Przekonany o własnej wyjątkowości, nadzwyczajnych zdolnościach, talentach, oczekujący wyjątkowego traktowania. Łatwo się w nim zakochać z uwagi na jego wdzięk i charyzmę. Przebywanie w jego towarzystwie może być jednak kosztowne emocjonalnie i sprawiać, że osoby wokół niego czują się bezwartościowe. Narcyz – choć kojarzy się z kimś o wysokim poczuciu własnej wartości, w rzeczywistości nie jest w stanie przyjąć najmniejszej krytyki. Jak rozpoznać narcyza i jak sobie z nim radzić?
Narcyz – kto to?
Narcystyczne zaburzenie osobowości, czyli narcissistic personality disorder (NPD), charakteryzuje się m.in. takimi cechami jak wszechobecny wzorzec wielkości obecny w fantazji lub przejawiający się w zachowaniu, poczucie wyższości, przekonanie o swojej niepowtarzalności, stała potrzeba podziwu i brak empatii. Osoby o narcystycznych zaburzeniach osobowości często sprawiają wrażenie “zakochanych w samych sobie”.
Czym jest narcyzm według klasyfikacji DSM-5? Na osobowość narcystyczną mogą wskazywać doświadczenia wewnętrzne wyraźnie różniące się od doświadczeń innych osób z tego samego kręgu kulturowego. O narcyzie mogą świadczyć także zaburzenia w postrzeganiu rzeczywistości, w obszarze funkcjonowania zawodowego czy społecznego, a także trudności w relacjach przyjacielskich, romantycznych czy rodzinnych – przy czym problemów tych nie można wytłumaczyć innym zaburzeniem zdrowia psychicznego lub chorobą somatyczną.
“Narcystyczne zaburzenia osobowości zazwyczaj pojawiają się w drugiej lub trzeciej dekadzie życia i, w zależności od szacunków, występują u 1 proc. populacji lub, na podstawie innych kwalifikacji, u około 6-7 proc. populacji.”
Cechy narcyza – egocentryzm, teatralność, pozorna pewność siebie i… poczucie niepewności
Narcyz często wymaga od otoczenia podziwu oraz pochwał i jest przekonany o tym, że zasługuje na specjalne traktowanie. Osoby o osobowości narcystycznej charakteryzuje brak zdolności współodczuwania, niechęć do rozpoznawania uczuć i potrzeb innych osób. Osoba narcystyczna oczekuje także oddania ze strony innych osób, ale wyłącznie… jednostronnego.
Osobowość narcystyczna pochłonięta jest zazwyczaj własnymi uczuciami, zainteresowaniami i sprawami. Nieobca jest mu teatralność w zachowaniu, chwiejność nastroju i częste konflikty z otoczeniem. Typowym przejawem narcyzmu jest także przekonanie, że inni jej zazdroszczą.
Ale to tylko część charakterystyki osobowości narcystycznej. Druga wygląda niemal odwrotnie… Paradoksalnie, choć może być to trudne do zauważenia, narcyzowi często towarzyszy obniżona samoocena, poczucie niepewności, poczucie upokorzenia lub wstydu.
Nawet najmniejsza krytyka może wyprowadzić go z równowagi i wywołać atak. Choć może się wydawać, że osoby te są mocno skupione na sobie, zazwyczaj także ta cecha jest pozorna. W rzeczywistości przykładają one ogromną wagę do opinii innych osób na swój temat.
Objawy osobowości narcystycznej. Gdy własna wyjątkowość przyćmiewa wszystko dookoła
Podstawowym objawem narcyzmu jest poczucie bycia lepszym od innych. Osoba o takim zaburzeniu sądzi, że wszystko jej się należy – również podziw, ponieważ jest jedyny w swoim rodzaju. Osobowość narcystyczna jest tak bardzo skupiona na sobie, że nie zwraca uwagi na potrzeby innych.
Osoby o zaburzeniach narcystycznych często fantazjują o byciu kimś wyjątkowym. Mają silną potrzebę bycia komplementowanym i skupiania uwagi innych na sobie. Są też przekonane, że warto zadawać się wyłącznie z osobami o wysokim statusie.
“Narcyza” bardzo łatwo jest urazić choćby najmniejszą krytyką. Jest on bardzo wrażliwy na oceny innych, ponieważ przywiązuje do nich dużą wagę. Zachowania osób o cechach narcystycznych są trudne do zaakceptowania dla otoczenia. Osoby tego rodzaju często więc odbierane są jako wyniosłe, zadufane w sobie, egocentryczne i aroganckie.
