Wyrażenia “umysł” używamy w rozmowach dość często. Jedność umysłu i ciała stanowi cel dla wielu osób szukających spełnienia w medytacji, czy naukach religii wschodu. Zapewne pamiętasz rolę Russela Crowe w filmie „Piękny umysł”? Jednak, czy zadałeś sobie kiedyś pytanie drogi Czytelniku, czy to pojęcie ma szerszą definicję, którą można odnieść do nauki? Odpowiedź jest oczywista.
SmartBee Club dumnie korzysta z dobrodziejstw świata naukowego. Zajmując się umysłem sięgam do nauki zwanej psychologią, a dokładniej jej subdyscypliny, czyli psychologii poznawczej. Zajmuje się ona zagadnieniami związanymi z szeroko rozumianym poznaniem, jak i funkcjonowaniem umysłu. Dodać należy, iż jako poznanie rozumieć należy umiejętność ludzi (jak również zwierząt) do odbierania różnych informacji z otaczającego świata (dla przykładu dźwięków czy obrazów), a następnie ich przetworzeniem celem kontrolowania tego, co i jak robimy w taki sposób, by jak najlepiej w nim (świecie) funkcjonować.
Dlaczego postanowiłem poruszyć temat umysłu?
Jeśli wiem czym jest umysł i mamy ogólny obraz jego działania (bez względu na model), mogę z dużą dozą pewności stwierdzić, co się dzieje z informacjami, które odbieram z otoczenia i dlaczego ważne są różne kanały ich odbioru i przetwarzania. Wszakże, czy to nie one są pożywką dla umysłu i budują jego potencjał? Moim zdaniem, podobnie jak moich koleżanek i kolegów ze SmartBee Club – tak. Dlatego, wspólnie staramy się, by naukowa wiedza zamknięta w naszych zestawach eksperymentów dla dzieci była, jak najbardziej adekwatna do potrzeb umysłów młodych odkrywców, którym są one dedykowane.
Wróćmy do punktu wyjścia, czyli pytania czym jest umysł?
Powszechnie pojęcie to kojarzone jest z mózgiem, jednak z perspektywy naukowej umysł to złożony system dedykowany do odbioru i przetwarzania informacji. Z czego składa się ten system? Świat nauki jest w tej sprawie podzielony. Dlatego zaprezentuję 3 różne modele wskazujące na to, czym jest umysł oraz opisujące jego architekturę.
Czym jest umysł w ujęciu blokowym
Koncepcja ta zakłada, że wszelkie informacje docierające do umysłu są przetwarzane sekwencyjnie, czyli w określonej kolejności (takiej w jakiej do nas dotarły) od dołu, czyli od bodźca zewnętrznego (inaczej sensorycznego ponieważ odbieranego przez właściwe dla człowieka systemy sensoryczne jak wzrok, słuch czy dotyk). Przykładowo:
- węch wyczuwa w powietrzu nieprzyjemną woń ->
- informacja jest transmitowana do mózgu poprzez układ nerwowy ->
- mózg przetwarza informacje w pamięci roboczej na podstawie posiadanego przez człowieka doświadczenia i wiedzy dochodząc do wniosku, że zapach nie jest przyjemny i coś z tym trzeba zrobić ->
- mózg wpada na pomysł (dostosowuje zachowanie do warunków), by na chwilę zatkać nos i odejść w miejsce oddalone od źródła brzydkiego zapachu ->
- mózg zwraca informację drogami nerwowymi do ciała ->
- ciało tutaj rozumiane, jako ramię i dłoń sięga w stronę nosa, zatyka go, czyli odcina dostęp brzydkiego zapachu, a nogi niosą narażoną na nieprzyjemności zapachowe osobę z dala od przykrej woni.
Oczywiście jest to schemat bardzo uproszczony, jednak pozwala na całkiem dobre zrozumienia blokowego modelu umysłu. Poniższa grafika uzupełnia naszą wiedzę w tym temacie (za Bechtel i in. 1998 na podstawie Atkinson i Shiffrin).
Na koniec warto posłużyć się bardzo trafną metaforą zaproponowaną przez Pana Profesora Edwarda Nęckę (Nęcka, Orzechowski, Szymura, 2006) prezentującą omawiane zagadnienie w formie… komputera 😊 Pozwoliłem je sobie delikatnie zaktualizować, by szła z duchem czasu.
