Eneida - epopeja narodowa Rzymian
Głównym bohaterem Eneidy Wergiliusza jest Eneasz, trojański wojownik, którego matką była Wenus, bogini miłości.
Co ciekawe, rodzina Juliusza Cezara, (do której Oktawian August należał, zarówno przez akt adopcji przez Cezara jak i fakt, że był synem jego siostrzenicy) wywodziła swoje pochodzenie właśnie od Eneasza.
Wskazuje to jasno, że Eneida stanowiła pochwałę nie tylko państwa rzymskiego jako takiego, lecz także dynastii julijskiej, której Okatwian August był reprezentatem.
Rzymianie przywiązywali ogromną wagę do pochodzenia - gloryfikacja Eneasza, który miał być przodkiem Augusta, była zatem afirmacją samego cesarza.
Wergiliusz zadbał także o to, aby w utworze uczynić bezpośrednie aluzje do samego Augusta i tym samym zasugerować, że cesarz i jego następcy mają błogosławieństwo bogów do sprawowania władzy w Rzymie.
Mitologiczny kontekst Eneidy
Historia Eneasza zaczyna się w podczas wojny trojańskiej. W Iliadzie Homera jego imię pada kilkakrotnie. Zwykle jest on ukazywany w walce przeciwko greckim wojownikom, zawsze umykając śmierci, chroniony przez bogów, którzy chcą zachować trojańską krew (troszczą się o niego zwłaszcza Afrodyta i Apollo).
Troja została zdobyta przez Greków, jednak Eneasz przetrwał. Udało mu się zbiec i zabrać ze sobą grupę uchodźców.
Aby przypieczętować swoje ocalenie Eneasz wyruszył z resztą uciekinierów z Troi w podróż, a właściwie w morską wędrówkę, w poszukiwaniu miejsca, w którym mogliby się osiedlić. Po drodze Eneasz dowiaduje się od wyroczni, że zgodnie z wolą Apolla ma założyć osadę na nowej ziemi.
Podróż szalenie utrudniała Trojanom Junona (Hera). Królowa bogów nienawidziła Trojan odkąd jeden z nich, Parys, wzgardził jej osobą, przyznając jabłko Afrodycie jako najpiękniejszej. Dla Junony była to zniewaga nie do darowania. Był jednak poważniejszy powód, dla którego Junona powzięła tak wielką nienawić do Trojan. Otóż jedna z przepowiedni głosiła, że potomkowie Eneasza zniszczą Kartaginę - ukochane miasto królowej nieba.
Jak wiadomo, Rzymianie ostatecznie rozgromili Kartaginę podczas III wojny punickiej (129 - 146 p.n.e.) i zrównali miasto z ziemią.
Według mitu (oraz Eneidy) Eneasz zbłądził do brzegów Kartaginy podczas swej wędrówki po upadku Troi. Tam nawiązał romans z piękną królową Kartaginy, Dydoną.
Wezwany do Italii przez swoje przeznaczenie, aby założyć Rzym, czy raczej osadę, która stanie się Rzymem w przyszłości, Eneasz porzucił Dydonę. To porzucenie, zdrada stała się mitologicznym powodem zaciętej wrogości Kartaginczyków wobec Rzymian. Porzucona królowa, na krótko przed swą samobójczą śmiercią, rzuciła klątwę na kochanka oraz jego potomków, a ta niemal zrealizowała się podczas pamiętnego ataku Hannibala na Rzym podczas II wojny punickiej.
Nigdy miłość, nigdy
Między ludami przymierze! Z mych kości
Powstań mścicielu nieznany, by ogniem
I mieczem trzebić dardańskich wieśniaków,
Dziś, jutro, kiedykolwiek stanie mocy!
Brzegi przeciwne brzegom, wodom wody
I mieczom miecze, błagam, niech zetrą,
Niech walczą oni i dzieci ich dzieci.
(“Eneida,” tłumaczenie Tadeusz Kubiak)
Woła zrozpaczona królowa.
Po opuszczeniu Dydony, Eneasz i jego towarzysze popłynęli na pólnoc, w kierunku Italii, i po kilku przygodach zatrzymali się w środkowo-zachodniej części półwyspu apenińskiego. Początkowo musieli stoczyć kilka walk z niezbyt chętnymi ich przybyciu tubylcami, jednak ostatecznie osiedlili się w tym rejonie.
Zgodnie z mitem (i historią) osadnicy założyli miasto nazwane Alba Longa. Około 400 lat potem , Reja Silvia, księżniczka z tego miasta, urodziła Marsowi, bogu wojny, dwóch synów - bliźnięta Romusa i Romulusa, założycieli Rzymu (w 753 r p.n.e.)
Literacki kontekst Eneidy
Forma utworu
Eneida, podobnie jak eposy Homera, napisana jest heksametrem daktylicznym, czyli wersem 6-stopowym (każda stopa była mieszanką długiej i krótkiej sylaby). Wszystkie wersy w utworze były poddane tej dyscyplinie, która wymagała od autora wielkich umiejętności.
Nawiązania do eposów Homera
Wergiliusz nawiązuje do obu dzieł greckiego epika. Księgi I do VI oparte są o Odyseję, zaś VII - XII o Iliadę.
Pierwsze księgi Eneidy opowiadają historię morskiej podróży oraz poszukiwania domu, co odzwierciedla strukturę Odysei.
Jednym z ważniejszych fragmentów utworu jest zejście Eneasza do królestwa zmarłych, w którym musi on przekroczyć rzekę Acheron i bagna Styksu, aby spotkać się ze swoim zmarłym ojcem Anchizesem. Spotyka on tam wiele duchów (w tym Dydonę, która nie chce z nim rozmawiać). Eneasz odnajduje swojego ojca na Polach Elizejskich, a ten zapowiada życie wielu swoich rzymskich potomków, którzy zbudują Imperium Rzymskie. Należą do nich Romulus, Juliusz Cezar i Oktawian August.
Księgi od VII do XII opowiadają historię krwawej wojny, wywołanej ustratą kobiety, co nasuwa skojarzednia z podstawą fabularną Iliady.
Kobietą, o której mowa w Eneidzie córka Latinusa, króla Lacjum (kraj na tereni Italii, do którego przybywa Eneasz), o imieniu Lawinia. Latinus oferuje jej rękę Eneaszowi, jako przypieczętowanie sojuszu między Trojanami i Latynami.
Jednak wśród niechętnych Trojanom Latynów znajduje Turnus, dotychczasowy konkurent do ręki Lawinii, król plemienia Rutulów. Wybucha wojna, w której zwyciężają Trojanie wspomagani przez Etrusków – Turnus ponosi śmierć. Zgodnie z wolą przeznaczenia, Eneasz poślubia Lawinię i zakłada nazwane na jej cześć miasto Lawinium.
