Transliteracja – co warto o niej wiedzieć?
Nie każdy przeciętny użytkownik języka wie, co to jest transliteracja i kiedy ją stosować. Warto jednak dowiedzieć się więcej na temat tej metody, by nie mylić jej z innymi, podobnymi formami przekładu.
Co to jest transliteracja?
Transliteracja to jeden z grafemicznych sposobów konwersji pisma. Metoda ta polega na przepisywaniu tekstu utworzonego za pomocą znaków jednego pisma fonetycznego na tekst zapisany z użyciem znaków innego pisma.
W ten sposób możliwe jest odtworzenie oryginalnego zapisu.
Co ważne, transliteracja nie jest ani transkrypcją, ani tłumaczeniem, ponieważ w tym procesie nie są przekładane brzmienia czy znaczenia słów. Metoda ta ma na celu umożliwienie ogólnego odczytania zdań zapisanych w obcym alfabecie.
Jakie są zasady transliteracji?
Jedną z najważniejszych reguł transliteracji jest zasada ścisłej odpowiedniości liter: jeden grafem, czyli najmniejsza jednostka pisma danego systemu, musi zawsze odpowiadać jednemu grafemowi w drugim systemie. Grafemem może być jedna litera z diakrytyką lub bez, a także stała grupa liter. Zgodnie z zasadami transliteracji dany grafem zapisuje się zawsze według ustalonych wytycznych, niezależnie od jego wymowy w konkretnym wyrazie.
Szczegółowe zasady tej metody konwersji pisma, dotyczące transliteracji alfabetów cyrylickich, określa Polska Norma PN-ISO 9: Transliteracja znaków cyrylickich na znaki łacińskie. Języki słowiańskie i niesłowiańskie, która obowiązuje od 1 lutego 2000 roku.
Inne zasady obejmują natomiast transliteracje alfabetu greckiego, jidysz czy pisma spółgłoskowego hebrajskiego. Znajomość uporządkowanych wytycznych oraz norm jest konieczna, by prawidłowo wykonać transliterację tekstu.
Przeczytaj również:
Przykłady transliteracji
W Polsce najczęściej metoda transliteracji stosowana jest do przekładu tekstów w językach słowiańskich używających cyrylicy na tekst w alfabecie łacińskim. W Słowniku języka polskiego PWN znajdziemy zasady dotyczące transliteracji i transkrypcji współczesnych alfabetów:
- rosyjskiego,
- ukraińskiego,
- białoruskiego,
- bułgarskiego,
- serbskiego,
- macedońskiego.
Tę metodę konwersji tekstu stosuje się głównie w tekstach technicznych i naukowych, a także w katalogach papierowych i elektronicznych bibliotecznych czy archiwalnych.
Transliterację wykorzystuje się również w atlasach geograficznych oraz na mapach, choć dla nazw geograficznych znacznie częściej stosuje się zasady transkrypcji.
Transliteracja a transkrypcja – czym się różnią?
Pojęcia transliteracji i transkrypcji są niezwykle często mylone lub przez niewiedzę, traktowane jako jedno. Niemniej jednak są to dwie różne metody konwersji pisma, oparte na odmiennych zasadach i wymagające innych działań.
Transkrypcja to w skrócie fonetyczny zapis obcego języka, którego celem jest oddanie brzmienia języka oryginału. Głoski występujące w danym alfabecie mogą być zatem zapisane za pomocą nie tylko jednego, a wielu różnych znaków pisma w innym systemie językowym. Dodatkowo różnice pomiędzy tymi dwoma metodami sprowadzają się do następujących kontrastów:
- W transkrypcji jeden znak w alfabecie łacińskim nie zawsze będzie odpowiadał tylko jednemu znakowi lub grupie znaków w obcym alfabecie, jak jest to w przypadku transliteracji.
- Transkrypcja oddaje brzmienie głosek jedynie w sposób przybliżony, nie jest metodą ścisłą jak transliteracja, uznawana za bezbłędne narzędzie do konwersji pisma.
- Transkrypcja, jako metoda mniej dokładna, stosowana jest głównie w tekstach publicystycznych. Z kolei transliterację wykorzystuje się w tekstach naukowych, wymagających większej precyzji.
- Istotną różnicę między transliteracją a transkrypcją stanowi również ich poziom trudności. Pierwsza z tych metod wymaga znajomości kodów każdego z systemu językowego, nie jest więc powszechnie stosowana. Natomiast transkrypcję uważa się za metodą popularną i wygodną dla przeciętnego użytkownika.
Transliteracja a potencjalne trudności
Aby proces transliteracji był skuteczny, osoba podejmująca się tego zadania musi doskonale znać zestawy znaków obydwu systemów oraz wiedzieć, jaki znak w danym języku odpowiada znakowi lub zestawowi znaków w drugim języku.
Tłumacz musi przełożyć każdy grafem z jednego alfabetu na drugi, niezależnie od jego wymowy.
Jednym z większych wyzwań, przed którym stajemy w procesie transliteracji, jest rozbieżność w liczbie liter i znaków w różnych alfabetach. Może to stanowić spory problem, gdyż nie jest możliwym przepisanie wszystkich znaków jeden do jednego.
Kolejną trudnością są także różnorodne normy transliteracji oraz wyjątki od reguł. Mimo wielu uporządkowanych, wymienionych wyżej zasad, część zapisów nie jest jednoznaczna, tłumacz może zatem przyjąć jedną z kilku dopuszczalnych form pisowni, co z kolei bywa mylące dla innych osób.
Proces transliteracji to zatem czasochłonna i trudna praca, wymagająca od tłumacza specjalistycznej wiedzy oraz umiejętności.
Podsumowanie:
- Transliteracja i transkrypcja to dwie różne metody konwersji pisma.
- Transliteracja to zastąpienie znaków literowych jednego alfabetu znakami innego; wymaga znajomości zestawu znaków każdego z systemów językowych.
- Z kolei transkrypcja polega na oddaniu znakami pisma danego języka głosek innego języka, w sposób przybliżony oddaje brzmienie konkretnych wyrazów.
- Proces transliteracji utrudniają niejednoznacznie określone normy pisowni danego znaku oraz rozbieżność w liczbie znaków w różnych alfabetach.
Oceń artykuł:
Dodaj komentarz