Co sprawia, że jesteśmy częścią jakiegoś narodu? Tradycje świąteczne? Religia? Zamiłowanie do narodowej sztuki i kultury? Każdy może mieć swoją definicję. W Abchazji zbiór cech idealnej abchaskiej osobowości to „apsuara”. To coś więcej niż kodeks honorowy wynikający z tradycji i zwyczajów. To konstytucja abchaskości. O tym, który nie przestrzega apsuary mówi się ”dypsyszczadzom” – ”w nim nie ma abchaskiego ducha”.

Kraj duszy

Apsua – tak nazywają siebie Abchazi. Abchazja to Apsny – „kraj duszy”, język abchaski natomiast to apsszcza – ”język duszy”. Apsuara więc sięga bardzo głęboko. Znacznie głębiej niż savoir-vivre.

Apsuara łączy abchaskie tradycje i zwyczaje. Abchaz, żyjący zgodnie z jej zasadami jest honorowy i sumienny, szlachetny i waleczny, odważny, gościnny, skromy, cierpliwy, jest filantropem i szanuje starszych. Samo pojęcie funkcjonuje od dawien dawna, choć w źródłach pisanych pojawia się dopiero w XX wieku, za sprawą abchaskiego pisarza Dmitrija Iosifovicha Gulia.

Główne zasady

A jakie są główne zasady apsuary? Najważniejsze jest sumienie – alamys. Abchaskie przysłowie mówi „Śmierć Abchaza jest w jego własnym sumieniu”. Oznacza to, że popełnienie czynu niezgodnego z sumieniem to dla Abchaza śmierć za życia. Nie mniej ważne jest człowieczeństwo – auayura. Szacunek dla każdej osoby i dla siebie to norma w abchaskiej etykiecie. Inne zasady to  apsua aamstashvara – rycerskość, waleczność i eikhatsgilara czy wzajemna wyrozumiałość. Duże znaczenie w apsuarze mają zakazy. Od najmłodszych lat dzieci uczy się tego co „wstydliwe”, a takie jest naruszenie wszelkich norm zachowania przyjętych w społeczeństwie. Podobnie z tym, co jest uznane za „zwyczajowe” – to co nim nie jest, jest zakazane.

Abchaska etykieta

W najdrobniejszych szczegółach jest dopracowana etykieta abchaska. Wyjątkowo surowe są normy zachowania wobec osób starszych. Tutaj wszystko jest określone – od słownictwa i gestów po uprzejmość i powściągliwość w zachowaniu.

Szacunek wobec drugiego człowieka wyraża się poprzez wstawanie. Kultywuje się ten zwyczaj po dziś dzień w każdej sytuacji. Gdy do pomieszczenia wchodzi nowa osoba, wszyscy zebrani wstają. Dzieje się tak i w domach prywatnych i w miejscach publicznych. Nawet jeśli osoba ta nie cieszy się sympatią zebranych. Nowoprzybyły kurtuazyjnie prosi wszystkich aby się nie przejmowali, ale sam stoi chwilę dłużej, czekając aż usiądą starsi.

„Ty” zawsze przed „ja”

Apsuara określa dokładnie wszystkie normy społeczne. To w jakiej kolejności się witać, kto kogo pozdrawia jako pierwszy, jak przyjmować propozycje i kiedy grzecznie odmówić. Każe stawiać innych ponad sobą i dbać przede wszystkim o ich potrzeby. W apsuarze najważniejszy jest drugi człowiek. „Ja” jest zawsze za „Ty”. „Ty” jest zawsze lepszy, mądrzejszy, ważniejszy. Powoduje to wielką gościnność i stawianie odwiedzających niemal na piedestale. Szczególną sympatią obdarza się też sąsiadów. Abchazi na sąsiadów mówią „aguyla” czyli serce – „sąsiad jest jak serce, brat jest jak krew”. Inne przysłowie głosi „Jeśli nie masz sąsiada, musisz stać się czyimś sąsiadem”. Sąsiad jest zawsze obecny. To z nim dzieli się radości i smutki.

Edukacja pokoleniowa

Apsuara to coś, co niemal wysysa się z mlekiem matki. Uczy się jej od wczesnego dzieciństwa. Rodzice są pierwszymi jej nauczycielami i przykładami jej wcielania w życie. Dzieci uczą się w ten sposób szacunku nie tylko do siebie nawzajem, ale przede wszystkim do osób starszych – ich wiedzy, mądrości i doświadczenia. Choć apsuara jest domeną Abchazów, to jej zasady są tak uniwersalne, że warto by wcielić je w życie u innych nacji. Być może za modą na abchaskie potrawy pójdzie też moda na apsuarę?

Agnieszka