Zamki krzyżackie to jedne z najczęściej odwiedzanych atrakcji regionu. Czy można się dziwić? Piękne, tajemnicze twierdze kryją w sobie wiele sekretów, pamiętających czasy średniowiecza. Zamków na Warmii i Mazurach mamy sporo, wiele z nich jest pozostałością po Krzyżakach.

Zamki Warmii i Mazur – Jak zaplanować zwiedzanie? Szlak Zamków Gotyckich

Zamki krzyżackie rozsiane są po całym województwie warmińsko-mazurskim. Zwiedzanie można zaplanować spontanicznie, twierdze znajdują się w wielu turystycznych miastach regionu. Proponujemy jednak postawić na bardziej zorganizowany objazd po okolicznych warowniach, korzystając z wyznaczonej trasy. Szlak Zamków Gotyckich to najlepszy sposób na zapoznanie się z historią zamkniętą w średniowiecznych murach. Czasami warto jednak ze szlaku nieco zboczyć i poznać zabytki, które nie są naniesione na trasę. Podpowiadamy, które obiekty są godne uwagi.

Zamek krzyżacki w Nidzicy

Podróż po gotyckich zamkach polecamy rozpocząć w Nidzicy. Piękny, ceglany zamek jest jednym z najcenniejszych zabytków architektury gotyckiej w okolicy. Jego budowę rozpoczęto w 1370 roku, jednak w późniejszych latach dokonano wielu przebudów. W 1784 roku w wyniku pożaru spłonęło przedzamcze. XIX wiek również nie był dla budowli najlepszy, twierdza została zniszczona przez francuskie wojska. Wojny Światowe także odcisnęły wyraźny ślad na obecnym stanie zamku. W 1945 roku wojska radzieckie dokonał bombardowania, po którym twierdza przez wiele lat pozostawała ruiną. Choć pracę nad odbudową rozpoczęto dość szybko, na pełną rewitalizację trzeba było czekać do 1965 roku.

Obecnie w zamku znajduje się centrum kultury, a w nim Muzeum Ziemi Nidzickiej, Ośrodek Kultury, galeria oraz biblioteka. Na terenie budowli funkcjonuje hotel z restauracją. Jest to również siedziba bractwa rycerskiego.

Zamek Krzyżacki w Ostródzie

Kolejnym punktem na mapie jest oddalona o 58 km Ostróda. Zamek Krzyżacki to w końcu najsłynniejszy zabytek miasta. Historia dla tego budynku nie była łaskawa. Wzniesiono go w 1370 roku, lecz prace na nim trwały przez wiele lat. Pierwszy pożar wybuchł jeszcze przed ukończeniem budowli. Spaliły go wojska litewskie pod przywództwem Księcia Kiejstuta. Od razu zabrano się za jego odbudowę, która ostatecznie skończyła się przed wybuchem wojny pomiędzy Królestwem Polskim a Zakonem Krzyżackim. W wyniku wojen twierdzę poddano wojskom polskim, jednak niedługo po tym zamek ponownie zajęli Krzyżacy.

Przez długi czas na zamku panował względny spokój, aż do wielkiego pożaru w Ostródzie, który pochłonął niemal całe miasto. Po pożarze budynek odbudowano, choć znacznie zmienił się jego wygląd. Kolejne pożary spowodowały, że po wielkiej budowli pozostały jedynie ruiny zamku. Kolejne odbudowy sprawiły jeszcze większe zmiany w architekturze.

W ostródzkim zamku kwaterował Napoleon Bonaparte, pamiątki po jego wizycie można obejrzeć w muzeum, które obecnie mieści się w byłej twierdzy. Zamek krzyżacki w Ostródzie i ośrodek kultury w jego murach warto odwiedzić również ze względu na stałą wystawę „Z dziejów Ostródy i okolic”.

