Głowacz białopłetwy

Typ: Strunowce (Chordata)

Gromada: Promieniopłetwe, kostnopromieniste, kostnopromienne ( Actinopterygii)

Rząd: Skorpenokształtne (Scorpaeniformes)

Rodzina: Głowaczowate (Cottidae)

Ryba podlegająca w Polsce częściowej ochronie gatunkowej. Na światowej czerwonej liście IUCN posiada status LC (Least Concern) – gatunek najmniejszej troski. Czerwona Lista Kręgowców Polski – wersja uaktualniona (2022 r.) uznaje głowacza białopłetwego w naszym kraju za gatunek narażony na wyginięcie (VU –Vulnerable). Głowacza białopłetwego obejmuje dyrektywa siedliskowa (załącznik II i V) oraz konwencja berneńska (załącznik II).

Gatunek występuje na terenie wielu państw europejskich od Skandynawii po Włochy i Macedonię oraz od Francji, Niemiec i Holandii po Ukrainę i Rumunię. W Polsce głowacz białopłetwy zasiedla głównie karpackie dopływy Wisły, sudeckie dopływy Odry oraz rzeki przymorskie Pomorza Zachodniego, Warmii, Mazur i Suwalszczyzny.

Głowacz białopłetwy zamieszkuje przede wszystkim rzeki o charakterze podgórskim i wyżynnym, choć występuje również w strumieniach nizinnych o większym spadku. W Polsce zasiedla czyste, dobrze natlenione wody płynące o stosunkowo wartkim nurcie i temperaturze nie przekraczającej 24oC. Preferuje dno żwirowo-kamieniste.

Głównymi zagrożeniami dla tego gatunku są zanieczyszczenie, regulacje, przegradzanie cieków wodnych oraz pobór kruszywa z ich dna. Ochrona głowacza wymaga zatem podjęcia kroków w celu zachowania jego siedlisk poprzez powstrzymanie wymienionych powyżej oddziaływań antropogenicznych oraz renaturyzację ekosystemów już przekształconych przez człowieka.

Głowacz białopłetwy jest niewielką rybą dorastającą maksymalnie do 15–17 cm długości. Jego ciało ma kształt maczugowaty i jest spłaszczone grzbietobrzusznie co stanowi przystosowanie do przydennego trybu życia w wodach płynących. Ryba posiada dużą i trójkątną głowę z szerokim pyskiem, dwie płetwy grzbietowe, duże wachlarzowate płetwy piersiowe, małe płetwy brzuszne, płetwę odbytową o długości i kształcie podobnym jak druga płetwa grzbietowa oraz zaokrągloną płetwę ogonową. Ubarwienie głowacza ma charakter kryptyczny i umożliwia mu wtopienie się w podłoże. Jest najczęściej szarobrązowe z ciemniejszymi, nieregularnymi poprzecznymi plamami na grzbiecie oraz bokach. Płetwy posiadają poprzeczne paski przebiegające wzdłuż promieni. Skóra nie jest pokryta łuskami.

Głowacz białopłetwy jest rybą krótkowieczną, żyjącą w warunkach naturalnych około 4–5 lat i uzyskującą dojrzałość płciową w drugim lub trzecim roku życia. Nie odbywa długich migracji na tarło, które ma miejsce wczesną wiosną w pobliżu żerowisk. Samica przykleja ikrę do kamienia, na sklepieniu przygotowanego przez samca gniazda. Samiec polewa ikrę mleczem, a następnie opiekuje się potomstwem często pochodzącym od różnych samic.

Głowacz białopłetwy prowadzi mało aktywny i przydenny tryb życia. W ciągu dnia pozostaje w ukryciu, żerowanie rozpoczyna dopiero o zmierzchu. Poluje głównie na larwy owadów (jętek, chruścików, widelnic) oraz na kiełże.

• Głowacz białopłetwy nie posiada pęcherza pławnego co jest przystosowaniem do przydennego trybu życia.
• Głowacz białopłetwy jest bardzo podobny do głowacza pręgopłetwego (Cottus poecilopus), który na terenach górskich preferuje wyżej położone cieki wodne.
• Zbliżony do głowacza białopłetwego wygląd mają także pochodzące z rejonu ponto-kaspijskiego inwazyjne gatunki babek z rodzaju Neogobius. Według jednej z hipotez, do Zatoki Gdańskiej zostały one zawleczone z wodami balastowymi statków kursujących pomiędzy Morzem Czarnym i Morzem Kaspijskim a Bałtykiem.