Co to jest przysłona i jak działa? Praktyczny poradnik na początek

Przysłona w obiektywie to jeden z najważniejszych elementów technicznych, którego opanowanie, może zupełnie odmienić nasze zdjęcia czy filmy. W tym poradniku, tłumaczę, czym jest przysłona, jakie są jej funkcje, oraz jak ją w prosty sposób opanować.

Co to jest przysłona i jak działa?

Przysłona to element obiektywu, który pełni kilka różnych funkcji. Przysłona jest złożona z zachodzących na siebie blaszek (listków), które tworzą otwór o zmiennej średnicy. Zazwyczaj składa się z 7-11 listków przysłony.

Porównanie konstrukcji przysłony [1] Przysłona tradycyjna [2] Przysłona kołowa

Funkcje przysłony:

Decyduje o tym, ile światła trafi na matrycę aparatu czy kamery podczas rejestrowania obrazu;
Kształtuje głębię ostrości;
Wpływa na rozdzielczość, jakość zdjęć.

O każdym z tych elementów opowiemy w dalszej części tego poradnika, ale najpierw, musimy odpowiedzieć, na jedno, bardzo ważne pytanie…

Przysłona czy przesłona?

Wielu początkujących fotografów, zastanawia się, czy powinniśmy mówić przysłona, czy przesłona. Według słowników obie formy są poprawne, ale według specjalistów znających temat, tylko jedna z nich jest właściwa. Chodzi o słowo przysłona, bo przysłania, a nie przesłania coś w całości. Przesłona może być zupa, kiedy dodamy do niej zbyt dużo soli. Idąc za słownikiem PWN:

(…) przysłoną nazywa się „urządzenie stosowane w przyrządach optycznych do regulowania ilości przechodzącego światła”, a przesłoną – „element uszczelniający podłoże zapory wodnej” (cyt. za Ilustrowany leksykon techniczny WNT).

Jasność, wartość przysłony a otwór przysłony

Podstawową funkcją przysłony w obiektywie jest wpuszczanie określonej ilości światła na matrycę, kliszę aparatu czy kamery podczas rejestrowania obrazu.

I teraz uwaga — trzeba się mocno skupić! Im mniejsza wartość przysłony (np. f/1.8), tym większy otwór przysłony, co oznacza, że więcej światła wpada na matrycę.

I odwrotnie – im większa wartość przysłony (np. f/16), tym mniejszy otwór przysłony i mniej światła dociera do sensora. W praktyce oznacza to, że zdjęcia będą jaśniejsze przy przysłonie f/1.2 niż f/5.6 czy f/8. Oczywiście przy identycznych ustawieniach czasu naświetlania oraz czułości ISO, czyli dwóch elementów trójkąta ekspozycji.

Viltrox Z 85 mm f/1.8 Nikon Z test

Działanie przysłony w aparacie dobrze ilustruje przykład ludzkiego oka. Źrenice zmniejszą się, kiedy pada na nie dużo światła – nie chcemy, aby nas ono oślepiło. Kiedy jest ciemno, źrenice się rozszerzają – „łapiemy” wtedy więcej światła, abyśmy mogli coś zobaczyć.

Przysłona kształtuje głębię ostrości

Drugą ważną funkcją przysłony, jest kształtowanie głębi ostrości, czyli zakresu odległości, w którym fotografowany lub nagrywany obiekt jest wyraźny, mówiąc potocznie ostry. Im większa jest głębia ostrości, tym więcej elementów kadru będzie wyraźnych. Identycznie — im mniejsza jest głębia ostrości (tzw. płytka głębia ostrości), tym mniej elementów kadru będzie wyraźnych. Świadomy twórca, może wykorzystywać ten zabieg do kształtowania uwagi widza, wyeksponowania konkretnego elementu zdjęcia lub jego całości.

Małą głębię ostrości uzyskamy, ustawiając niską wartość przysłony, np. f/1.8. Wtedy główny punkt będzie ostry, a wszystkie obiekty znajdujące się przed i za tym punktem, będą mocno rozmyte. Możemy to często dostrzec np. w portretach.

Analogicznie duża głębia ostrości oznacza, że rozmycie tła będzie dużo mniejsze, a duża część kadru będzie ostra. Uzyskamy ją, stosując wysoką wartość przysłony (np. f/16). Dużą głębię ostrości częściej stosuje się w fotografii architektury lub krajobrazów, gdzie fotograf chce, aby cały kadr był wyraźny.

Im większa wartość przysłony, tym większa głębia ostrości, czyli więcej elementów na zdjęciu będzie ostrych. Ustawienie małej wartości przysłony skutkuje tym, że jeden obiekt jest wyraźny, a wszystko, co przed nim i za nim jest rozmyte.

Przysłona to także bokeh

Przysłona w obiektywie ma także duży (choć nie wyłączny) wpływa na bokeh. Co to takiego?