Na Mazurach są zamki krzyżackie, a na Warmii – biskupie

Krzyżacki zamek był zazwyczaj siedzibą komtura. Często na zamku urzędował również prokurator. Natomiast zamek biskupów na Warmii, jak sama nazwa wskazuje, służył biskupom. Do zamków, w których przebywały władze duchowne, zaliczyć można na przykład Zamek w Reszlu. Pisząc o zamkach biskupich, nie można zapomnieć o Zamku Kapituły Warmińskiej, czyli o budowli w Olsztynie oraz o Zamku Biskupów Warmińskich w Lidzbarku Warmińskim. Ten drugi był właśnie miejscem przebywania biskupów warmińskich. Przepiękny, XIV wieczny zamek jest wart obejrzenia na własne oczy. Obecnie w zamku mieści się Muzeum Warmińskie, a większość pomieszczeń udostępniona jest do zwiedzania.

Kto budował zamki na Warmii i Mazurach?

Filmy i książki fabularne uczą nas, że zamki budowane i zamieszkiwane są wyłącznie przez królów. Daleko temu jednak od prawdy. Średniowieczne zamki na Warmii i Mazurach stawiane były przez zakon krzyżacki oraz biskupów. Zamki wznosili Ci, którzy zarządzali danym regionem. W mazurskich miastach był to zwykle komtur, a w warmińskich, biskupi warmińscy i kapituła warmińska.

Zamek w Olsztynie – jedyny ocalały zamek kapituły warmińskiej

Z Ostródy kierujemy się w stronę oddalonego o 40 km Olsztyna. Wśród zamków biskupich perełką jest Zamek Kapituły Warmińskiej w Olsztynie. Wybudowany w połowie XIV wieku, pełnił funkcje obronne oraz był siedzibą administratora dóbr kapituły. Jego najsłynniejszym mieszkańcem był Mikołaj Kopernik. Na jednej ze ścian zamku zachowała się nawet oryginalna tablica astronomiczna. Będąc w Olsztynie, Zamek Kapituły Warmińskiej jest obowiązkowym punktem na mapie. Obecnie budowla pełni funkcję muzeum i jest siedzibą Muzeum Warmii i Mazur. Wśród eksponatów wyróżnić można stałą wystawę kopernikowską.

Reszel – gdzie spalono na stosie ostatnią czarownicę Europy

Zamek w Reszlu podobnie jak zamek w Lidzbarku Warmińskim był siedzibą biskupów. Obiekt ten nie znajduje się na szlaku zamków gotyckich. Sam obiekt, jak i jego wyjątkowa historia warte są przejechania dodatkowych kilometrów.

Jego budowę ukończono w 1401 roku. Zamek w Reszlu od pozostałych zamków na Warmii i Mazurach wyróżnia wygląd. Początkowo był to zamek wpisany w plan czworoboku. Dziedziniec zamku zamknięto ceglanym murem, wzniesionym na kamiennych fundamentach. W jednym z naroży wybudowano wieżę. Na przestrzeni wieków wielokrotnie ją podwyższano, ostatecznie osiągnęła osiem kondygnacji.

Podczas swojego istnienia zamek był wielokrotnie zdobywany. W XVI wieku twierdzę przekształcono w rezydencję, która nie miała już znaczenia militarnego. W 1807 zamek pochłonął pożar. Budowlę odbudowano, jednak mocno ją przekształcono. Prace rekonstrukcyjne trwają do dzisiaj.

Dziś w byłej warowni mieści się muzeum, a w nim dwie stałe wystawy: narzędzia tortur oraz „ostatnia czarownica”. Zamek w Reszlu to także hotel i restauracja, w której można spróbować średniowiecznej kuchni.

Jakie jeszcze Zamki krzyżackie na Mazurach i Warmii warto zwiedzić?

Aby dogłębnie zwiedzić wszystkie zabytki na szlaku zamków gotyckich, trzeba zarezerwować dwa tygodnie. Choć gotyckie zamki są niezwykle ciekawe, wiemy, że nie każdy może poświęcić im cały urlop. Oto kilka z zamków, którym warto poświęcić trochę czasu.

Zamek w Lidzbarku Warmińskim – najpiękniejszy zamek na Warmii i Mazurach

W Lidzbarku warmińskim zamek obejrzeć trzeba, to prawdziwa perła regionu i jeden z ciekawszych zabytków w kraju. Od 2018 roku jest to pomnik historii. Zamek budowano ponad 50 lat, z zamysłem aby była to nowa siedziba biskupów warmińskich, którzy wcześniej przebywali w Ornecie.

