Proboszcza wyznacza biskup diecezjalny i on też (lub jego delegat) dokonuje wprowadzenia go na powierzony mu urząd. Pracę, zadania, obowiązki proboszcza reguluje Kodeks Prawa Kanonicznego. To tutaj odnajdziemy większość odpowiedzi na pytania związane z jego misją.
Kim jest proboszcz?
Proboszcz jest pasterzem własnym powierzonej sobie parafii, sprawującym opiekę duszpasterską nad zleconą sobie wspólnotą z upoważnienia biskupa diecezjalnego, do współpracy z którym w posłudze Chrystusa jest powołany – głosi kan. 519 Kodeksu Prawa Kanonicznego. Zgodnie z tym samym kanonem do jego obowiązków należy posługa nauczania, uświęcania i kierowania.
Kto może zostać proboszczem?
Proboszczem może zostać wyłącznie prezbiter, którego poglądy są zgodne z nauczaniem Kościoła. Kandydat powinien odznaczać się gorliwością duszpasterską i nienagannym życiem obyczajowym. Ponadto musi być wolny od przeszkód prawnych prawa kanonicznego i powszechnego. Parafia może mieć wyłącznie jednego proboszcza. Funkcja wymaga stałości, stąd proboszcz powoływany jest na czas nieokreślony. Powinien mieszkać domu parafialnym, z wyłączeniem miesięcznego urlopu, który może wykorzystać dowolnie. Każdy dłuższy niż tydzień pobyt poza parafią, proboszcz musi zgłosić biskupowi.
Obowiązki proboszcza. Nauczanie
Proboszcz musi troszczyć się o to, aby w parafii było głoszone nieskażone Słowo Boże. Dlatego powinien:
- zabiegać o to, aby wierni świeccy byli pouczani o prawdach wiary, głównie przez głoszenie homilii oraz katechezę;
- popierać dzieła, poprzez które propagowany jest duch ewangeliczny, także w odniesieniu do sprawiedliwości społecznej;
- okazywać szczególną troskę o katolickie wychowanie dzieci i młodzieży;
- zabiegać o to, aby orędzie ewangeliczne dotarło również do tych, którzy są niewierzący lub zaniedbali religię.
Obowiązki proboszcza. Uświęcanie
We wszystkie niedziele i święta nakazane proboszcz zobowiązany jest do odprawienia Mszy świętej za powierzonych sobie parafian. Ponadto proboszcz powinien:
- troszczyć się o to, aby Najświętsza Eucharystia była centrum parafialnego zgromadzenia wiernych;
- wytrwale pracować nad tym, aby parafianie umacniali swoją wiarę poprzez sakramenty;
- zabiegać, aby wierni modlili się, także w rodzinach oraz świadomie i czynnie uczestniczyli w liturgii;
- kierować liturgią w swojej parafii oraz czuwać, aby nie wkradły się tu nadużycia.
Obowiązki proboszcza. Poznanie wiernych
Do obowiązków proboszcza należy również poznanie swoich parafian. To kluczowy element w dobrym wypełnianiu funkcji pasterza. Każdy kontakt duszpasterski z wiernymi, w kościele, kancelarii parafialnej czy salce katechetycznej, daje możliwość spotkania z parafianami. To jednak nie wszystko. Proboszcz jest zobowiązany:
- wizytować rodziny, uczestnicząc w troskach wiernych, w razie potrzeby pouczyć ich bądź upomnieć;
- wspierać chorych, troskliwie wzmacniając ich sakramentami;
- szczególną troską otaczać ubogich, cierpiących, wypędzonych z ojczyzny oraz przeżywających szczególne trudności;
- troszczyć się o wzrost życia chrześcijańskiego w rodzinach.
Proboszcz powinien zachęcać wiernych do współodpowiedzialności za wspólnotę parafialną oraz wzmacniać poczucie przynależności do diecezji i Kościoła powszechnego.
Obowiązki proboszcza. Urzędnik
Zarządzanie majątkiem parafii oraz nadzór nad administracją: prowadzenie ksiąg parafialnych i dokumentacji, wydawanie zaświadczeń, troska o archiwum i pieczęć; korespondencja, rachunki, opłaty, czyli dbałość o płynność finansową, odpowiedzialność za remonty czy inwestycje – to zadania proboszcza. Do tego trzeba dodać gospodarowanie cmentarzem, organizację kalendarza Mszy świętych z intencjami i nabożeństw oraz przydział obowiązków poszczególnym księżom posługującym w parafii. Proboszcz ma jeszcze jedną ważną funkcję - reprezentuje parafię na zewnątrz, na przykład przed organami państwowymi.
Funkcje specjalnie powierzone proboszczowi
1. udzielanie chrztu;
2. udzielanie sakramentu bierzmowania osobom znajdującym się w niebezpieczeństwie śmierci;
3. udzielanie Wiatyku i namaszczenia chorych, a także udzielanie apostolskiego błogosławieństwa;
4. asystowanie przy zawieraniu małżeństw i błogosławieniu małżeństw;
5. odprawianie pogrzebów;
6. święcenie źródła chrzcielnego w okresie wielkanocnym, prowadzenie procesji poza kościołem oraz dokonywanie uroczystych poświęceń poza kościołem;
7. bardziej uroczyste sprawowanie Eucharystii w niedziele i święta.
Powyższe czynności specjalnie zlecone proboszczowi precyzuje kan. 530 Kodeksu Prawa Kanonicznego. Nie oznacza to jednak, że nie może wykonywać ich żaden inny kapłan. Proboszcz może je zlecić wikaremu, podobnie jak inne obowiązki.
Wikariusz parafialny, czyli kto?
Wikariusz parafialny (ogólnie rzecz ujmując) to współpracownik proboszcza. Musi posiadać święcenia prezbiteratu, mianuje go biskup, a jego misją jest wspomaganie proboszcza w wypełnianiu całej posługi parafialnej. To ogólne zadania. Pewien zakres powinności może wyznaczyć sam biskup, ale szczegółowe obowiązki wikarego określa proboszcz danej parafii. Kan. 548 mówi, że „wikariusz parafialny z racji urzędu zobowiązany jest wspomagać proboszcza w całej posłudze parafialnej, z wyjątkiem odprawiania Mszy św. za lud, a także zgodnie z prawem zastępować proboszcza, jeżeli sprawa tego wymaga”. Kodeks Prawa Kanonicznego zobowiązuje również wikarego do regularnego informowania proboszcza o podjętych działaniach duszpasterskich, aby „wspólnymi siłami wypełniać pasterską posługę w parafii, za którą są odpowiedzialni”. Wikariusz powinien mieszkać w domu parafialnym, przysługuje mu miesięczny urlop. Tyle przepisy. Codzienne powinności wikarego zależą od decyzji proboszcza - on deleguje zadania, przydziela obowiązki.
Proboszcz – wikary. Kompetencje
Głoszenie Słowa Bożego w świątyni, salce katechetycznej czy szkolnej klasie, posługa przy ołtarzu i w konfesjonale, odwiedziny chorych, prowadzenie grup parafialnych, przygotowanie służby liturgicznej, praca duszpasterska z dziećmi i młodzieżą, obsługa parafialnej kancelarii, troska o świątynię – to zadania księdza posługującego w parafii, zarówno proboszcza (przewodnika wspólnoty parafialnej), jak i wikarego (gorliwego współpracownika). Wszystko, by wypełnić najważniejsze zadanie kapłana - wspomóc wiernych w drodze do zbawienia.
Małgorzata Wróblewska-Borek