Czym jest nietolerancja pokarmowa i jak ją leczyć?
Na sklepowych półkach coraz częściej można znaleźć chleb bez glutenu czy mleko bez laktozy. Temat nietolerancji pokarmowych staje się bardziej powszechny, dlatego producenci żywności proponują zamienniki tradycyjnych produktów pozbawione składników wywołujących nietolerancje pokarmowe. Nietolerancja to niepożądana reakcja organizmu na pokarm w którą, w odróżnieniu od alergii pokarmowych, nie jest zaangażowany układ odpornościowy.
Jej rozpoznanie jest trudne, jej objawy są nieswoiste i obejmują:
- bóle głowy,
- uczucie zmęczenia,
- nudności,
- wymioty,
- biegunka,
- bóle stawów.
Nietolerancja pokarmowa a alergia
Nietolerancja i alergia pokarmowa to pojęcia, które są często mylone. Obie pojawiają się po spożyciu pokarmu i mogą dawać podobne objawy, jednak ich natura jest zupełnie inna. Alergia pokarmowa jest nieprawidłową reakcją układu immunologicznego na określony składnik pokarmu, który może występować nawet w bardzo małych ilościach. Nietolerancja dotyczy najczęściej pokarmów jedzonych często. Na ogół powodowane są brakiem konkretnych enzymów, odpowiedzialnych za rozkład niektórych substancji występujących w pożywieniu, które zostają strawione przez mikroflorę jelitową i powstają produkty uboczne - na przykład gazy jelitowe. Można wyróżnić nietolerancje
- enzymatyczne – spowodowane brakiem enzymów niezbędnych do wchłaniania substancji z pokarmów,
- idiopatyczne – spowodowane spożyciem pokarmów zawierających konserwanty i przeciwutleniacze,
- farmakologiczne – spowodowane substancjami farmakologicznymi lub chemicznymi zawartymi w żywności.
Rodzaje i objawy nietolerancji pokarmowych
Objawy nietolerancji spowodowanej brakiem lub niedoborem enzymów koniecznych do prawidłowego przetworzenia danej substancji pokarmowej są na tyle swoiste, że niektóre z nich zostały ujęte w ramach jednostki chorobowej. Przykładami tego typu nietolerancji są:
- Fawizm, czyli nietolerancja ziaren bobu – choroba genetyczna wynikająca z niedoboru dehydrogenazy glukozo 6-fosforanowej, objawiająca się hemoglobinurią i niedokrwistością hemolityczną (diagnozowanych na podstawie badań krwi).
- Fruktozemia, wrodzona nietolerancja fruktozy, znajdującej się przede wszystkim w owocach (objawia się hipoglikemią, wymiotami, biegunką i żółtaczką w wieku niemowlęcym).
- Galaktozemia - nietolerancja galaktozy zawartej w mleku zwierzęcym i kobiecym, objawiająca się podobnie jak fruktozemia w wieku niemowlęcym.
- Celiakia, czyli nietolerancja glutenu, prowadząca do zaburzeń czynności jelita cienkiego i powodująca objawy bólowe w okolicach żołądka, a także wzdęcia, biegunki, wymioty i zaparcia.
- Nietolerancja laktozy, polegająca na występowaniu takich objawów, jak kolka, biegunka, bolesne wzdęcia czy uczucie „przelewania się w jelitach” po spożyciu mleka krowiego lub kobiecego.
Za pojawienie się objawów nietolerancji o podłożu farmakologicznym odpowiedzialne są z kolei tyramina, tryptamina, serotonina czy histamina. Są to aminy biogenne, znajdujące się w wielu spożywanych na co dzień produktach. Objawy tego typu nietolerancji to przede wszystkim bóle brzucha, wymioty, nudności, biegunka, w wielu przypadkach również pokrzywka.
| Substancja wywołująca nietolerancję farmakologiczną | Produkty, w których występuje |
| Tyramina | Czekolada, kakao, salami, sery, sos sojowy, przetwory mięsne i rybne (marynowane, wędzone) |
| Tryptamina | Pomidory, sery, mięso wieprzowe, bekon |
| Serotonina | Banany, pomarańcze, śliwki, awokado, kakao, nasiona słonecznika |
| Histamina | Wołowina, ryby, konserwy rybne, owoce morza, cielęcina, szpinak, pomidory, sery cheddar, emmentaler, camembert, gouda |
Nietolerancje idiopatyczne, mogące występować po spożyciu pokarmów zawierających dużą dawkę przeciwutleniaczy czy konserwantów, objawiają się podobnie do nietolerancji o podłożu enzymatycznym czy farmakologicznym. Powodują więc m.in. bóle brzucha, biegunki, nudności, wymioty, ale również zmęczenie czy złe samopoczucie. W takim przypadku należy ograniczyć produkty wysoko przetworzone na rzecz ich naturalnych odpowiedników.
Rozpoznanie i leczenie nietolerancji pokarmowej - dieta eliminacyjna
Rozpoznanie nietolerancji pokarmowej następuje na podstawie dokładnego wywiadu z pacjentem oraz przeprowadzeniu badań w kierunku wykrycia przyczyny nietolerancji (biopsja jelita cienkiego w celu rozpoznania celiakii, badanie krwi wskazujące na objawy fawizmu i inne). Oprócz tego lekarz może zadecydować o przeprowadzeniu tzw. prowokacji pokarmowej, polegającej na ustaleniu związku przyczynowo-skutkowego między spożyciem określonego pokarmu a objawami ze strony układu pokarmowego. Rozszerzeniem diagnostyki będzie również przeprowadzenie testów alergologicznych, wykluczających alergię jako przyczynę uciążliwych symptomów.
Po postawieniu diagnozy, lekarz w porozumieniu z pacjentem zaleca mu dietę eliminacyjną. Ma ona za zadanie wyciszyć niepożądane reakcje organizmu na dany produkt, usprawnić regenerację błony śluzowej, a w efekcie przywrócić pacjentowi komfort życia i tolerancję na konkretny pokarm. Czas ograniczenia spożywania konkretnych pokarmów jest zależny od wieku chorego, rodzaju eliminowanego pokarmu i postaci klinicznej choroby. Często jednak przyjmuje się eliminację w okresie 6-12 miesięcy. Po upływie tego czasu, pod kontrolą lekarza, należy w małych ilościach włączać dany produkt do diety.