Trybula
Trybula (Anthriscus Pers.) – rodzaj roślin należący do rodziny selerowatych. Obejmuje 13[4]–20[5] gatunków. Występują one głównie w Europie, zasięgi niektórych sięgają na wschodzie Azji. Jeden gatunek o najszerszym zasięgu – trybula leśna A. sylvestris sięga na wschodzie do Chin[6], a na południu rośnie w Afryce północnej po Etiopię oraz na izolowanym obszarze w Górach Smoczych w Afryce Południowej[7]. W Polsce występują dwa gatunki rodzime – trybula leśna A. sylvestris i trybula lśniąca A. nitida oraz dwa zadomowione antropofity – trybula ogrodowa A. cerefolium i trybula pospolita A. caucalis[8].
 Morfologia (trybula leśna) | |
| Systematyka[1][2] | |
| Domena | |
|---|---|
| Królestwo | |
| Podkrólestwo | |
| Nadgromada | |
| Gromada | |
| Podgromada | |
| Nadklasa | |
| Klasa | |
| Nadrząd | |
| Rząd | |
| Rodzina | |
| Rodzaj |
trybula |
| Nazwa systematyczna | |
| Anthriscus Pers. Syn. Pl. 1: 320. 1 Apr-15 Jun 1805 | |
| Typ nomenklatoryczny | |
|
A. vulgaris Pers. (= A. caucalis M. Bieb.)[3] | |
Rośliny te rosną w widnych lasach i formacjach trawiastych oraz na siedliskach antropogenicznych, np. na przydrożach[7]. Trybula ogrodowa A. cerefolium jest gatunkiem uprawianym co najmniej od czasów Starożytnego Rzymu, dla swoich aromatycznych liści[7]. Stanowią one przyprawę dodawaną do zup (np. w Holandii), sałatek i omletów[5]. Jako roślina ozdobna bywa uprawiana ciemnobrązowolistna odmiana trybuli leśnej 'Ravenswing'[7].
Morfologia edytuj
- Pokrój
- Rośliny jednoroczne, dwuletnie i byliny osiągające ponad 1 m wysokości[7]. Łodygi prosto wzniesione, rozgałęziające się i dęte[6].
- Liście
- 2- i 3-krotnie pierzaste[7][9]. Odcinki liści ząbkowane lub pierzasto wcinane[6].
- Kwiaty
- Zebrane w baldachy złożone. Pokryw brak lub są one nieliczne, podczas gdy pokrywki składają się z wielu listków[9]. Kielich drobny, ze słabo widocznymi ząbkami działek lub brak ich zupełnie[7][9]. Płatki korony białe, żółtawe lub zielonkawobiałe, odwrotnie jajowate, całobrzegie lub wycięte na końcach[9], w kwiatach brzeżnych płatki zwykle większe od tych znajdujących się wewnątrz baldachów[7]. Pręciki w liczbie 5, wystające nad koronę. Zalążnia dolna, dwukomorowa, w każdej z komór z pojedynczym zalążkiem. Słupki dwa[7] o szyjkach równej długości jak stożkowaty krążek miodnikowy[9].
- Owoce
- Rozłupnia rozpadająca się na dwie rozłupki[7], wydłużone, stożkowate do prawie równowąskich, spłaszczone z boku i zakończone krótkim dzióbkiem. Na powierzchni gładkie, brodawkowate lub owłosione, ale zawsze bez wyraźnie widocznych żeber[9].
Systematyka edytuj
W obrębie rodziny selerowatych (baldaszkowatych) Apiaceae rodzaj klasyfikowany jest do podrodziny Apioideae, plemienia Scandiceae i podplemienia Scandicinae[10].
- Wykaz gatunków[4]
- Anthriscus caucalis M.Bieb. – trybula pospolita
- Anthriscus cerefolium (L.) Hoffm. – trybula ogrodowa
- Anthriscus fumarioides (Waldst. & Kit.) Spreng.
- Anthriscus glacialis Lipsky
- Anthriscus kotschyi Fenzl ex Boiss.
- Anthriscus lamprocarpa Boiss.
- Anthriscus nemorosa (M.Bieb.) Spreng.
- Anthriscus nitida (Wahlenb.) Hazsl. – trybula lśniąca
- Anthriscus ruprechtii Boiss.
- Anthriscus schmalhausenii (Albov) Koso-Pol.
- Anthriscus sylvestris (L.) Hoffm. – trybula leśna
- Anthriscus tenerrima Boiss. & Spruner
- Anthriscus velutina Sommier & Levier
Przypisy edytuj
- ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
- ↑ Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-05-01] (ang.).
- ↑ Index Nominum Genericorum. [dostęp 2019-05-20].
- ↑ a b Anthriscus Pers.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2022-04-19].
- ↑ a b David J. Mabberley, Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 56–57, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200.
- ↑ a b c She Menglan, John F. M. Cannon, Mark F. Watson: Anthriscus Persoon. [w:] Flora of China [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2019-05-20].
- ↑ a b c d e f g h i j Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 2. Perennials and annuals. London: Macmillan, 2002, s. 306. ISBN 0-333-74890-5.
- ↑ Zbigniew Mirek i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 33, ISBN 978-83-62975-45-7.
- ↑ a b c d e f Władysław Szafer, Bogumił Pawłowski (red.): Flora polska. Rośliny naczyniowe Polski i ziem ościennych. T. IX. Kraków: PAN, PWN, 1960, s. 29-30.
- ↑ Genus: Anthriscus Pers.. [w:] Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy) [on-line]. USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. [dostęp 2019-05-20].