Czy poprawne jest używanie czasownika „rozczytać”?
Czasownik rozczytać jest popularny w języku polskim, zwłaszcza w potocznym użyciu. Wiele osób ma problemy z rozczytywaniem lekarskiego pisma, ktoś pomaga komuś rozczytać skany, a muzycy rozczytują utwory grane po raz pierwszy. Pytanie o poprawność tego czasownika nie jest więc bezzasadne.
Rozczytać według Wielkiego słownika poprawnej polszczyzny ma dwa znaczenia:
- rzadka forma od czasownika rozczytywać
- potocznie ‘dać radę coś przeczytać’ – chociaż tenże słownik dodaje, że – Lepiej: odczytać, np. „Rozczytasz (lepiej: odczytasz) jego pismo”?.
Rozczytywać natomiast to ‘czytać coś z pasją i zaangażowaniem’.
Już tu pojawia się pierwsza wskazówka co do poprawności użycia omawianego przez nas czasownika. Warto jednak przyjrzeć się definicjom podanym w innych słownikach. Poniżej zgrupowałam znaczenia rozczytać z najpopularniejszych współczesnych słowników języka polskiego. Ów przegląd wskazuje na następujące znaczenia:
- ‘wzbudzić w kimś zamiłowanie do czytania, zachęcić do czytania’ (Uniwersalny słownik języka polskiego – ale z adnotacją książkowy, Słownik języka polskiego Doroszewskiego, Słownik języka polskiego Szymczaka; Praktyczny słownik języka polskiego; Inny słownik języka polskiego)
- ‘ rozważyć’ (Słownik języka polskiego Lindego, Słownik języka polskiego Doroszewskiego – ale z adnotacją przestarzały; słownik warszawski)
- ‘odczytać, przeczytać’ (słownik warszawski)
- ‘ poznać treść niewyraźnie napisanego tekstu, napisu’ (Praktyczny słownik języka polskiego – ale z adnotacją potoczny).
Jak widać, znaczenia czasownika nie tylko są różne, ale i mają inny odcień stylistyczny, co z kolei wpływa na poprawność użycia.
Rozczytać w znaczeniu 1. i 2. będzie poprawnie użyte w tekstach literackich, przy czym druga definicja zawęża zakres do tekstów stylizowanych na język dawny. Czasownika rozczytać w znaczeniu 3. i 4. można by używać w komunikacji codziennej, chociaż – na co wskazuje Wielki słownik poprawnej polszczyzny – lepiej użyć słowa odczytać.
Słowniki nie poświadczają natomiast znaczenia 5. ‘przegrać utwór lub zagrać tekst po raz pierwszy’, w którym to znaczeniu słowo rozczytać funkcjonuje wśród aktorów i muzyków. Jest to jednak część profesjolektu i jeśli będziemy używać omawianego czasownika w tym znaczeniu poza środowiskiem tak rozumiejącym ten wyraz, możemy zostać niezrozumiani.
Anna Iwanowska