- Odbiór bodźców (procesy sensoryczne) np. wzrok, węch -> klawiatura, myszka, mikrofon pobierające informacje do systemu.
- Pamięć robocza – pamięć operacyjna RAM komputera, gdzie przechowywane są przez ułamki sekund informacje i wykonywane obliczenia.
- Procesy myślowe – procesor przetwarzający informacje z układów sensorycznych człowieka i pobierający informacje z …
- Pamięci trwałej – dysku twardego komputera, gdzie zapisane są nasze wspomnienia, wiedza i doświadczenia. Sięga do nich procesor, dokonuje obliczeń potrzebnych do…
- Procesy decyzyjne – procesor przygotowuje najlepszą możliwą reakcję na podstawie bodźców/informacji zewnętrznych i pobranych z pamięci trwałej informacji.
- Wyjście behawioralne – monitor, drukarka, zestawy VR, czyli wynik działania zaplanowanego przez procesor np. wyświetlenie na ekranie poruszającej się postaci, czyli powiedzmy bieg człowieka po otrzymaniu informacji o starcie sztafety na dźwięk wystrzału pistoletu.
Umysł w ujęciu poziomów przetwarzania
W 1972 roku zacni naukowcy Fergus Craik i Robert Lockhart zaproponowali światu ten model rozumienia nie tyle umysłu, co pamięci i sposobu przetwarzania przez nią informacji. Samo pojęcie przetwarzania jest jedynie przenośnią mającą służyć lepszemu zrozumieniu tematu. Jak wspomniałem, odnosi się ono do sposobu przetwarzania informacji i intensywności powiązanych z tym procesów. Im głębiej jest przetwarzana informacja tym bardziej wzrasta poziom skomplikowania „działań umysłu”, którym jest ona poddana. Przykład:
- Podczas lekcji widzę, że nauczycielka zapisuje na tablicy kredą wzór matematyczny (przetwarzanie płytkie) ->
- odczytuję znaki, które go tworzą (cyfry i symbole matematyczne), przywołuję z pamięci ich znaczenie i pogłębiając myślenie o tym co widzę odczytuję zapis i stwierdzam, jaki będzie jego wynik (np. 2+3=5) ->
- dodatkowo (głębokie przetwarzanie) postanawiam zamienić kolejność pierwszych cyfr tj. 2 i 3 by przekonać się o tym, że dodawanie jest przemienne ->
- podnoszę dłoń do góry zgłaszając chęć odpowiedzi na pytanie nauczycielki czy dodawanie jest przemienne, układając w głowie zdanie, które ma jej tą informację oznajmić.
Założeniem tego podejścia jest fakt, że im więcej procesów przebiegnie w związku z jakąś informacją, im głębiej ją przetworzymy, tym większa szansa na to, że informacja ta pozostanie w stanie niezakłóconym w naszej pamięci.
Sieciowy model umysłu
Oparty jest na założeniu, iż umysł stanowi wzajemnie powiązane ze sobą sieci jednostek (dla uproszczenia niech to będą komórki w mózgu choć nie dokładnie o to chodzi), które dodatkowo mogą być ze sobą powiązane na różnych poziomach przetwarzania czy wzajemnego pobudzenia(współpracy pomiędzy sieciami). Tak, wiem – brzmi to dość dziwnie zawile zatem, jak mam to w zwyczaju przejdę do przykładu i dodatkowo zaproponuję grafikę tłumaczącą tę koncepcję.
Przykład: sieć jednostek I poziomu dostaje informację odebraną ze świata zewnętrznego o fakcie, iż stanąłem w kolejce ludzi chcących kupić lody. W związku z koniecznością wyboru smaku informacja o staniu w kolejce wędruje do sieci jednostek II poziomu, które zwracają wynik w postaci stwierdzenia, że lubię smak pistacjowy. Kolejny poziom sieci (III – niech będzie odpowiedzialny za umiejętność mowy) pomaga sformułować informację dla kobiety w okienku lodziarni, iż chcę kupić jedną lodową gałkę o smaku pistacjowym.
W powyższym przykładzie poszczególne poziomy sieci jednostek „umysłowych” odpowiadają za różne „myśli”. Od rozpoznania okoliczności stania w kolejce, przez skojarzenie (przywołanie z pamięci) ulubionego smaku lodów po ułożenie zdania oznajmującego, które pozwoli ekspedientce mnie obsłużyć.
