O Gminie

Położenie

Gmina Lubań leży na Pogórzu Izerskim w północno-wschodniej części powiatu lubańskiego, w pobliżu granicy z Czechami i Niemcami, zajmuje   powierzchnię   142,15 km2 , na   terenie której   zamieszkuje 6600 mieszkańców. W skład gminy wchodzi 12 sołectw, w których skupionych jest 13 miejscowości – Jałowiec, Kościelniki Dolne, Kościelnik, Henryków Lubański, Mściszów, Nawojów Łużycki, Nawojów Śląski, Pisarzowice, Radogoszcz, Radostów Dolny, Radostów Średni, Radostów Górny i Uniegoszcz.

Mapa

Herb

Herbem gminy jest tarcza herbowa gotycka, polska. W pierwszym planie umieszczono flagi stanowiące motto herbu.

Na tle tarczy ujęta jest symbolika:

• ziemia – odzwierciedla rolnictwo,
• liść dębu – symbolizuje siłę, wytrwałość i niezależność,
• motyw bramy w herbie symbolizuje nierozerwalną więź między miastem a wsią,
• znak zodiaku symbolizuje bliźnięta – jest to czas reaktywacji samorządu terytorialnego.

Miejscowości

1. JAŁOWIEC
2. HENRYKÓW LUBAŃSKI
3. KOŚCIELNIK
4. KOŚCIELNIKI DOLNE
5. MŚCISZÓW
6. NAWOJÓW ŁUŻYCKI
7. NAWOJÓW ŚLĄSKI
8. PISARZOWICE
9. RADOGOSZCZ
10. RADOSTÓW DOLNY
11. RADOSTÓW GÓRNY
12. RADOSTÓW ŚREDNI
13. UNIEGOSZCZ

Turystyka i rekreacja

Przez Gminę Lubań przebiegają dwa oznakowane szlaki turystyczne. Szlak niebieski jest fragmentem szlaku Sulików – Siekierczyn – Lubań – Gryfów Śląski. Odcinek znajdujący się na terenie naszej gminy ma ok. 6 km długości i prowadzi od Pisarzowic do Lubania, następnie podnóżem Harcerskiej Góry lasami biegnie ku granicy na północ od Jałowca. Drugi ze szlaków, szlak zielony bierze początek i prowadzi przez Kamienną Górę do Lubańskiego Lasu, gdzie wkracza na teren gminy. Długość szlaku na odcinku gminy wynosi ok. 3,5 km i prowadzony jest przez tereny leśne.
Na terenie gminy kończy się ścieżka dydaktyczna pieszo-rowerowa „Szlakiem Wygasłych Wulkanów”. Ścieżka jest jedną z atrakcyjniejszych metod nauczania o budowie wewnętrznej trzeciorzędowych pokryw bazaltowych i kominów wulkanicznych. Przez teren gminy przebiegają również ścieżki rowerowe – ER4 z kierunku Lwówka Śląskiego do Sławnikowic i „Szlak Śląsko-Łużycki” przebiegający przez teren gminy z Nowogrodźca drogą leśna do Radostowa Dolnego przez Radostów Średni do Mściszowa i Gościszowa oraz szlak pielgrzymkowy Św. Jakuba biegnący z kierunku Nowogrodźca przez Nawojow Śląski, Uniegoszcz, Lubań, Pisarzowice, Henryków Lubański w kierunku Zgorzelca.

Na terenie Gminy Lubań znajdują się cztery całoroczne obiekty hotelowe obsługujące turystów:

Ponadto na terenie gminy funkcjonują dwie placówki gastronomiczne. Jest to bar
„Karolnika” w Kościelniku oraz w Mściszowie w sezonie letnim czynna jest smażalnia ryb „Nad wodą”.

Walory przyrodnicze

Niewątpliwie do atrakcji gminy należy rosnący w Henrykowie Lubańskim cis pospolity (łac. Taxus baccata L.) liczący sobie ponad 1300 lat, uznawany za najstarsze drzewo w Polsce.

