W artykułach dotyczących problematyki dziedziczenia bardzo często pojawia się słowo „zstępny” lub „wstępny”. Nie zawsze jednak przywołuje się definicje tech pojęć. Próżno szukać również wyjaśnienia tych słów w obowiązujących przepisach prawa, ponieważ takowa nie istnieje. Zaznaczyć należy, że ustawodawca posługuje się tymi pojęciami nie tylko w celu określenia osób powołanych do spadku np. w art. 931 i n. KC, ale również w innych ustawach i przepisach np. art. 87 § 1 KPC lub art. 83 KPA.
Dla oceny, czy konkretną osobę należy uznać za wstępnego lub zstępnego, należy przyjąć jakiś punkt odniesienia, a najprościej wyjaśnić to na własnym przykładzie. Przyjmując zatem za punkt odniesienia czytelnika, w przypadku wstępnych, chodzi o osoby, od których się on wywodzi, czyli jego rodzice, dziadkowe, pradziadkowie itd. Dla adwokata czy radcy prawnego zstępni, to osoby od czytelnika pochodzące, czyli dzieci, wnuki i prawnuki.
Dodatkowo należy wskazać, że ustawodawca niekiedy wyróżnia również linię (prostą i boczną), a także stopnie (np. pierwszy, drugi i trzeci). W przypadku określenia pokrewieństwa w linii prostej należy wskazać, że chodzi tu o krewnych którzy pochodzą jeden od drugiego. Zstępni w linii prostej, w odniesieniu do konkretnej osoby, to jej dzieci, wnuki, prawnuki itd. Natomiast wstępni w linii prostej, to z kolejno rodzice, dziadkowie, pradziadkowie itd. Do linii bocznej należeć będą zatem pozostali krewni np. rodzeństwo, ciotki, stryjowie, czy kuzynowie. Do zstępnych zalicza się także dzieci adoptowane (przysposobione), a także dzieci uznane za własne i dzieci pochodzące spoza małżeństwa.
W przypadku próby określenia stopnia pokrewieństwa, to również należy ten stopień ustalać w odniesieniu do konkretnych osób. Jeżeli przyjmiemy relację zstępnych w linii prostej np. ojciec, syn i wnuk, to pokrewieństwo ojca z synem należy określić jako pokrewieństwo I stopnia, a pokrewieństwo ojca i wnuka będzie pokrewieństwem II stopnia.
dr Mateusz Mądel
radca prawny
Stan prawny na dzień: 4.02.2020 r.