Zadośćuczynienie jest świadczeniem przyznawanym z tytułu doznanej krzywdy tj. szkody niemajątkowej – bólu, cierpienia wynikających z uszkodzenia ciała lub wywołania rozstroju zdrowia. Instytucja zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę obok zwrotu wszystkich wynikłych kosztów będących następstwem uszkodzenia ciała lub rozstroju zdrowia (najczęściej w praktyce kosztów leczenia, rehabilitacji, opieki, przygotowania do wykonywania nowego zawodu, adaptacji i przebudowania mieszkania z uwzględnieniem potrzeb niepełnosprawnej po wypadku osoby), przyznania renty wyrównawczej (uzupełniającej), renty tymczasowej na zwiększone potrzeby, jednorazowego odszkodowania (kapitalizacji renty) jest zasadniczym świadczeniem związanym z realizacją obowiązków odszkodowawczych tytułem szkody na osobie płynących z odpowiedzialności deliktowej m.in. w następstwie wypadków drogowych. Szczególnie przy tragicznych w skutkach wypadkach, patrząc na jego wymiar ekonomiczny, należy je kwalifikować jako podstawowe świadczenie kompensujące powstałą szkodę nazywaną tutaj krzywdą tzn. szkodę osobową o charakterze niemajątkowym. Omawiane świadczenie precyzuje art. 445 § 1 k.c. odwołujący się do treści art. 444 § 1 k.c. stanowiąc, iż osobie poszkodowanej, która w wyniku wyrządzonej jej szkody doznała uszkodzenia ciała lub rozstroju zdrowia sąd może przyznać odpowiednią sumę tytułem zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę. Oczywiście na etapie postępowania likwidacyjnego zakład ubezpieczeń zadośćuczynienie realizuje na podstawie odpowiedzialności gwarancyjnej wynikającej z zawartej umowy ubezpieczenia odpowiedzialności deliktowej m.in. obowiązkowego ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej posiadacza pojazdu mechanicznego za szkody wyrządzone w związku z jego ruchem, bez konieczności uciekania się przez poszkodowanego do drogi sądowej. Wskazując na zasadnicze cechy tej instytucji prawnej należy przyjąć, iż zadośćuczynienie jest świadczeniem:
- jednorazowym (wypłacanym co do zasady jeden raz bowiem przy jego określaniu należy uwzględnić w jego wysokości wszystkie elementy krzywdy łącznie z tymi, które mogą ujawnić się w przyszłości – ale jeżeli nie można ich było przewidzieć, otwarta pozostaje droga do odrębnego przyznania odpowiedniej sumy w razie ujawnienia się nowej krzywdy);
- pieniężnym (wyrażonym i wypłacanym w środkach pieniężnych);
- mającym stanowić sposób złagodzenia cierpień fizycznych i psychicznych poszkodowanego (jego zadaniem jest wyrównanie uszczerbków o charakterze niematerialnym związanym z doznaną krzywdą, która przejawia się rozmiarem kalectwa, oszpeceniem, ograniczeniami ruchowymi, ograniczeniami w możliwości wykonywania czynności życia codziennego, długotrwałością cierpień, leczenia, rehabilitacji (odnosi się np. do bolesności zabiegów, dokonywanych operacji, leczenia sanatoryjnego, okresu dochodzenia do względnej sprawności, przywrócenia funkcji organizmu etc.), poczuciem bezradności życiowej, ograniczeniem widoków i możliwości poszkodowanego w przyszłości (dotyczy np. niemożności podjęcia pracy, zawarcia związku małżeńskiego, posiadania dzieci, wykonywania wyuczonego zawodu, uprawiania sportu, aktywnego korzystania z życia i rozrywek);
- osobistym tzn. przynależne jest poszkodowanemu, przy czym wskazać należy na dwa wyjątki tzn. prawo do zadośćuczynienia przechodzi na spadkobierców poszkodowanego, ale tylko wtedy, gdy roszczenie o nie zostało uznane na piśmie przez ubezpieczyciela lub gdy powództwo o nie zastało wytoczone jeszcze za życia poszkodowanego;
- fakultatywnym tzn. w pewnym sensie uznaniowym bowiem sądowi orzekającemu pozostawia się daleko idącą swobodę w jego przyznaniu i określeniu jego wysokości co nie oznacza jednak w tej kwestii pełnej dowolności w jego orzeczeniu.