CIS POSPOLITY

Ponadto do ciekawych i atrakcyjnych miejsc w gminie można zaliczyć:

• wyrobisko glinki kaolinowej – powierzchniowy pomnik przyrody w Nawojowie Łużyckim, obejmujące torfowisko, utworzone w jednym z dawnych wyrobisk gliny. Obiekt cenny ze wzgledu na występujące tu płazy i gady, a także rzadką roślinność wodną i bagienną. Spotkać tutaj można rosiczkę okrągłolistną, widłaka goździstego i bagno zwyczajne;
• aleja lipowa przy kompleksie falworczno-pałacowym w Jałowcu, pomnikowa aleja obsadzona jest 21 lipami drobnolistnymi, wiek drzew określa się na ok 200lat;
• aleja dębowa (potocznie nazywana drogą przez „dęby”) łącząca Radostów Średni z Uniegoszczą, długość około 2 km;
• wyeksploatowane wyrobisko bazaltu znajdujące się na Górze Ostróżek (dawniej kopalnia „Uniegoszcz”). Teren dawnego wyrobiska jatt bogato urzeźbiony i pokryty różnowiekową szatą roślinną. Wyrobisko to stanowi cenny kompleks przyrodniczo-krajobrazowy o wysokich walorach estetycznych, poznawczych i rekreacyjnych.

Historia

Dzieje tych ziem, to historia pogranicza, pełna przenikających się rozmaitych wpływów politycznych i kulturowych. Pierwsze ślady osadnictwa na terenach dzisiejszej gminy sięgają XIII wieku. Świadczą o tym grodziska znajdujące sie w Nawojowie Śląskim i Pisarzowicach.
Przez stulecia Kwisa była rzeką graniczną pomiędzy Górnymi Łużycami a Śląskiem. Oba regiony na przestrzeni wieków podlegały naprzemiennie różnym wpływom politycznym, należąc do rozmaitych organizmów państwowych, tj. Miśnia, Saksonia, Królestwo Czech, Księstwo Świdnicko-Jaworskie, Cesarstwo Austrii, Państwo Wettynów – połączone unią personalna z Rzeczpospolitą, Prusy, Niemcy, Polska.
W wyniku uzgodnień kongresu wiedeńskiego w 1815 roku zachodnia część Saksonii oraz część Łużyc weszła w ramy Państwa Pruskiego i od tego momentu Kwisa nie była już rzeką graniczną.
Do Śląska należały miejscowości leżące po prawej stronie Kwisy i są to obecnie Uniegoszcz, Radostów Dolny, Górny i Średni oraz Mściszów i Nawojów Śląski (o czym świadczy sama nazwa), natomiast do Łużyc należały miejscowości leżące po prawej stronie rzeki: Kościelnik, Kościelniki Dolne, Pisarzowice, Henryków Lubański, Radogoszcz oraz Nawojów Łużycki. Natomist Jałowiec, chociaż leżał po śląskiej stronie Kwisy, związany był z Łużycami.
W przeszłości wsie były prawie samowystarczalne. Wszystko czego potrzebowali mieszkańcy wytwarzano na miejscu. Zapotrzebowanie na usługi zaspokajali ziemscy rzemieślnicy.
Przykładem tego może być Kościelnik, gdzie w okresie międzywojennym znajdowały się gospodarstwa, kuźnie, piekarnia, masarnia, ogrodnictwo, sklepy, placówka pocztowa, gospody, szkoła i kościół. Natomiast usługi świadczyli: fryzjer, szewc, stolarze i kołodzieje. W związku z tym do pobliskiego miasta nie było potrzeby wyjeżdżać.

Historie miejscowości:

• Henryków Lubański
• Kościelnik
• Mściszów
• Nawojów Łużycki
• Nawojów Śląski
• Pisarzowice
• Radostów
• Uniegoszcz

