Pył i nanocząsteczki
Bezpieczeństwo i higiena pracy

Termin „pył” nie ma konkretnego znaczenia naukowego, ale zazwyczaj definiuje się go jako ciało stałe rozdrobnione na proszek lub drobne cząsteczki. Przy ustalaniu, czy pył jest niebezpieczny, rozmiar cząsteczek jest równie istotny, jak charakter pyłu. Zasadniczo najbardziej niebezpiecznymi rodzajami pyłu są te charakteryzujące się bardzo małymi, niewidocznymi gołym okiem cząsteczkami, jak w przypadku substancji w drobnym proszku. Takie rodzaje cząsteczek są dostatecznie małe, że możliwe jest ich wdychanie, ale jednocześnie na tyle duże, iż pozostają uwięzione w tkance płucnej i nie są wydychane. Niektóre substancje (np. azbest) wytwarzają jednak bardzo gruboziarniste pyły z dużymi cząsteczkami, które również mogą być niebezpieczne.

Pamiętaj: substancje mogą wytwarzać pyły o różnych rozmiarach cząsteczek – to, że widać jedynie duże cząsteczki pyłu lub ziarenka, nie oznacza, iż nie ma tam również małych cząsteczek.

Nanomateriały: nanomateriały są wykorzystywane w wielu nowoczesnych procesach. Są one szczególnie niebezpieczne, ponieważ mogą być wchłaniane bezpośrednio do krwioobiegu przez skórę i przez opłucną przy wdychaniu. Należy je traktować jako niebezpieczne dla zdrowia niezależnie od materiału, z jakiego są wykonane. Normalne wyposażenie ochronne nie zapewni dostatecznej ochrony, zatem przed otwarciem lub próbą pobrania próbki takich produktów należy skontaktować się ze swoim laboratorium.

Pyły toksyczne: These are generally produced when working with substances which are themselves toxic e.g. chemicals containing lead, mercury, chromium or toxic organic substances such as fentanyl and its analogues. If inhaled, they could damage your lungs or get into your bloodstream and be distributed throughout your body. Fentanyles and other synthetic opioids can cause very rapid respiratory depression and sedation. See Controlled Drugs.

Pyły drażniące: mogą powstawać podczas pracy przy takich materiałach, jak:

• mąka/ziarno;
• smoła;
• tytoń;
• cukier;
• papier;
• środki spożywcze suszone;
• cement;
• trociny;
• ziarna kawy i herbata;
• sadza (jak w tonerach do fotokopiarek/drukarek).

Z zasady te rodzaje pyłu są jedynie drażniące, ale w skoncentrowanej formie mogą być niebezpieczne dla zdrowia. Pył z drewna drzew liściastych ma właściwości rakotwórcze (zob. sekcja 7).

Na niektórych obszarach podczas pracy można natrafić na pył z konopi naturalnych (np. w magazynie urzędowym). Tego rodzaju pył nie jest uważany za szczególnie niebezpieczny, ponieważ nie jest łatwo wchłaniany przez organizm i zasadniczo występuje w niskim stężeniu.

Pyły łatwopalne: pyły łatwopalne przemieszczają się w powietrzu w postaci chmur i łatwo się zapalają, powodując błyskawiczny pożar lub wybuch. Mogą się zapalić od iskry lub otwartego płomienia, a nawet przez osiadanie na gorącej powierzchni. Gdy pyły łatwopalne osiadają i zapalają się, mogą wybuchnąć płomieniem lub po prostu się tlić – długo po usunięciu źródła zapłonu. Wskutek wybuchu pyły łatwopalne mogą się rozprzestrzenić na dużym obszarze, zwiększając ryzyko poważnego pożaru.

Jest niezwykle mało prawdopodobne, że podczas pracy funkcjonariusz natrafi na pyły łatwopalne.

Z pyłami drażniącymi można się zetknąć niemal wszędzie. Niektóre z najpopularniejszych to:

• pył papierowy w biurach, w których sortuje się korespondencję, i w sklepach papierniczych;
• pył cementowy na placach budowy;
• różne rodzaje pyłów w portach, śródlądowych składach celnych i lokalach przedsiębiorców;
• w pomieszczeniach z fotokopiarkami/drukarkami.

Z pyłami toksycznymi lub łatwopalnymi w niebezpiecznych stężeniach można również zetknąć się w miejscach, w których ładuje się, rozładowuje lub przemieszcza towary ładowane luzem (np. ziarno, rudy metali, węgiel itp.).

Pyły zasadniczo powodują uszkodzenia płuc i układu oddechowego, ale niektóre rodzaje mogą powodować nowotwór. Główne choroby spowodowane wdychaniem niebezpiecznych pyłów to:

Łagodna pylica płuc. Choroba spowodowana wdychaniem pozornie nieszkodliwych pyłów i odkładaniem się ich w płucach do takiego stopnia, że widać je na prześwietleniu rentgenowskim. Pyły te nie powodują uszkodzeń w tkance płuc, dlatego choroba nie upośledza funkcjonowania. Najczęściej wywołują ją pyły z metali, takich jak żelazo lub cyna.

Pylica płuc. Zbiorowa nazwa grupy przewlekłych chorób płuc wywołanych wdychaniem konkretnych pyłów mineralnych. Termin ten obejmuje szereg chorób, których nazwy pochodzą od pyłów, które je wywołują. Najbardziej znane to:

• azbestoza (od pyłu azbestowego) – zob. azbest;
• krzemica (od pyłu krzemowego);
• pylica talkowa (od pyłu talku).

Zapalenie płuc. Zapalenie tkanek płucnych lub oskrzeli wywołane najczęściej wdychaniem określonych pyłów metali. Objawy są podobne do zwykłego zapalenia płuc, ale różnią się powagą, w zależności od tego, który metal był wdychany. Najczęstszymi przyczynami są pyły kadmu i berylu.

Międzybłoniak opłucnej. Guz płuc wywołany najczęściej narażeniem na działanie azbestu (zob. azbest).

Nowotwór płuc. Również może wynikać z narażenia na działanie azbestu (zob. azbest).

W odniesieniu do większości rodzajów pyłów, w tym pyłów drażniących, w przepisach dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy ustalono dopuszczalne wartości narażenia. Należy zapoznać się z wytycznymi krajowymi i przepisami UE.

Ponieważ jednak w większości przypadków funkcjonariusz prawdopodobnie praktycznie nie będzie miał kontroli nad źródłem pyłu, musi podjąć wszelkie środki ostrożności w celu ograniczenia ryzyka. Należy:

• korzystać z maski oddechowej lub maski ochronnej;
• if possible ensure the working space is well ventilated;
• If dust extraction equipment is available, ensure it is used;
• ograniczać narażenie na działanie pyłów;
• regularnie poddawać się badaniom lekarskim;
• opuścić skażony obszar natychmiast, jeżeli poczuje się bezpośrednie objawy.

Pamiętaj: w atmosferze pyłowej powinno się pozostawać tylko przez bezwzględnie najkrótszy możliwy czas niezbędny do wykonania pracy – nawet w przypadku stosowania indywidualnych środków ochrony dróg oddechowych.

W celu uzyskania dalszych informacji należy odwołać się do obowiązujących przepisów i wytycznych odpowiedniej administracji krajowej.