Gamów
Gamów (niem. Gammau) – wieś w Polsce położona w województwie śląskim, w powiecie raciborskim, w gminie Rudnik. Zabytkiem jest kościół który został zbudowany w 1728.
| wieś | |
 Kościół św. Anny | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Powiat | |
| Gmina | |
| Liczba ludności (2022) |
416[2] |
| Strefa numeracyjna |
32 |
| Kod pocztowy |
47-411[3] |
| Tablice rejestracyjne |
SRC |
| SIMC |
0220813 |
Położenie na mapie gminy Rudnik  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa śląskiego  | |
Położenie na mapie powiatu raciborskiego  | |
 50°08′07″N 18°07′43″E/50,135278 18,128611[1]
| |
Miejscowość jest położona w południowo-zachodniej części gminy. Posiada powierzchnię 5,16 km²[4] oraz ponad czterystu pięćdziesięciu mieszkańców[4].
Toponimia edytuj
Nazwa wsi pochodzi od przezwiska Gama, które pochodzi od słowa gamać się co oznacza "chodzić ociężale". W 1338 r. wieś wzmiankowana jako Gamal, w 1375 r. jako Gammaw, a w 1415 r. jako Gamaw.
W alfabetycznym spisie miejscowości z terenu Śląska wydanym w 1830 roku we Wrocławiu przez Johanna Knie wieś występuje pod nazwą Gammow oraz nazwą zgermanizowaną Gammau[5]. Książka adresowa Raciborza i okolic z 1932 r. wymienia nazwę wsi jako Gammau, która była stosowana do 1945 r. Po II wojnie światowej powrócono do nazwy Gamów[4].
Historia edytuj
Początków osady należy szukać już w XII wieku. Pierwsze wzmianki o osadzie pochodzą już z początku XIII w. 19 listopada 1223 r. biskup wrocławski Wawrzyniec konsekrował kościół św. Jana Chrzciciela w Makowie, któremu podlegał Gamów. W dokumencie magistra Gosco, mistrza śpiewaczego (kantora) i wizytatora biskupa wrocławskiego Naknera, wystawionego w 1338 r. dla kolegiaty ś. Tomasza z Canterbury w Raciborzu, wzmiankowana jest wieś Gamal[6]. Jako Gammaw występuje ona w 1375 r. w pergaminowym dyplomie Jana, księcia opawskiego i raciborskiego, wystawionym również dla kolegiaty w Raciborzu. Władca wymienia istniejące we wsi alodium czyli folwark, z którego uposażył kanoników. W 1383 r. wieś liczyła 301 mieszkańców. Wiódł tędy szlak handlowy. Obok Cyprzanowa, Żerdzin czy Studziennej, należała do kapituły kolegiackiej w Raciborzu, co potwierdzają kolejne dokumenty m.in. książęcy, wystawiony w 1945 r., tuż przed przeniesieniem kolegiaty z zamku do kościoła farnego. Wzmiankuje on Gamaw. W 1728 r. wybudowano kościół pw. św. Anny[6]. Zanim 14 stycznia 1871 r. erygowano samodzielną parafie św. Anny w Gamowie, wieś należała do parafii Grzędzin w dekanacie łańskim.
Według spisu mieszkańców z 1910 roku w miejscowości mieszkało 671 Polaków na 681 mieszkańców. W okresie międzywojennym istniał tutaj regionalny oddział Związku Polaków w Niemczech, Towarzystwo Młodzieży Polsko-Katolickiej, Przysposobienie Rolnicze, Bractwo Serca Jezusowego. We wsi istniała także świetlica polska, na którą dokonano napadu i spalono ją w styczniu 1939 roku[7].
W 1938 r. Niemcy prowadzili tu badania archeologiczne. Skupiły się one na północno-zachodnim krańcu wsi, na północny wschód od byłego wiatraka. Natrafiono tu na pozostałości XII/XIII-wiecznej osady. Odkryto dwie jamy osadnicze, a w nich resztki naczyń oraz szczątki zwierzęce.
Geografia edytuj
W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa katowickiego. Obecnie powierzchnia wsi wynosi 516 ha.