Henryków Lubański

Ta rozległa wieś na Wysoczyźnie Siekierczyńskiej powstała na przełomie XII i XIII wieku i od niepamiętnych czasów była własnością klasztorną (magdalenek z Lubania). To spowodowało, że wieś, podobnie jak leżąca niedaleko Rudzica, zawsze miała katolicki charakter. Jest jeszcze jedna zbieżność w historii Henrykowa Lubańskiego i Rudzicy. Otóż w XVII i XVII wieku miejscowi wieśniacy również słynęli z produkcji wybornej przędzy, z której wytwarzano adamaszek.
W 1432r. we wsi wybuchł wielki pożar. Ogień strawił wówczas 17 gospodarstw chłopskich. 10 stycznia 1649 r. w pobliżu Henrykowa stoczona została kawaleryjska potyczka pomiędzy wojskami cesarskimi a szwedzkimi dragonami dowodzonymi przez pułkownika Wankego. Do znacznie większej bitwy, mającej wpływ na wynik II wojny śląskiej, doszło tutaj 23 listopada 1745r. Pruskie wojska generała Hansa Joachima von Ziethena rozbiły wtedy biwakujących we wsi, zupełnie zaskoczonych atakiem, saskich żołnierzy z korpusu księcia von Sachsem-Gotha (w sumie 6 tysięcy bagnetów i szabel). Po bitwie wieś została całkowicie splądrowana przez Prusaków. Henryków Lubański zaliczający się podówczas do najbogatszych wsi na Górnych Łużycach ( miejscowość liczyła ponad 3 tys. Mieszkańców), stanowił dla żądnych łupu pruskich żołnierzy, bardzo łakomy kąsek. Generał Ziethen zaś, za swój udany wypad otrzymał żartobliwie przezwisko „Ziethen z zarośli”. Wzięło się ono stąd, iż pruski generał ukrył swoich na wzgórzu Smreczyna ( przy drodze do Godziszowa ), które w XVIII stuleciu porastał niewielki las. Z tego wzgórza von Ziethen wydał także rozkaz szarży na Sasów. Później lasek na Smreczynie wycięto, a została jedynie stara sosna, pod którą jesienią 1925 r. ustawiono pamiątkowy obelisk ( głaz narzutowy z pobliskiego pola ozdobiony pruskim orłem ). W 1939 r. nawet wieś, zwana przez długie wieki Henrykowem Katolickim, przemianowano na Henryków Ziethena. Do krwawych walk o Henryków Lubański doszło w dniach 20.II-4.III 1945 r. gdy front zatrzymał się pod samą wsią.
Najciekawszym zabytkiem architektonicznym jest miejscowy zespoł kościelny na który składają się: kościół parafialny św. Mikołaja, mur cmentarza z podcieniami i bramą (druga połowa XVIII w.) oraz plebania z 1776 roku. Pierwszy kościół powstał przypuszczalnie ok. 1220 roku. W latach 1744 – 1755 wieżę kościelną zwieńczono cebulastym. Ostatnia znacząca przedwojenna przebudowa miała miejsce w 1904 roku. Po zniszczeniach wojennych budowle rekonstruowano w latach 1947 – 1950.         Miejscowość sławna jest w kraju z racji rosnącego tutaj sędziwego cisa pospolitego. Jest to najstarsze drzewo w Polsce, a być może i w Europie Środkowej. W literaturze różnie szacuje się jego wiek: 1200, 1300 a nawet 1500 lat. W każdym bądź razie cis z Henrykowa Lubańskiego z pewnością jest starszy od państwa polskiego. W historii nie brakowało zagrożeń dla tego staruszka. Np. w 1813 roku pień cisa pocięli szablami kozacy. Najgorsza jednak była wichura w latach 1988 – 1989. Zniszczeniu uległa wtedy odnoga drzewa przez co cis nie ma swego dawnego obwodu wynoszącego ponad 5 m.