Osobowość narcystyczna. Jakie są przyczyny narcyzmu?
Narcystyczne zaburzenia osobowości zazwyczaj pojawiają się w drugiej lub trzeciej dekadzie życia i, w zależności od szacunków, występują u 1 proc. populacji lub, na podstawie innych kwalifikacji, u około 6-7 proc. populacji.
Pojawienie się zaburzeń narcystycznych to nie kwestia przypadku. Zazwyczaj wpływają na to poważne błędy wychowawcze i zaniedbania rodziców. Cechy narcystyczne mogą pojawić się w sytuacji, gdy dziecku brakuje bezwarunkowej akceptacji siebie. Wpływ mogą mieć także niedostępność emocjonalna i chłód rodziców, ich chwiejność emocjonalna, tendencja do naprzemiennego idealizowania i dewaluowania dziecka, a także zawstydzanie i upokarzanie dziecka oraz dawanie mu do zrozumienia, że jego wartość jest zależna od jego osiągnięć lub postępowania.
Zachowania narcystyczne mogą stanowić maskę, za którą dzieci – już jako dorośli – zasłaniają swoje poczucie bezwartościowości.
Narcystyczna osobowość – zagrożenia. Stany lękowe i depresja
Osobowościom narcystycznym nieobce bywają stany lękowe, a także depresja i zaburzenia nastroju, często spowodowane niezaspokojoną potrzebą bycia „kimś”. Osoby takie narażone są również na epizody psychotyczne – także spowodowane rozdźwiękiem między tym, za kogo się uważają, a tym, co w rzeczywistości osiągnęli.
Przykłady zachowań narcystycznych. Jak zachowuje się “narcyz”?
Brak empatii i zauważania potrzeb innych może prowadzić do przemocy narcystycznej. W przypadku osób o narcystycznych zaburzeniach osobowości może pojawić się gaslighting przejawiający się np. w postaci lekceważenia smutku czy rozżalenia w reakcji na działanie narcyza.
“Narcyz” może stosować zwroty typu “przesadzasz” lub „tylko żartowałem/am, nie znasz się na żartach”. Może też krytykować osoby ze swojego otoczenia, ośmieszać je lub poniżać oraz znacząco przekraczać ich granice. Jego zachowanie, w postaci np. Niespodziewanych wybuchów złości w reakcji nawet na niewielkie porozumienia, również może mieć negatywny wpływ na osoby z jego otoczenia.
Jak sobie radzić z narcyzem?
Długotrwałe przebywanie z narcyzem może być niszczące i kosztowne emocjonalnie. Osoby z najbliższego otoczenia narcyza często czują się winne, bezwartościowe, a po kontakcie z nim – wypalone.
Jak postępować w kontakcie z narcyzem? Przede wszystkim należy wyraźnie zaznaczyć swoje granice. Niezbędny do tego może okazać się dystans, który pozwala uchronić przed staniem się ofiarą, poczuciem bycia winnym/ą lub bezwartościowym/ą.
Nie powinno się brać do siebie zachowania narcyza. Warto pamiętać, że jego agresja czy próby manipulacji to nic osobistego, a Ty nie zasługujesz, ani nie jesteś winny/a, tym zachowaniom.
Warto przyjrzeć się i wzmocnić swoją pewność siebie, ponieważ osoba narcystyczna do wzmocnienia poczucia własnej wartości nierzadko używa podważania osób wokół siebie. Warto też być uważnym na gaslighting.
Zaburzenia narcystyczne – jak z nich wyjść?
Osobom o zaburzeniach narcystycznych często trudno jest przyznać przed sobą, że mają problem. Z tego względu zachęcenie do sięgnięcia po profesjonalną, skuteczną pomoc w postaci rozmowy z terapeutą może skończyć się odmową lub wręcz atakiem i agresją. Decyzja o chęci zmiany musi być decyzją osoby, która zmaga się z narcystycznymi zaburzeniami osobowości.
Istnieją również osoby o tzw. narcyzmie wrażliwym, które charakteryzują się większą świadomością. Te osoby z większym prawdopodobieństwem sięgną po skuteczną psychoterapię.
Zarówno osoby o narcystycznych zaburzeniach osobowości, jak i ich partner/ka, przyjaciel, dziecko lub rodzeństwo doświadczające narcystycznej przemocy powinni skorzystać z pomocy specjalisty. Poradnia Centrum to miejsce, w którym otrzymają skuteczną pomoc i wparcie.
