Bełczącki Robert Marek, Wniesienie skargi o wznowienie postępowania od wyroku sądu pierwszej instancji

Wniesienie skargi o wznowienie postępowania od wyroku sądu pierwszej instancji

Celem skargi o wznowienie postępowania jest ponowne rozpoznanie sprawy ze względu na ujawnione dopiero po uprawomocnieniu się orzeczenia kończącego sprawę szczególnie doniosłe wadliwości postępowania, które określa się mianem podstaw wznowienia. Jeśli podstawa wznowienia rzeczywiście wystąpiła, sprawa na skutek skargi o wznowienie zostanie rozpoznana ponowne, ale tylko w granicach, jakie zakreśla podstawa wznowienia (art. 412 § 1 k.p.c.).

W procesie podstawy wznowienia określone zostały w art. 401–403 k.p.c. Wśród nich wyróżnia się podstawy związane z nieważnością postępowania (art. 401 k.p.c.), orzeczeniem Trybunału Konstytucyjnego (art. 401¹ k.p.c.) - nietypowe dla skargi oraz tzw. właściwe przyczyny restytucyjne (art. 403 k.p.c.), znamienne dla instytucji wznowienia. Proces podlegać może wznowieniu, jeśli zakończony został wyrokiem (art. 399 § 1 k.p.c.). Wyjątkowo, na podstawie określonej w art. 401¹ k.p.c., wznowiony może zostać także proces zakończony postanowieniem (art. 399 § 2 k.p.c.). Wznowienie na jakiejkolwiek podstawie wyłączone jest w przypadkach, o których mowa w art. 400 k.p.c. oraz art. 416 § 1 k.p.c.

Podstawy wznowienia przewidziane w art. 401–403 k.p.c. aktualne są także w postępowaniu nieprocesowym (za wyjątkiem postępowania wieczystoksięgowego, gdzie nie stosuje się przepisów o wznowieniu postępowania - art. 626³ k.p.c.). Według art. 524 § 1 k.p.c., uczestnik postępowania może żądać wznowienia postępowania zakończonego prawomocnym postanowieniem orzekającym co do istoty sprawy, jednakże wznowienie postępowania nie jest dopuszczalne, jeżeli postanowienie kończące postępowanie może być zmienione lub uchylone, co może mieć miejsce w przypadkach przewidzianych m.in. w art. 523, 541 § 1, 559, 577, 614, 678, 679 § 2 i art. 690 § 2 k.p.c. W związku z tym, należy się odwołać do uchwały składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 10 lipca 2012 r., III CZP 81/11, OSNC 2013, nr 1, poz. 1, LEX nr 1170719, w której przyjęto, że w razie istnienia szczególnej regulacji przewidującej dopuszczalność uchylenia albo zmiany prawomocnego postanowienia orzekającego co do istoty sprawy, wznowienie postępowania zakończonego takim postanowieniem jest wyłączone tylko w takim zakresie, w którym podstawa uchylenia albo zmiany, określona w regulacji szczególnej, pokrywa się z podstawami wznowienia postępowania.

W myśl art. 524 § 1 k.p.c. wznowienia postępowania zakończonego prawomocnym postanowieniem orzekającym co do istoty - powołując się na podstawy przewidziane w art. 401–403 w zw. z art. 13 § 2 k.p.c., o ile zastosowania nie znajdują przepisy szczególne pozwalające na uchylenie lub zmianę prawomocnego postanowienia - może żądać uczestnik postępowania prawomocnie zakończonego. Natomiast według art. 524 § 2 k.p.c. zainteresowany, który nie był uczestnikiem postępowania, może żądać wznowienia postępowania, jeżeli postanowienie to narusza jego prawa i wówczas stosuje się przepisy o wznowieniu postępowania z powodu pozbawienia możności działania. Podstawa ta odpowiada tej, przewidzianej w art. 401 pkt 2 zd. pierwsze in fine k.p.c. i jedynie na nią zainteresowany może się powoływać.

Podobnie jak proces, postępowanie nieprocesowe podlegać może w ogóle wznowieniu, jeśli zakończyło się postanowieniem co do istoty sprawy, a tylko wyjątkowo, na podstawie określonej w art. 401¹ k.p.c., postanowieniem nie kończącym sprawy merytorycznie (art. 399 w zw. z art. 13 § 2 k.p.c.).

Podstawy wznowienia z art. 399–403 k.p.c. są natomiast w pełni aktualne w postępowaniu o ustalenie, że orzeczenie sądu państwa obcego podlega albo nie podlega uznaniu (art. 1148¹ § 3 k.p.c.; dopuszczalność wznowienia jest jednak wyłączona w przypadku, o którym mowa w art. 1149 k.p.c.), w postępowaniu o nadanie klauzuli wykonalności orzeczeniu sądu państwa obcego, nadającego się do wykonania w drodze egzekucji (art. 1151¹ § 3 k.p.c.), w postępowaniu ze skargi o uchylenie wyroku sądu polubownego (art. 1207 § 2 k.p.c.) i w postępowaniu o uznanie albo stwierdzenie wykonalności wyroku zagranicznego sądu polubownego albo ugody zawartej przed zagranicznym sądem polubownym (art. 1215 § 3 k.p.c.). Także w przypadku wymienionych postępowań wznowienie wchodzi w rachubę, jeśli postępowanie zakończone zostało postanowieniem co do istoty sprawy (art. 1148¹ § 3 k.p.c. - w przedmiocie ustalenia; art. 1151¹ § 3 k.p.c. - w przedmiocie nadania klauzuli wykonalności; art. 1215 § 3 k.p.c. - w przedmiocie uznania lub stwierdzenia wykonalności), a wyjątkowo, na podstawie określonej w art. 401¹ k.p.c., postanowieniem nie kończącym sprawy merytorycznie (art. 399 w zw. z art. 13 § 2 k.p.c.).