Kościelnik

Wieś położona na lewym, łużyckim brzegu Kwisy istniała już w XIV wieku. Po raz pierwszy wymienia ją dokument z 1321 r. jako Conradisdorph. N przełomie XV i XVI wieku pojawia się druga nazwa wsi Holzkirche, która używano do 1945 roku. W latach 1499-1547 fragment wsi należał do dóbr ziemskich Lubania. Miejscowość była własnością Salzów, Uchtritzów, Nostitzów i innych znanych rodów na pograniczu śląsko-łużyckim.
Pierwszy kościół wybudowano tutaj przed rokiem 1346. W latach 1654 i 1735 konieczna była jego rozbudowa, gdyż świątynia służyła wówczas śląskim protestantom jako tzw. Kościół ucieczkowy. Obecnie kościół jest pod wezwaniem Ścięcia Jana Chrzciciela. W jego wyposażeniu wyróżnia się późnogotycki tryptyk z roku 1496 z rzeźbami patrona św. Jana Chrzciciela. Św. Anny, św. Jadwigi Śląskiej. Do czasów II wojny światowej tryptyk ten znajdował się w Złotoryi. Boczny ołtarz pochodzi natomiast ze zrujnowanego po 1945 roku protestanckiego kościoła w Jałowcu.
Początki miejscowego dworu datuje się na XVII stulecie. W latach 90 XVII wieku dwukrotnie trawiły go pożary. Zniszczeniu uległy przy okazji bogate zbiory dokumentów dotyczących historii miejscowości. W 1801 roku pałacyk odbudował i upiększył nowy właściciel majątku Kościelnik von Fromberg. Obecnie dwór służy jako budynek mieszkalny.

Mściszów

Mściszów leży we wschodniej części gminy nad potokiem Strużka. Informacje o tej miejscowości pisanej jako Sifridsdorf znajdujemy w dokumencie lokalnym Nowogrodźca z 1233 roku. W średniowiecznych źródłach możemy odnaleźć także zlatynizowana nazwę wsi Syffirida Villa (1305,1376).
Na przełomie lutego i marca 1945 roku toczyły się tutaj krwawe walki pomiędzy radzieckimi i niemieckimi wojskami. Przed rokiem 1945 we wsi funkcjonowały dwa kościoły: katolicki, starszy bo wzniesiony już w średniowieczu, który został zniszczony podczas ostatniej wojny oraz zbór protestancki, powstały w roku 1742 a przebudowany w latach 1806 – 1811 (obecnie jest to katolicki kościół pw. Zesłania Ducha świętego). Przed bramą do zrujnowanego kościoła stoi krucyfiks a pod nim leżą dwa krzyże pokutne. Jeden z nich, maltański ma wyraźny ryt miecza.

Nawojów Łużycki

W Nawojowie Łużyckim godnym uwagi jest renesansowy dwór z krużgankami. W pobliżu miejsca gdzie wznosił się zniszczony w 1945 roku kościół, stoi krzyz pokutny z wyrytym mieczem. Drugi Krzyż pokutny położony jest w lasku na zachód od wsi, niedaleko torów kolejowych.
Istnieją tutaj także miejsca cenne pod względem przyrodniczym. Fragment wyrobiska glinki kaolinowej został objęty ochrona prawną jako powierzchniowy pomnik przyrody. W wyrobisku zarejestrowano kilka gatunków roślin chronionych, takich jak rosiczka okrągłolistna, widłak goździsty, bagno zwyczajne.

Nawojów Śląski

Miejscowość leży poniżej Lubania na prawym, śląskim brzegu Kwisy. Początki wsi sięgają wczesnego średniowiecza. Najstarszą częścią Nawojowa Śląskiego jest przysiółek Łagów. Znajduje się tam słowiańskie grodzisko założone na planie owalu, które datowane jest na IX – XI wiek. Nawojow Śląski  w źródłach pisanych pojawia się po raz pierwszy w 1233 roku pod nazwą Hugisdorf. Z racji swojego śląskiego położenia miejscowość ciążyła w przeszłości nie ku Lubaniowi lecz ku Nowogrodźcowi.