Skąd w sieciach jednostek wiedza o tym, co to jest kolejka, czym są lody, smak itd.? Stąd, że wcześniej sieci te powstały w oparciu o doświadczenia (naukę), które zapamiętaliśmy wykonując (ucząc się) o nich w cyklu poznania 😊
Poniżej wspomniany schemat sieciowego modelu umysłu, który wcześniej obiecałem.
Czym zatem w końcu jest umysł?
Odpowiedź na to pytanie nie jest ani jednoznaczna, ani łatwa. Gdyby ktoś poprosił mnie o sformułowanie definicji tego pojęcia, odpowiedziałbym w następujący sposób: umysł to system mechanizmów, w który wyposażony jest człowiek, służący odbiorowi, przetwarzaniu i wnioskowaniu na podstawie informacji dostarczanych przez otoczenie, jak i sam organizm.
Chciałbym podkreślić dwa pojęcia – system, czyli połączenie uzupełniających się czy współdziałających ze sobą mechanizmów, czyli tych elementów wyposażenia człowieka, które biorą udział w procesie zarządzania informacjami (zmysły, układ nerwowy, pamięć i inne).
Dlaczego warto poszerzyć wiedzę dotyczącą umysłu?
Ponieważ daje nam ona podstawy do dalszego zrozumienia takich pojęć jak pamięć czy procesów jak uczenie się. Ta i kolejne porcje wiedzy na pewno przydadzą się do odkrywania ciekawych zagadnień z zakresu naszych codziennych działań. Mam tu na myśli chociażby naukę i związaną z nią pracę nad zdobywaniem i utrwalaniem wiedzy, czy uwagę i czasem mocno nieprzewidywalne skutki jej braku.
Informacje te na pewno są przydatne podczas planowania ciekawych aktywności dla dzieci. To właśnie młode umysły potrzebują najwięcej stymulacji w jak najlepszej formie. Zaprezentowane przeze mnie informacje stanowią, moim zdaniem, dobry wstęp do dalszego poznania zagadnień wspierających rozwój i… aktywności, które będą z nim powiązane.
Jeśli masz uwagi lub sugestie dotyczące tego tekstu, zapraszam serdecznie do dyskusji na naszym Facebooku.
Ciekawostka
Na podstawie badań czasów reakcji (Del Prado Martin, 2009) określony został średni potencjał przetwarzania informacji dla człowieka. Uwaga – to tylko 60 bit/s (bitów na sekundę). Wartość ta dotyczy procesów poznawczych, czyli jest powiązana z tematem niniejszego artykułu, to jest umysłem, który służy do poznawania i przetwarzania informacji. Standardowe łącze służące do dostępu do Internetu w warunkach domowych, może przesłać w czasie sekundy ponad 100 000 000 bitów informacji. Przetworzenie takiej ilości danych zajęłoby człowiekowi ponad 463 godziny, czyli więcej niż 19 dni.
Może i umysł nie jest najszybszym na świecie układem przetwarzania informacji, jednak nadal pozostaje jednym z najważniejszych i moim zdaniem najpiękniejszych, z punku widzenia ludzkości. Wystarczy rozejrzeć się wokół, by spostrzec do czego jest zdolny 🙂
Serdecznie zapraszam w imieniu własnym i zespołu SmartBee do lektury kolejnych artykułów.
Jakub Kozłowski
Źródła:
Bechtel, W., Abrahamsen, A., Graham, G. (1998). The life of cognitive science. W: W. Bechtel, G. Graham (red.), A companion to cognitive science (s. 1-104). Oxford, UK: Blackwell Publishers.
Craki, F., Lockhart, R. (1972). Levels of processing: A framework for memory research. Journal of Verbal Learning and Verbal Behavior, 11, 671-684.
Del Prado Martin, F. (2009). The thermodynamics of human reaction Times. Pobrane z: https://arxiv.org/pdf/0908.3170.pdf
simplygoodlife.eu Dostęp: 21.06.2020.
Nęcka, E., Orzechowski, J., Szymura, B. (2006). Psychologia poznawcza. Warszawa. Wydawnictwo Naukowe PWN.
