terminów gramatycznych online
bezokolicznik
Geneza: uniwerbizacja określenia "tryb bezokoliczny"
Bezokolicznik jest formą fleksyjną czasownika nieokreśloną co do kategorii czasu, osoby (oraz liczby 1 rodzaju).
Cytaty
Bezokolicznik, albo Tryb bezokoliczny, albo po prostu Bezokoliczny Infinitiv.
Infinitiv Bezokolicznik, Bezokoliczny. Tryb B–.
W tych formach słowa nie możemy odróżnić ani osoby, ani czasu, ani trybu: widzimy tylko pojęcia czynności; forma taka nie wyraża żadnéj okoliczności i nazywa się dla tego wyrazem bezokolicznym, albo krócej: bezokolicznikiem.
Dz w bezokolicznikach z osnową na g (módz, ledz) i ł w imiesłowie czynnym przeszłym I (starłszy, zjadłszy)—to klasyczne przykłady owych nieprawidłowości, o których wspominano powyżej.
Akademia nie myśli, ani nie może wzbraniać prawidłowego sposobu pisania bezokoliczników przez c: móc, lec, imiesłowów zaś bez ł, starszy, zjadszy.
W bezokolicznikach pisać źć, gdzie z jest w osnowie n. p. wieźć (wiozę), gryźć (gryzę), lecz wieść (wiodę), pleść, nieść.
§ 265. Bezokolicznik kończył się pierwotnie przyrostkiem ti (stsłow. ti), który następnie zmienił się na ci, a w końcu, po zniknieniu ostatniej samogłoski i, zostało samo ć.
e w bezokolicznikach patrzeć, myśleć, pisać e (nie y, i), dalej w bezok. odwiedzić, nawiedzić [...]
Litera c w bezokoliczniku: biec, ląc, lec, móc, strzec, strzyc i złożone,jak: przebiec, wyląc, ulec, pomóc, zaprząc, przysiąc itp.
Osnowy tych słów kończą się na „g”: (bieg-), bezokol. starosł. bieg-ti [...].
„Pisać" nie wyraża bliżej ani czasu ani sposobu, podając tylko nazwę czynności, jest to tryb bezokoliczny czyli bezokolicznik (modo infinitivo).
Pisać bezokoliczniki: biec, (u)ląc, móc.
Czasowniki: pisać, czytać, liczyć, opowiadać, mówić, modlić się, szanować, pracować, oznaczają czynność, ale nie określają jej bliżej. Z czasowników tych nie poznajemy ani czasu, w którym czynność odbywa się, ani osoby, która działa, ani liczby działających osób, ani ich rodzaju.
Czasowniki, które podają tylko nazwę jakiejś czynności albo stanu, a nie określają ich bliżej, położone są w bezokoliczniku.
Czasownik. Czasownik właściwy (słowo osobowe). Imiesłów przymiotnikowy. Imiesłów przysłówkowy. Bezokolicznik.
Bezokolicznik: bić, biec, czytać, czytywać.
W każdej odmianie mamy pięć trybów— modos:
Indicativo — oznajmiający, który wyraża czynność pewną, rzeczywistą: estudo (uczę się). [...]
Infinitivo — bezokolicznik, którym wyrażamy czyn, lub stan jakiejś rzeczy sposobem nieokreślonym.
Bezokolicznik, p. czasowniki II 1.
II. Formy słowotwórcze: 1. ★bezokolicznik (infinitivus).
Formę bezokolicznika znamionuje końcówka -ć dodana do tematu czasu przeszłego [...]. Temat czasu przeszłego występuje niekiedy w postaci obocznej, znanej z 3 os. l. mnogiej [...]. Na uwagę zasługują następujące ważniejsze osobliwości w budowie bezokolicznika: 1. Czasowniki, których temat czasu przeszłego kończy się na k lub g, wymieniają tę spółgłoskę na c [...]. 2. Czasowniki, których temat czasu przeszłego kończy się na t lub d, wymieniają tę spółgłoskę przez końcówką bezokolicznika ć na ś [...]. 3. Czasowniki trę, drę, prę, mrę, wrę, pielę tworzą bezokolicznik od tematu czasu przeszłego w swoistej obocznej postaci [...]. 4. Czasowniki id-ę, siąd-ę tworzą bezokolicznik od tematu czasu teraźniejszego z wymianą d na ś, jak w punkcie 2.
Pospolicie nazywa bezokolicznik czynność, nie podając, kto ją wykonuje, np. pisać, czytać, lub stan, nie podając, kto się w nim znajduje, np. leżeć. Nazywa tedy czynność oderwaną od jej sprawcy i stan oderwany od jego nosiciela i tym właśnie różni się od form osobowych czasownika i imiesłowów. Zbliża się natomiast przez to samo do rzeczownika i dlatego nieraz można zastąpic rzeczownik bezokolicznikiem i na odwrót, np. lubię pływać i pływanie; dlatego też bezokolicznik może być w zdaniu podmiotem, np. Prawdę mówić przystoi uczciwemu - i dopełnieniem, np. Chcę spać. Lubię czytać.