Ostatecznie w judykaturze Sądu Najwyższego przyjęto, że wyrok Europejskiego Trybunału Praw Człowieka stwierdzający naruszenie prawa do sprawiedliwego rozpatrzenia sprawy przez sąd, zagwarantowanego w art. 6 ust. 1 konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, sporządzonej dnia 4 listopada 1950 r. w Rzymie (Dz. U. z 1993 r. Nr 61, poz. 284 ze zm.), nie stanowi podstawy wznowienia postępowania cywilnego (por. uchwała składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 30 listopada 2010 r., III CZP 16/10, OSNC 2011, nr 4, poz. 38, LEX nr 618086), co nie wyklucza uznania, że te same wadliwości, które stały się podstawą wyroku Trybunału, doprowadziły do nieważności stanowiącej podstawę wznowienia z art. 401 k.p.c.

Z kolei w uchwale składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego dnia 17 grudnia 2009 r., III PZP 2/09, OSNC 2010, nr 7-8, poz. 97, LEX nr 593406, przyjęto, że orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego, stwierdzające w sentencji niezgodność z Konstytucją określonej wykładni aktu normatywnego, które nie powoduje utraty mocy obowiązującej przepisu, nie stanowi podstawy do wznowienia postępowania przewidzianej w art. 401¹ k.p.c.

O podstawach wznowienia - por. D. Zawistowski, Komentarz do art. 401-404 k.p.c., w: H. Dolecki, T. Wiśniewski (red.), Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz, Lex.

Z reguły proces może zostać wznowiony, jeśli zakończony został prawomocnym wyrokiem (art. 399 § 1 k.p.c.), a wyjątkowo, na podstawie określonej w art. 401¹ k.p.c., także jeśli zakończył się postanowieniem (art. 399 § 2 k.p.c.), a więc bez merytorycznego rozstrzygnięcia.

Wyrok sądu pierwszej instancji staje się prawomocny (formalnie) z chwilą upływu termin do jego zaskarżenia. Sytuacja komplikuje się w przypadku wniesienia przez stronę środka odwoławczego albo innego środka zaskarżenia, który następnie okazuje się niedopuszczalny i podlega odrzuceniu. Wówczas ustalenie dnia uprawomocnienia się wyroku zależy od przyczyny niedopuszczalności środka. Jeśli środek został uznany za niedopuszczalny ze względu na uchybienie terminu do jego wniesienia, wyrok można uznać za prawomocny z chwilą upływu terminu do jego zaskarżenia. Jeżeli natomiast przyczyną niedopuszczalności środka stało się nieusunięcie jego braków w przepisanym terminie, wyrok uznaje się za prawomocny z chwilą prawomocnego odrzucenia środka. Podobnie będzie w przypadku przyjęcia niedopuszczalności z innych przyczyn oraz umorzenia postępowania wywołanego wniesieniem środka (por. T. Wiśniewski, Komentarz do art. 424¹ k.p.c., pkt 17., w: H. Dolecki, T. Wiśniewski (red.), Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz, Lex; pogląd odmienny przyjęty został w wyroku Sądu Najwyższego z dnia 10 marca 1993 r., I CRN 19/93, OSNC 1993, nr 11, poz. 205, LEX nr 3927).

W świetle art. 407 i 408 k.p.c., bieg terminu do wniesienia skargi o wznowienie wyznaczają dwa zdarzenia. Pierwszym jest uprawomocnienie się wyroku kończącego postępowanie. W myśl art. 408 k.p.c., nie można żądać wznowienia po upływie pięciu lat od uprawomocnienia się wyroku, z wyjątkiem przypadku, gdy strona była pozbawiona możności działania lub nie była należycie reprezentowana (wówczas dzień uprawomocnienia się wyroku nie wpływa na bieg terminu do wniesienia skargi o wznowienie).

Zdarzeniem drugim jest natomiast dowiedzenie się o istniejącej podstawie wznowienia. Zgodnie bowiem z art. 407 § 1 k.p.c., skargę o wznowienie wnosi się w terminie trzymiesięcznym, liczonym od dnia, w którym strona dowiedziała się o podstawie wznowienia, a gdy podstawą jest pozbawienie możności działania lub brak należytej reprezentacji - od dnia, w którym o wyroku dowiedziała się strona, jej organ lub jej przedstawiciel ustawowy.

Chodzi tutaj o faktyczne dowiedzenie się, a nie możliwość dowiedzenia się przy zachowaniu należytej staranności (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 12 kwietnia 2000 r., IV CKN 2/00, OSNC 2000, nr 10, poz. 192, LEX nr 40503).

W szczególny sposób określony został bieg terminu do wniesienia skargi o wznowienie opartej na podstawie przewidzianej w art. 401¹ k.p.c. W myśl art. 407 § 2 k.p.c. wówczas skargę wnosi się w terminie trzech miesięcy od dnia wejścia w życie orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego, o którym mowa w art. 401¹ k.p.c., a jeśli w chwili wydania orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego nie można było uznać, że postępowanie zostało prawomocnie zakończone, ze względu na wniesienie środka odwoławczego, który jednak następnie został odrzucony - w terminie trzech miesięcy od dnia ogłoszenia - wydanego na posiedzeniu jawnym - albo doręczenia - wydanego na posiedzeniu niejawnym - postanowienia o odrzuceniu środka.

Odnośnie do rozpoczęcia biegu termu - por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 25 lutego 1975 r., I PO 23/73, OSNC 1975, nr 10-11, poz. 157, LEX nr 1847; postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 14 października 1976 r., IV CZ 105/76, OSNC 1977, nr 5-6, poz. 96, LEX nr 2060.