Poradnia Psychologiczno-Pedagogiczna w Hrubieszowie

Lateralizacja, choć brzmi groźnie, w rzeczywistości jest naturalnym zjawiskiem rozwojowym. Na świecie prawdopodobnie nie ma żadnego człowieka, którego ciało jest idealnie symetryczne pod względem sprawnościowym czy anatomicznym. Nasze połówki twarzy nie są takie same, kończyny mają minimalnie inną długość, a czasem jedna ze stron zdecydowanie dominuje nad drugą. Lateralizacja jest funkcjonalną, czynnościową dominacją jednej ze stron ciała – prawostronną lub lewostronną.

Lateralizacja to proces, który opiera się na dominacji jednej półkuli mózgowej na drugą. Obie półkule definiują funkcjonowanie całego organizmu - określają nasze cechy, kompetencje, mocne oraz słabe strony. Odpowiadają także za sprawność ruchową.

Każdy z nas podczas wykonywania wielu czynności preferuje użycie ręki, nogi, oka lub po jednej stronie ciała – prawej lub lewej. Taka preferencja stronna nazywana jest lateralizacją.

Lateralizacja kształtuje się wraz z rozwojem psychoruchowym oraz nabywaniem kolejnych umiejętności motorycznych. Około siódmego roku życia proces ten zostaje zakończony, a więc dominacja stronna zostaje w pełni ustalona.

Wyróżnia się cztery rodzaje lateralizacji – prawostronną, lewostronną, skrzyżowaną oraz nieustaloną.

Lateralizacja prawostronna oznacza dominację prawej ręki, prawej nogi, prawego ucha i prawego oka, a dominująca jest  lewa półkula. Cechuje ona ludzi systematycznych, lubiących myśleć analitycznie, obiektywnych i dobrze zorganizowanych. Taki typ lateralizacji posiada zdecydowana większość społeczeństwa.

Lateralizacja lewostronna to dominacja lewej ręki i nogi, lewego ucha i oka,  w takim wypadku dominująca jest prawa półkula - cechuje ludzi spontanicznych, obdarzonych duża intuicją. To wrażliwe, artystyczne dusze.

W przeszłości lewostronną dominację ręki u dzieci uważano za cechę niewłaściwą, natomiast jest ona jak najbardziej właściwa, jeśli pozostała część ciała wykazuje także dominację lewostronną. Leworęczność kształtuje się nieco później niż praworęczność. Nie ma absolutnie nic złego w tym, że dziecko jest leworęczne, trudność może sprawiać mu wykonywanie wielu czynności, które dla praworęcznych są oczywistością np. cięcie nożycami, które zaprojektowane są dla osób praworęcznych, w początkowym okresie uczenia się pisania, dzieci mają problem z prawidłowym zagospodarowaniem strony,  np. piszą od połowy strony w zeszycie itp. Warto pamiętać o tym, że osoby leworęczne potrzebują odpowiednich udogodnień, np. w postaci odpowiedniego oświetlenia w czasie pracy przy biurku. Uczeń leworęczny powinien siedzieć po lewej stronie ławki, zwłaszcza, gdy siedzi z praworęcznym kolegą.

O zaburzeniach lateralizacji u dzieci mówimy w przypadku lateralizacji skrzyżowanej i nieustalonej. Lateralizacja skrzyżowana (inaczej niejednorodna) to dominacja części ciała znajdujących się po przeciwnych stronach (np. prawe oko, prawe ucho, lewa ręka, lewa noga). Lateralizacja nieustalona natomiast, występuje u dzieci, u których brak jest dominacji jednej ze stron - dziecko może naprzemiennie używać oka, ucha ręki lub nogi, bez stronnej przewagi czynnościowej. Angażowanie na przemian obu półkul mózgowych może prowadzić do wielu trudności i problemów, w tym osłabionej pamięci, obniżonej koncentracji czy zaburzeń rozwoju mowy. Zarówno lateralizacja skrzyżowana, jak i nieustalona może wywołać wiele nieprawidłowości w rozwoju dziecka oraz utrudniać nabywanie umiejętności szkolnych.

Warto wiedzieć, że lateralizacja skrzyżowana lub nieustalona o wiele częściej współistnieje ze specyficznymi trudnościami w uczeniu się, w tym z dysleksją czy dysgrafią. Może również współwystępować z zespołem nadpobudliwości psychoruchowej, zwanym ADHD. Co ciekawe, typ lateralizacji nie ma wpływu na poziom inteligencji.

Jak wspierać osobę w przypadku skrzyżowanej lub nieustalonej lateralizacji? Ćwiczenie lateralizacji.