Dzieje budowlane Zamku Biskupów w Lidzbarku Warmińskim można obejrzeć w znajdującym się w byłej twierdzy muzeum. Wśród wystaw są również zbiory sztuki gotyckiej, malarstwo religijne oraz Gabinet Ignacego Krasickiego.

Zamek Krzyżacki w Kętrzynie – co tu zobaczysz

Obowiązkowy punkt na mapie dawnego państwa krzyżackiego. Zamek krzyżacki w Kętrzynie był siedzibą prokuratora, potem urzędów. Przebywały w nim również wojska krzyżackie, ponieważ służył jako baza wypadowa do najazdów na Litwę. Jego historia jest ciekawa, to obiekt kilkukrotnie podnoszony z ruin.

W trakcie trwania wojny trzynastoletniej, mieszczanie z cechu szewców utopili krzyżackiego prokuratora Wolfganga Sauera w miejscowym stawie młyńskim. Gdy zakon krzyżacki odzyskał kętrzyńską warownię, zabronił szewcom zasiadania w radzie miejskiej.

Niewielki zamek zachował się do XIX wieku w dość dobrej kondycji. Być może sprawił to fakt, że warownia nie była obiektem znaczących wydarzeń w wojnach armii polskiej z krzyżakami. Po sekularyzacji zakonu krzyżackiego Kętrzyn należał do Prus Książęcych, a zamek stał się siedzibą starosty. W tym okresie dokonano wielu zmian architektonicznych.

W 1797 roku w Kętrzynie wybuchł pożar, który mocno uszkodził mury budowli. Po odbudowie zamek przekształcono w obiekt mieszkalny, przez co zupełnie stracił średniowieczny charakter. Kolejny pożar spowodowany przez Armię Czerwoną pochłonął zamek kompletnie. Odbudowę przeprowadzano w poszanowaniu pierwotnego projektu, jednak wnętrza dostosowano do potrzeb Muzeum imienia Wojciecha Kętrzyńskiego. Oprócz muzeum w budowli mieści się biblioteka, Kętrzyńskie Centrum Kultury oraz Bractwo Rycerskie.

Zamek w Rynie – tam gdzie błądzi Biała Dama

Szybkie zwiedzanie zamku można rozpocząć od Rynu. Zamek krzyżacki, jak i samo miasteczko znajdują się w bardzo malowniczym położeniu. Z jednej strony miasto zamyka Jezioro Ołów, a z drugiej strony okrążone jest Jeziorem Ryńskim. W Rynie zamek krzyżacki można po prostu zwiedzać, ale można w nim także zamieszkać. Znajduje się w nim bowiem hotel.

Obecnie bryła budynku w niewielkim stopniu przypomina swoją średniowieczną wersję. Wynika to z pożarów i konieczności odbudowy. Początkowo zamek był oczywiście siedzibą braci zakonnych, jednak swój charakter zatracił w dużej mierze przez dostosowanie budynku do pełnionej funkcji więzienia. Zmiany te dokonane zostały przez władze pruskie w XIX wieku. W obecnym kompleksie zachowały się wyłącznie fragmenty murów, wieża, oraz sklepienia w piwnicy.

Z zamkiem w Rynie związana jest legenda. Krzyżacy w ramach zemsty na księciu Witoldzie, w ścianach twierdzy żywcem zamurowali księżnę Annę i jej dzieci. Od tego czasu po zamkowych korytarzach błąka się zjawa zmarłej Anny, która głośno płacze po swoich dzieciach.

Zamek w Barcianach – ten wystawiony na sprzedaż

Budowla pochodzi z XIV wieku, jej budowę zakończono w 1390 roku. Obecny wygląd twierdzy jest zbliżony do pierwotnej wersji. Dwóch przebudów dokonano jeszcze w XIV wieku. Wojna trzynastoletnia przyniosła wiele zniszczeń, również Zamek Krzyżacki w Barcianach nie wyszedł z niej cało. Szybko go na szczęście odbudowano. Ostatnie przebudowy miały miejsce w XIX i XX wieku. Pierwsze lata XX wieku to również ogromny pożar, który strawił dużą część twierdzy. Po II Wojnie Światowej w jej murach funkcjonował PGR.