Pisarzowice

Wieś pojawia się po raz pierwszy w historii w dokumencie z 1268 roku. Zapisano ja wtedy Schriuersdorph. W XIII wieku wieś należała do dóbr rodziny von Schreibersdorf piszący się pierwotnie von Palowe. W czasach panowania Asuańczyków na Łużycach (1253 – 1319) była to bardzo można i wpływowa rodzina. Około raku 1422 miejscowość przeszła na własność rodu von Salza. W Pisarzowicach urodził się Jakub von Salza, w latach 1520 – 1539 biskup wrocławski. Spośród innych właścicieli wsi można wymienić min. Gersdorfów, Bibranów, Kopischów, Warnsdorfów i Gablenzów. W latach 1580 – 1593 Pisarzowice Górne były własnością rady miejskiej Lubania. W następnym stuleciu do mieszczan lubańskich należały także Pisarzowice dolne.
Miejscowy kościół  źródła wymieniają już w 1346 roku. Obecny kościół pw. Macierzyństwa NMP pochodzi zapewne z XV wieku i podlegał różnym przebudowom. W dużym parku znajdują się ruiny czworobocznego pałacu z XVI wieku. Spod Pisarzowic znany jest ponadto wczesnośredniowieczne grodzisko. Przy szosie Zgorzelec – Lubań zachował się dawny zajazd pocztowy z 1802. Przed II wojną światową stał we wsi słup poczty saskiej, który zaginął po 1945 roku.

Radostów

Położony na wzgórzu w środku wsi kościół trzech króli należy do najbardziej charakterystycznych budowli Radostowa. Jest to jedna ze starczych świątyń chrześcijańskich w okolicach Lubania. Na podstawie stylu architektonicznego można datować budowę kościoła na XIII stulecie. W 1660 roku powstała wieża kościelna, zaś w 1824 roku świątynie przebudowano. Przed kościołem stoi barokowa rzeźba św. Jana Nepomucena. W piedestale rzeźby możemy ujrzeć tablice upamiętniającą tragiczną śmierć właściciela Uniegoszczy Henryka von Nostitza (w 1643 zabili go żołnierze chorwaccy). Pierwotnie tablica stała w miejscu popełnienia zbrodni, na polu pod Uniegoszczem.
W 1742 roku protestanccy mieszkańcy Radostowa otrzymali od króla Prus Fryderyka II zezwolenie na budowę zboru. W 1776 roku konieczna była przebudowa świątyni. Do naszych czasów z ewangelickiego kościoła zachowała się jedynie dzwonnica. W środkowej części wsi w sąsiedztwie parku znajdują się ruiny renesansowego pałacu zbudowanego z polecenia Nostitzów pod koniec XVI wieku.

Uniegoszcz

Wieś pojawia się już w 1233 roku w dokumencie lokacyjnym Nowogrodźca. Właśnie Nowogrodziec a nie leżący po sąsiedzku Lubań, sprawował pierwotnie sądownictwo wyższe nad mieszkańcami Uniegoszczy. Dopiero później jurysdykcję przejął Lubań, który na krótko (lata 1427 – 1431) a później jeszcze po roku 1475 był właścicielem tej śląskiej wsi.
Nawiasem mówiąc mieszczanie lubańscy przez parę stuleci wiedli często spory z posiadaczami wsi. Przedmiotem konfliktów było najczęściej rybołówstwo w Kwisie, użytkowanie mostów i młynów na rzece, wyszynk piwa. Oprócz rady miejskiej Lubania Uniegoszcz była przed wiekami w rękach znanych rodów, zarówno śląskich jak i łużyckich.
Już w 1372 roku pojawia się wzmianka o kościele w Uniegoszczy. Obecny kościół wzniesiono około 1504 roku a przebudowano w 1832 roku. Wykonany w drewnie ołtarz główny i amboną pochodzą z XVIII wieku. Część obecnego wyposażenia świątyni przywieźli po II wojnie światowej repatrianci ze Starożyńca w rumuńskiej Bukowinie. W Uniegoszczy znajduje się krzyż pokutny (tzw. morderczy) uznawany dotąd za zaginiony. Niestety nie zachowało się podanie w jakich okolicznościach krzyż powstał. W Uniegoszczy znajdował się niegdyś jeszcze inny zabytek dawnego prawa: wmontowana w mur cmentarny żelazna obroża na szyję (tzw. kuna).

Zabytki

Na terenie Gminy Lubań znajduje się kilkanaście interesujących obiektów zabytkowych, na które warto zwrócić uwagę.

Henryków Lubański

Głaz narzutowy z wyrytą datą 23 listopada 1745 r. i nazwiskiem pruskiego generała H.J. Ziethena. Obelisk upamiętnia stoczoną tutaj bitwę Prusaków i Sasów podczas drugiej wojny śląskiej.