• Rozwijanie motoryki małej, czyli sprawności rąk i palców, np. rysowanie, malowanie palcami, wyklejanie, wydzieranie i wszelkie inne prace plastyczne, nawlekanie małych elementów na sznurek, lepienie z plasteliny i z innych mas, zabawa piaskiem kinetycznym, gniotki sensoryczne, np. balonik wypełniony mąką (taka prosta zabawka doskonale odstresowuje zarówno dziecko, jak i jego rodziców!), gimnastyka palców, rysowanie palcem po śladzie, piasku, wodzie itp.;
• Rozwijanie motoryki dużej, czyli ogólnej sprawności oraz koordynacji rąk i nóg, np. spacerowanie, bieganie, uprawianie sportu, np. jazda na rowerze, rolkach, zabawa na placu zabaw itp.;
• Rozwijanie percepcji wzrokowej, czyli zdolności postrzegania, np. układanie puzzli i układanek (to doskonała rozrywka również dla dorosłych!), wyszukiwanie konkretnych elementów lub różnic na obrazkach, gra typu memory, układanie domino, dobieranie w pary, zapamiętywanie elementów itp.;
• Rozwijanie percepcji słuchowej, czyli zdolności wysłuchania i rozróżniania dźwięków, np. wysłuchiwanie dźwięków z otoczenia, wystukiwanie rytmu, śpiewanie piosenek itp. Można połączyć również te ćwiczenia z zadaniami doskonalącymi motorykę dużą, np. taniec w rytm muzyki;
• Rozwijanie orientacji w schemacie ciała i przestrzeni, np. utrwalanie stronności prawa-lewa, utrwalanie słów określających położenie w przestrzeni i na płaszczyźnie: nad, pod, obok, za, w itp.

wskazywanie lewej i prawej strony ciała:
 -zabawy ruchowe związane z pokazywaniem lewej ręki, prawej ręki, lewej nogi, prawej nogi,
-dotykanie naprzemienne: lewy łokieć, prawe kolano, prawy łokieć lewe kolano, prawa dłoń, lewa stopa, lewa dłoń prawa stopa, chwytanie prawą ręką lewego ucha i odwrotnie

 ćwiczenia równoważne:
- chodzenie po równoważni prostej, pochyłej ( plac zabaw)
- chodzenie po liniach prostych, krzywych, łamanych
- chwytanie piłki raz lewą, raz prawą ręką,

rytm:
-rytmy jednostronne wybijamy stały wzorzec rytmu, w którym wszystkie uderzenia są równej długości i wykonywane w równych odstępach czasu jedną ręką, nogą, następnie zmiana) – dziecko powtarza
-rytmy obustronne: - wybijanie rytmów obu rękami, obu nogami itp.
Wzór: P – prawa L – lewa
P-L-P-L;  P-P-P – L-L-P-P; L-L- P - P- L-L
Gdy opanowane zostały zasady regularne, możemy zademonstrować ruchy nieregularne. Zmierzamy do tego, aby dziecko uogólniało rytm wszystkich rodzajów czynności ciała:
- wybijanie rytmu nogami o podłogę
- wystukiwanie na bębenku
- wybijanie rytmu prawą ręką , prawą nogą, lewą ręką , lewą nogą, prawą ręką, lewą nogą, lewą ręką , lewą nogą.

• Rozwijanie procesów myślowych - angażowanie lewej półkuli, np.; tworzenie zbiorów według jakiejś cechy: kategoryzowanie względem koloru/wielkości, szeregowanie elementów itp. Dorośli mogą zdecydować się na gry słowne, np. scrabble - to bardzo przyjemna i jakże rozwijająca rozrywka.

Z dzieckiem warto przeprowadzać ćwiczenia w formie zabawy, co pozwoli na przyjemne przepracowywanie trudności oraz da możliwość osiągania sukcesów w nauce. Ćwiczenia pozwolą uprzyjemnić proces nauki czytania i pisania, co w przypadku lateralizacji skrzyżowanej czy nieustalonej może być ogromną pomocą.

W przypadku skrzyżowanej lub nieustalonej lateralizacji bardzo ważne jest ograniczenie bodźców prawopółkulowych, czyli zmniejszenie czasu, jaki spędzamy przed ekranem telewizora, komputera czy smartfona. Jest to istotne szczególnie w przypadku dzieci. Warto za to więcej czasu poświęcać na czytanie oraz wykonywanie powyższych ćwiczeń, które na pewno przyniosą pozytywne efekty.

Opracowała Elżbieta Gronkiewicz na podstawie artykułów i stron internetowych:

Lifestyle –blog.pl artykuł: „Lateralizacja: skrzyżowana, prawostronna, lewostronna. Ćwiczenia na lateralizację”.

Agnieszka Jaszczuk www.mjakmama24.pl

Czasdzieci.pl

Portal.abczdrowia.pl/lateralizacja