Demografia edytuj
W 2016 roku w Gamowie i Sławienku ludność w wieku przedprodukcyjnym na 100 mieszkańców wynosiła 21,09, co uplasowało wieś powyżej średniej w gminie (16,95). Natomiast ludność w wieku produkcyjnym wynosiła 63,04 (średnia w gminie – 66,90), a w wieku poprodukcyjnym – 15,43 (średnia w gminie – 16,25). Stosunek mieszkańców w wieku poprodukcyjnym do mieszkańców w wieku produkcyjnym wynosił 24% (średnia w gminie – 24%). Mediana wieku mieszkańców wynosi 46 lat (średnia w gminie - 47,11)[8].
| Rok | Liczba ludności | Gęstość zaludnienia (os./km²) |
|---|---|---|
| 2004 | 449[9] | 87,02 |
| 2011 | 464[10] | 89,09 |
| 2016 | 460[11] | 89,15 |
Religia edytuj
Gamów posiada kościół parafialny pw. św. Anny. Pierwsze wzmianki o wsi pochodzą z początków XIII wieku[4].
Gamów w podaniach edytuj
Dzięki gamowianom mamy poświadczone pierwsze raciborskie strudle. Smakołyki wymieniono w datowanym na 4 stycznia 1661 r. piśmie raciborskiej kolegiaty do kapitana w kwaterze głównej wojsk cesarskich w Cieszynie. Zatytułowano je "Jaśnie wielmożny panie oraz dostojny i wielce szanowny panie." Opisano w nim napad na chłopów z Gamowa, którego w okolicach Pawłowa dopuściło się trzech konnych żołnierzy. Myśląc, że to zbóje, chłopi dotkliwie pobili wojaków, za co dowódca z Cieszyna chciał gamowian srogo ukarać. Do zdarzenia doszło 23 grudnia 1660 r. Chłopi wracali z Raciborza, gdzie dostarczyli kanonikom cztery wozy owsa. Przed powrotem dokonali rozmaitych zakupów między innymi „korzeni do bożonarodzeniowych strucli”. Uszli kary, bo raciborska kapituła ich wybroniła.
Zabytki edytuj
Z daleka we wsi góruje kościół pw. św. Anny, który wybudowano w 1728 r. Kościół został rozbudowany ku wschodowi w 1848 r., posiada skromne cechy barokowe[6]. Przy ogrodzeniu kościoła znajduje się krzyż kamienny z postacią Chrystusa Króla na postumencie z niszą, w której stoi figura Matki Boskiej Bolesnej. Krzyż pochodzi z II połowy XIX wieku[12].
Przy ul. Długiej znajdują się zagrody z I połowy XIX wieku w typie frankońskim (nr 35 i 37), gdzie zabudowania mieszkalne i gospodarskie tworzą zamknięty czworobok odgrodzony od ulicy murem z ozdobną bramą[6][13]. W skład zagrody wchodził budynek mieszkalny, stodoła, obora, a także często drugi budynek mieszkalny dla starych rodziców zwany "wyłomem"[6]. Przy tej samej ulicy znajduje się zabytkowy młyn (nr 4)[12].
Przy ul. Długiej (nr 4) znajduje się krzyż kamienny z postacią Chrystusa Króla na postumencie z niszą, w której stoi figura Matki Boskiej Bolesnej. Krzyż pochodzi z początku XX wieku. Przy tej samej ulicy (nr 58) jest również krzyż kamienny z postacią Chrystusa Króla na postumencie z niszą, w której stoi figura Matki Boskiej Bolesnej. Krzyż pochodzi z początku XIX wieku[12].
Przy ul. Długiej (nr 24) znajduje się murowana kapliczka słupowa z I połowy XIX wieku. Kapliczka jest otynkowana, a w środku znajduje się barokowa rzeźba św. Jana Nepomucena. Przy tej samej ulicy (nr 63) drewniana kapliczka szafkowa z XX wieku. Na ul. Kurzydyma znajduje się murowana z cegły, otynkowana kapliczka domkowa z I połowy XIX wieku. Przy ul. Długiej (nr 28) stoi murowana z cegły kapliczka domkowa z XIX wieku, a także druga murowana z cegły, otynkowana kapliczka domkowa z XIX wieku. Oprócz tego przy tej ulicy znajdują się dwie inne kapliczki (nr 33 i 40), z czego jedna to murowana z cegły, otynkowana kapliczka domkowa[12].