Canon RF 50 mm f/1,8 STM - test bokeh na f/1.8 — Canon RF 50 mm f/1,8 STM – test bokeh na f/1.8

Bokeh to transliteracja japońskiego słowa bo-ke, które oznacza rozmycie. Słowo wymawiamy: „boke”. W fotografii jest to sposób oddawania nieostrości obiektów znajdujących się poza głębią ostrości. To te wszystkie fragmenty obrazu, które wyglądają jak małe, świecące kółeczka w tle. Dodają klimat, budują przestrzeń, atmosferę.

Nikon Zf - test. Zdjęcie obrobione. Fot. Krzysztof Basel. — Nikon Zf – test. Zdjęcie obrobione. Fot. Krzysztof Basel.

Wbrew pozorom, elementy znajdujące się w rozmytym tle, w obszarze nieostrości, także ma duże znaczenie. Twórcy często celowo wykorzystują bokeh, aby uzyskać kinowy look, wykonać stylowe portrety, czy dodać scenie nieco głębi.

Jak uzyskać piękny bokeh na zdjęciach? Przede wszystkim, różne obiektywy, mają inny, czasami bardzo charakterystyczny kształt bokeh. Zazwyczaj, twórcy cenią styl bokeh z profesjonalnych obiektywów, które mają wiele listów przysłony, co sprawia, że kształt bokeh jest zbliżony do koła. Są też pasjonaci starych szkieł, które często mają nietypowy, przykuwający uwagę kształt bokeh.

Canon RF 50 mm f/1,8 STM - test — Canon RF 50 mm f/1,8 STM – test

Bez względu na to, jaki mamy obiektyw, możemy w pewnym stopniu decydować, czy chcemy w kadrze pokazać bokeh, czy nie. Liczy się kilka aspektów: przede wszystkim rozmiar matrycy, ogniskowa i jasność obiektywu. Imponujący efekt bokeh uzyskamy na dużych matrycach, od pełnej klatki w górę. Co do obiektywu, to polecane są szkła od 50 mm w górę. Przysłona f/2.8 da radę, ale najlepiej skorzystać ze szkła jasnością f/1.8 lub mniejszą. Dobrym przykładem będą obiektywy 85 mm f/1.8, ale też popularne 50 mm f/1.8.

Przysłona wpływa także na rozdzielczość (ostrość) zdjęć

Przysłona może także wpływać na rozdzielczość zdjęć czy filmu. Większość z nas będzie tu używać określenia ostrość, wyrazistość zdjęcia w tym kontekście, ale tak słownikowo, chodzi o rozdzielczość obrazu.

Chodzi tu o to, że identycznie naświetlony kadr, będzie mieć różną ostrość (rozdzielczość) w zależności od zastosowanej wartości przysłony.

Szczególnie starsze, tańsze obiektywy, oferują maksimum swojej ostrości, dopiero kiedy przymkniemy przysłonę o ok. +2,3 EV od minimalnej wartości przysłony. Jeśli zatem obiektyw ma stałą wartość przysłony f/2.8 to wtedy uzyskamy najostrzejszy obrazek, stosując przysłonę f/5.6-8 lub wyżej.

W praktyce wiele zależy od danego modelu obiektywu. Profesjonalne, nowe obiektywy, są ostre praktycznie w całym zakresie przysłony. Przykładowo, Canon RF 28-70 mm f/2 jest ostry jak dobra stałka od f/2. Różnice pomiędzy f/2 a f/2.8, są nieduże. Inne, tańsze obiektywy stałoogniskowe np. f/1.8 są naprawdę ostre dopiero przy f/2.8.

Ostrość (rozdzielczość, oddanie detali) to jedna z ważnych, twardych cech, które sprawdzamy w naszych testach i na którą warto zwrócić uwagę przy wyborze najlepszego obiektywu dla siebie. Bez względu czy mówimy o obiektywie na początek, obiektywie do nagrywania wideo, czy zaawansowanych obiektywach do zdjęć makro.

Dlaczego w smartfonach nie ma naturalnie takiego rozmycia tła, mimo że mamy bardzo jasne obiektywy?

Najlepsze smartfony mają aparaty z obiektywami z przysłoną f/1.8 czy nawet f/1.6. Potencjalnie zatem powinny umożliwiać wykonanie zdjęć z niską głębią ostrości, czyli z mocno rozmytym tłem w naturalny sposób. Nic bardziej mylnego: producenci smartfonów wydają ogromne kwoty na rozwój specjalnych algorytmów, które będę imitować takie naturalnie wyglądające rozmycie, w sposób sztuczny, poprzez przetwarzanie zdjęć. Efekty są różne, ale o tym innym razem.

Podaję ten przykład, ponieważ widać tu jak na dłoni, że w fotografii, wszystko łączy się ze wszystkim. Jeden czynnik, ma wpływa na inne. Zupełnie inny obrazek uzyskamy, fotografując identyczną scenę na identyczny parametrach z identycznym obiektywem, ale z inną matrycą. Większy sensor oznacza bowiem mniejszą głębię ostrości, a mniejszy — większą głębię. Naukę technicznych aspektów fotografii czy filmowania, warto pojmować zatem całościowo.

Co to jest przysłona i jak działa? Poradnik na początek