kłamać

czasownik
psł. kon. III -jo-//-je- tematowa→ pol. kon. II -'ę, -'esz

Etymologia

  1. Język praindoeuropejski
  2. pie.
    *klo-m- [SEJPBo]
  3. od rdzenia pie.
    *kle-m- [SEJPBo]
  4. od rdzenia pie.
    *kel- [SEJPBo]
  1. Język prasłowiański
  2. psł. dial.
    *klamati
  1. Języki słowiańskie
  2. czes.
    klamati
  3. stczes.
    klamati, klamaju
  4. stdłuż.
    skłamaś
  5. słc.
    klamat'
  6. ukr.
    kłámaty
  7. sch.
    klàmati
  8. słoweń.
    klamáti
  1. Inne języki indoeuropejskie
  2. sans.
    klā́myati, klā́mati
  3. sans.
    klamaḥ

Ewolucja formalna

  1. pie. *klo-m-
  2. psł. *klamati
  3. stpol. kłămăć
  4. śrpol. kłamać || [kłámać]
  5. npol. ku̯amać

Znaczenia i przykłady użycia

  1. «zwodzić, oszukiwać, mówić nieprawdę, fallere, decipere, frustrari» [SStp] SXVI: «mówić nieprawdę, wprowadzać w błąd świadomie lub nieświadomie», L: «łgać, matać, nieprawdę powiedzieć wiedząc», SWil: «łgać, matać, nieprawdę mówić, wiedząc; oszukać kogo», SW: «łgać, zmyślać, cyganić», SJPDor: «mówić nieprawdę, wprowadzać kogoś świadomie w błąd», USJP: «świadomie mówić nieprawdę, wprowadzać kogoś w błąd; łgać, zmyślać»
    • ‍ Nie kłam non frustrabitur eum (iuravit dominus David veritatem et non frustrabitur eam). MPKJ V 66 1471 [SStp]
    • ‍ Iżby przezeń człowiek kłámał. BierEz G3 1522 [SXVI]
    • ‍ Kapłanami się być kłamają. Sk. Kaz. 298. 1597 [L]
    • ‍ Kłamać bezwstydnie, bezczelnie. 1861 [SWil]
    • ‍ Wszystkie pragnienia nędzne, brudne, liche, co kłamią tylko pozór wyższej cnoty, olbrzymią nicość i olbrzymią pychę znalazłem na dnie swej własnej istoty. Asnyk Poezje I, 123. 1869 [SJPDor]
    • ‍ Czy podobna, aby oczy twoje i usta twoje kłamały? Orzesz. Wesoła 259 1885 [SJPDor]
    • ‍ Oczy twoje kłamią. Słow. 1902 [SW]
    • ‍ Kłamać bezczelnie, podle, bez zająknienia. 2003 [USJP]
  2. «szydzić, illudere» [SStp]
    • ‍ Lepiej są czy w ciebie mają, co z ciebie kłamią. PF V 37 1444 [SStp]
    • ‍ Jeszczeż ze mnie szydzisz, a kłamasz mną? B.B 1563 [SW]
  3. «żartować, ludere, iocari » [SStp] SW: «drwić, kpić, żartować z kogo»
    • ‍ Wstańcie, wyjdźcie z tego miasta, boć pan bóg chce zatracić to miasto. I mniemali, by kłamiąc mówił (visus est eis quasi ludens loqui). BZ Gen 19, 14 1455 [SStp]
    • ‍ Jeszczeż ze mnie szydzisz, a kłamasz mną? 1902 [SW]
  4. «przeczyć, zaprzeczać czemu, nie być w zgodzie z czym» [SJPDor] USJP: przestarz. «przeczyć czemuś, nie być w zgodzie z czymś»
    • ‍ Język kłamie głosowi, a głos myślom kłamie; myśl z duszy leci bystro, nim się w słowach złamie, a słowa myśl pochłoną. Mick. Dziady 158. 1832 [SJPDor]
    • ‍ Język kłamie głosowi, a głos myślom kłamie. Mick. 2003 [USJP]
  5. «udawać co» [SJPDor] USJP: «udawać coś»
    • ‍ Chce sztucznym rumieńcem kłamać zdrowie przed ludźmi. Zap. G. Dzień 183 1923 [SJPDor]
    • ‍ Kłamane uczucia. 2003 [USJP]

Zmiany semantyczne

  1. «zwodzić, oszukiwać, mówić nieprawdę» [SStp]
  2. «szydzić» [SStp]
  1. «zwodzić, oszukiwać, mówić nieprawdę» [SStp]
  2. «żartować» [SStp]

Związki frazeologiczne

  1. kłamać jak najęty «kłamać z zapałem» [SJPDor]
  2. kłamać jak z nut «kłamać gładko, bez zająknienia» [SJPDor]
  3. kłamać przed sobą (samym), kłamać (samemu) sobie «nie chcieć uznać czegoś, co jest prawdziwe, ale sprawia przykrość lub kłopot» [USJP]
  4. kłamać w żywe oczy «kłamać bezczelnie» [SJPDor]
  5. kłamać, łgać jak najęty, jak z nut «książk. kłamać z dużą wprawą, bez wahania» [USJP]
  6. kłamać, łgać, aż się za kimś kurzy «kłamać, łgać bez zachowania pozorów prawdy, bezczelnie» [USJP]

Połączenia wyrazowe

  1. kłamać bezczelnie, w żywe oczy, na czym świat stoi [SW]
  2. kłamać bezwstydnie, bezczelnie [SWil]
  3. kłamać Bogu, swemu sumieniowi [SWil]

Przysłowia

  1. Kłamie jak najęty. [SW]

Wyrazy pokrewne

Powiązane hasła

Autorzy: Magdalena Łuba, Zespół -