Od 2016 roku zamek wystawiony jest na sprzedaż i czeka na nowego właściciela.

Zamek krzyżacki w Giżycku – całkowicie odbudowany

W Giżycku zamek nie miał lekko. Średniowieczna warownia wybudowana przez zakon krzyżacki nad Kanałem Łuczańskim stoi od około 1400 roku. Jednak po wojnach, pożarach i zawirowaniach historycznych, przetrwało wyłącznie jedno skrzydło. Po upadku państwa krzyżackieg, twierdza stała się siedziba starosty, a zamek rozbudowano. Po wszystkich zmianach architektonicznych obiekt nabrał stylu renesansowego.

W 2008 roku obiekt poddano modernizacji. Obecnie w zamku działa hotel St. Bruno.

Zamek w Węgorzewie – malowniczo położona warownia

Będąc na giżyckim zamku żal nie zajechać do oddalonego o niecałe 30 km Węgorzewa. Twierdza w tym niewielkim miasteczku jest niezwykle malowniczo położona. Zamek znajduje się nad rzeką Węgorapą, pięknie wkomponowując się w miejski krajobraz.

Twierdza jest jedną z pierwszych, wybudowanych w regionie i pochodzi z 1398 roku. W XVII wieku Tatarzy spalili jednak całe miasteczko, łącznie z zamkiem. Warownię odbudowano w stylu barokowym i od tej pory była rezydencją, zatracając swoje funkcje obronne.

Czy wszystkie zamki na Szlaku Zamków Gotyckich były tak samo ważne?

Oczywiście, że nie. Niektóre warownie były wyjątkowe pod względem ich znaczenia strategicznego. Jednym z ważniejszych zamków krzyżackich był Zamek w Malborku, znajdujący się co prawda w województwie pomorskim, to będący jednym z elementów Szlaku Zamków Gotyckich. W Malborku zamek krzyżacki był początkowo zamieszkany przez komtura, to od 1309 roku stanowił on siedzibę wielkich mistrzów zakonu krzyżackiego i władz Prus Zakonnych. Następnie była to rezydencja królów Polski, siedziba władz Prus Królewskich. Mówi to wiele o znaczeniu twierdzy w historii kraju.

Zamki krzyżackie na Mazurach – inne zamki gotyckie

Mając więcej czasu na zwiedzanie, polecamy obejrzeć także mniej znane warownie oraz ich pozostałości.

Pozostałości po zamkach – ruiny zamku, które warto zobaczyć

Nie wszystkie zamki na Mazurach dotrwały do teraźniejszości. Część z nich czas obrócił w pył i nie ma po nich śladu. Z niektórych pozostały wyłącznie ruiny, które nigdy nie otrzymały szansy i nie zostały odratowane. Gdzie warto pojechać?

Zamek Bezławki – kiedyś zamek, dzisiaj kościół

Na wzgórzu pośród mazurskich bagien, stał niegdyś średniowieczny zamek krzyżacki. W roku 1513 zamek w Bezławkach adaptowany został na kościół i tak pozostało do dziś. Ze względu na przebudowę stracił swój średniowieczny charakter, nie utracił jednak wartości historycznej i stanowi ciekawą atrakcję.

Ruiny zamku w Szczytnie

Szczycieńskie ruiny zamku są jedną z ciekawszych atrakcji miasta. Choć po średniowiecznej twierdzy zostały wyłącznie fragmenty murów, pięknie je odrestaurowano. Do dyspozycji oglądających oddano mury, podziemia i basztę. Odkryto fragmenty piwnic i odtworzono fosę.

Zamek w Ełku

Ruiny średniowiecznego zamku można oglądać także w Ełku. Choć obecnie budowla nie prezentuje się zbyt dobrze, obiekt ma ciekawą historię, którą warto poznać.

Zamek w Lubawie

W Lubawie ruiny zamku również zostały zaopiekowanie. W jego murach rezydowali biskupi chełmińscy. Od 1773 roku budowla powoli niszczała, aż w XIX wieku niemal zupełnie ją rozebrano. Pozostały wyłącznie fragmenty fundamentów i murów. Pozostałości zabezpieczono i odnowiono, prace zakończył się we wrześniu 2020 roku.