Na cmentarzu również znajduje się zabytkowa kapliczka[12].
| Nr ewidencyjny | Obiekt | Forma ochrony | Adres |
|---|---|---|---|
| A/OP-621/59 A/555/2019[15] |
Kościół parafialny pod wezwaniem świętej Anny | wpis do woj. rej. zabytków | |
| kapliczka słupowa z rzeźbą sw. Jana Nepomucena, 1 poł. XIX w. | wpis do gminnej ewidencji zabytków | ul. Długa 24 | |
| kapliczka szafkowa, XX w. | wpis do gminnej ewidencji zabytków | ul. Długa 63 | |
| kapliczka domkowa murowana, XIX w. | wpis do gminnej ewidencji zabytków | ul. Długa 28 | |
| kapliczka cmentarna | wpis do gminnej ewidencji zabytków | ul. Długa | |
| kapliczka domkowa murowana, XIX w. | wpis do gminnej ewidencji zabytków | ul. Długa 36 | |
| kapliczka | wpis do gminnej ewidencji zabytków | ul. Długa 40 | |
| kapliczka domkowa murowana | wpis do gminnej ewidencji zabytków | ul. Długa 33 |
We wsi znajduje się jedno stanowisko wpisane do wojewódzkiego rejestru zabytków (A-90/68), gdzie znaleziono ślady z epoki neolitu. Oprócz tego znajdują się dwa stanowiska niewpisane do rejestru, gdzie znaleziono ślady osadnicze z pradziejów, kultury łużyckiej i średniowiecza[12].
Przypisy edytuj
- ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 31499
- ↑ NSP 2021: Ludność w miejscowościach statystycznych [online], Bank Danych Lokalnych GUS, 19 września 2022 [dostęp 2022-10-07].
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2022, s. 254 [zarchiwizowane 2022-10-26].
- ↑ a b c d Anna Bindacz: Gmina Rudnik – kraina pałaców i zieleni. Racibórz: Wydawnictwo i Agencja Wydawnicza WAW Grzegorz Wawoczny, 2005, s. 8. ISBN 83-89802-09-0.
- ↑ Knie 1830 ↓, s. 171.
- ↑ a b c d e Gminny program opieki nad zabytkami dla gminy Rudnik na lata 2013 - 2016. Rudnik: 2013, s. 13.
- ↑ Ryszard Hajduk, Stefan Popiołek "Encyklopedia, która się nie ukazała", Wyd. Śląsk, Katowice 1970
- ↑ Program rewitalizacji gminy Rudnik na lata 2017-2023. 2017, s. 16.
- ↑ Urząd Gminy Rudnik: Gmina w liczbach – Gmina Rudnik. [dostęp 2008-09-30]. (pol.).
- ↑ Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Rudnik. 2011, s. 11.
- ↑ Program rewitalizacji gminy Rudnik na lata 2017-2023. 2017, s. 10.
- ↑ a b c d e f Gminny program opieki nad zabytkami dla gminy Rudnik na lata 2013 - 2016. Rudnik: 2013, s. 32.
- ↑ Gminny program opieki nad zabytkami dla gminy Rudnik na lata 2013 - 2016. Rudnik: 2013, s. 31.
- ↑ Gminny program opieki nad zabytkami dla gminy Rudnik na lata 2013 - 2016. Rudnik: 2013, s. 16-19.
- ↑ Wykaz wpisanych obiektów do rejestru zabytków w okresie od 1 stycznia 1999 r. do 1 listopada 2019 r.. wkz.katowice.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-06-03)]. (pol.) wkz.katowice.pl [dostęp 2019-11-02]
Bibliografia edytuj
- Johann Georg Knie, Alphabethisch-Statistisch-Topographische Uebersicht aller Dörfer, Flecken, Städte und andern Orte der Königl. Preuß. Provinz Schlesien ..., Breslau: Graß, Barth und Comp., 1830, OCLC 751379865 (niem.).
- Anna Bindacz: Gmina Rudnik – kraina pałaców i zieleni. Racibórz: Wydawnictwo i Agencja Wydawnicza WAW Grzegorz Wawoczny, 2005, s. 4–6. ISBN 83-89802-09-0.
- Grzegorz Wawoczny: Zabytki powiatu raciborskiego. Racibórz: Wydawnictwo i Agencja Wydawnicza WAW Grzegorz Wawoczny, 2007, s. 100. ISBN 978-83-89802-36-1.
- Urząd Gminy Rudnik: Plan Rozwoju Lokalnego Gminy Rudnik na lata 2004-2006. [dostęp 2008-09-29]. (pol.).
- Gminny program opieki nad zabytkami dla gminy Rudnik na lata 2013 - 2016. Rudnik: 2013.
