieder „(1778/ 79) Johanna Gottfrieda Herdera, pisarza i filozofa niemieckiego.
Na przełomie XVIII i XIX wieku ballada za sprawą tłumaczeń Juliana Ursyna Niemcewicza przedostała się do polskiej literatury.
Cechy polskiej ballady romantycznej zostały ukształtowane przez Adama Mickiewicza w dziele „Ballady i romanse”. Jego ballady przyczyniły się do dyskusji między klasykami a romantykami o kształt literatury, a także sprawiły, że był to sztandarowy gatunek romantyzmu polskiego, a zwłaszcza pierwszej fazy tej epoki.
Balladę romantyczną uprawiali: Adam Mickiewicz, Aleksander Chodźko, Stefan Witwicki, Antoni Edward Odyniec oraz Władysław Syrokomla.
Ballada nierozerwalnie łączy się z ludowością. Realizuje ideę „pieśni gminnej”, w której krył się autentyczny duch narodu i z tego względu była tak ważna dla romantyków.
Ballada cechy
Cechy gatunkowe polskiej ballady romantycznej:
• synkretyzm rodzajowy: pieśń o charakterze epicko-lirycznym nasycona elementami dramatycznymi;
• temat: niezwykłe wydarzenia legendarne lub historyczne;
• fabuła ma zazwyczaj jeden wiodący wątek, wyeksponowane są w niej momenty tajemnicze, zagadkowe, „cudowne”; pojawiają się także siły nadprzyrodzone; bardzo często fabuła przybiera charakter sensacyjny (np. „Lilie” Mickiewicza);
• postaci: z reguły silnie stypizowane, o wyeksponowanej jednej, wiodącej cesze charakteru; najczęściej postaci te są ze sobą silnie skontrastowane;
• występują postaci fantastyczne (nimfy, rusałki, duchy)
•narrator często subiektywny, utożsamiający się z ludem, ujawnia swoje reakcje emocjonalne (wykrzyknienie oraz domysły) występują partie dialogowe;
• obecność konwencjonalnych ujęć i środków: paralelizm składniowy, stałe epitety, porównania, powtórzenia i refreny;
• najczęściej występuje stroficzna budowa utworu.
Przed wybuchem powstania listopadowego wybuchło zjawisko balladomanii. Upowszechnienie tego gatunku spowodowało, że stał się on przedmiotem parodii, np. w wykonaniu Kornela Ujejskiego czy Juliusza Słowackiego. Po upadku powstania ballada stawała się coraz mniej popularna.
Powstały nowe podgatunki, które zawierały element realistyczny: ballada patriotyczna, społeczna, powstańcza. Ballada była także po wpływem innego gatunku – gawędy.
W pozytywizmie ballada praktycznie nie występowała. Na nowo pojawiła się w Młodej Polsce. To epoka zafascynowana folklorem podhalańskim oraz modą na baśniowe stylizacje (ten typ utworu znajdziemy u Kazimierza Tetmajera, Jana Kasprowicza, Leopolda Staffa). W Młodej Polsce ballada wyraźnie zbliża się do liryki (epicki narrator nabiera cech podmiotu lirycznego). W dwudziestoleciu międzywojennym pojawią się jeszcze tzw. ballady miejskie czy złodziejskie, które zbliżają ten gatunek do literatury popularnej, rozrywkowej. Ballada zrobiła także karierę w kabarecie.
Ballada książki
Ważne realizacje ballady w literaturze współczesnej stworzyli m.in.:
• Bolesław Leśmian (cykle „Ballady”, „Postacie”, „Pieśni kalekujące”);
• Emil Zegadłowicz („Powsinogi beskidzkie”);
• Kazimiera Iłłakowiczówna („Ballady bohaterskie”);
• Julian Tuwim („Wizyta”, „Śmierć Izaka Kona”, „Venus, Śmierć”);
• Miron Białoszewski (Ballady peryferyjne).
Brak Komentarzy