Malarstwo - przewodnik po technikach

Malarstwo jest najlepiej znaną formą wyrazu twórczego. Przez lata wraz ze zmieniającymi się potrzebami artystów, kształtowaniem się nowych stylów i ruchów oraz wraz z rozwojem technicznym na rynku pojawiła się szeroka paleta środków pozwalających na osiągnięcie różnorodnych efektów malarskich. W tym artykule skupimy się przede wszystkim na farbach i innych środkach twórczych, które zapewniają twórcy największą swobodę. 

Malarstwo pozwala artyście na wprowadzenie największej ilości poprawek. Rysunek, grafika warsztatowa czy rzeźba w kamieniu rządzą się stałymi i restrykcyjnymi zasadami. W każdej z tych dziedzin popełniony raz błąd nie łatwo jest zatuszować. W malarstwie natomiast powierzchnia jest niemal cały czas gotowa do zmiany. Nie skłaniamy się do określenia malarstwa jako medium łatwego i wybaczającego każdy zły ruch, jednak uważamy je za bezsprzecznie najbardziej elastyczne i zapewniające mnogość efektów twórczych. Przeglądając kolejną ofertę interesującej aukcji, czy to z obszaru sztuki współczesnej, czy dawnej warto przyjrzeć się technikom i różnicom jakie dzięki nim można dostrzec w oglądanych dziełach.

Olej

Malarstwo olejne jest najbardziej szlachetną z technik. Jego podstawową, warsztatową cechą jest baza – olej. Farby olejne są w gruncie rzeczy pastami zmielonych barwników zmieszanych z tłustą bazą. Najczęściej jest nią olej lniany, ale zdarzają się również makowe i konopne. Co za tym idzie rozpuszczalnikiem tych farb nie jest woda, a terpentyna lub nafta. Farby olejne ze względu na swoje tłuste podłoże długo schną. Jest to z jednej strony ich wielką zaletą, gdyż pozwalają na dużą swobodę w tworzeniu oraz z łatwością tworzą efekty półprzezroczystości; z drugiej jednak wymagają cierpliwości zarówno w trakcie pracy, jak i po ukończeniu. Obrazy malowane obfitą warstwą olejów schną niekiedy aż do kilku miesięcy. Technika olejna dzięki swej konsystencji pozwala twórcy na tworzenie impastów – grubych, wypukłych warstw farby nadających obrazowi faktury oraz wzmagających efekt malarski. Ze strony kolekcjonerskiej największymi atutami malarstwa olejnego jest ich kunsztowne wykonanie, głębia, bogactwo barw oraz największa trwałość. 

Akryl

Malarstwo akrylowe jest obecnie najpopularniejszą techniką twórczą. Bazą akryli jest woda dzięki czemu farby łatwo się rozpuszczają i wysychają. Pozwalają na szybką pracę oraz wykorzystanie jaskrawych barw. Co ciekawe pigmenty holograficzne (różowy, pomarańczowy, żółty i zielony) nieefektywnie łączą się z bazami tłustymi, a ich uzyskanie było możliwe dopiero dzięki farbom akrylowym. Akryle podobnie, jak oleje dobrze sprawdzają się na płótnie i desce. Można ich również używać na papierze bądź kartonie, na których nie utrzymałyby się oleje. Minusem akryli jest ich mniejsza odporność na warunki zewnętrzne oraz trudności w osiągnięciu delikatności techniki sfumato oraz tworzenia impastów tak typowych dla tradycyjnego malarstwa olejnego. 

Akwarela 

Farby akwarelowe są kolejnymi na bazie wodnej. W tej technice jako podłoże najczęściej stosuje się papier, zazwyczaj specjalistyczny, fakturowy. Malowanie polega tu na stopniowym nakładaniu cienkich, na pół transparentnych warstw farby, przez które przebija podłoże. Jest to technika uważana za jedną z trudniejszych, gdyż wymaga dużej precyzji i dokładności w nakładaniu farb na papier, który ze względu na swoje właściwości sprawia problemy w nanoszeniu poprawek. Akwarela jest też medium potrafiącym tworzyć efekty przez artystę do końca nieprzewidywalne. Dzięki delikatności pigmentu akwarela pozwala na uzyskanie niezwykłej subtelności i ulotności pracy. Przy zakupie akwarel trzeba pamiętać, że są one szczególnie narażone na działanie światła i płowienie. Wieloletnia ekspozycja słoneczna może doprowadzić nawet do ich całkowitego zaniku.

Gwasz

Gwasz również jest farbą wodną, bardzo podobną do akwareli. Jedyną różnicą jest dodanie do masy farby białych pigmentów (bieli cynkowej lub ołowiowej i kredy) powodujących zwiększenie jej krycia. Po wyschnięciu gwasz traci część swojego natężenia, jednak jego kolory pozostają intensywne. Przed nałożeniem farby należy odpowiednio zagruntować podłoże (zwyczajowo papier lub tekturę) tak, by nie wchłaniało zbyt dużej ilości farby. Gwasz jest również podatna na promienie słoneczne, dlatego trzeba pamiętać o dobrym zabezpieczeniu werniksem oraz eksponowaniu w zacienionych miejscach. 

Tempera

Tempera jest techniką łączącą opisane powyżej. Jej spoiwem są emulsje, czyli zawiesiny wodne w oleju lub oleju w wodzie. Jest techniką, którą można stosować zarówno na podłożu papierowym, jak i w malarstwie sztalugowym, ściennym czy polichromii. W zależności od spoiwa wyróżniamy temperę jajową, gumową, kazeinową, żywiczną i wiele innych. Technikę tą wyróżnia precyzyjna kreska, szybkie schnięcie, zachowanie elastyczności po wyschnięciu oraz możliwości malowania laserunkowe oraz kryjącego. Dużym atutem tempery jest również szybkie schnięcie i niekonieczne używanie gruntu. Tempera jest najstarszą techniką malarską, wykorzystywaną np. w pisaniu ikon.

Techniki własne i mieszane 

Ostatnimi z technik malarskich są szeroko pojęte techniki własne i mieszane. Wielu artystów w swoich pracach łączy różne rodzaje farb, a często też używa środków zupełnie nie malarskich. Od XX wieku w malarstwie pojawiają się kolaże (niekiedy bardzo przestrzenne), barwniki przemysłowe oraz wszelkie masy strukturalne. Prekursorem używania w malarstwie farb i lakierów przemysłowych był Jackson Pollock, który wraz z wprowadzeniem action painting zmienił optykę dotychczasowych technik malarskich. W sztuce współczesnej często można spotkać również ciężkie obrazy zakrawające formą o płaskorzeźby. Ich lica pokrywają masy gipsowe wzbogacone piaskiem lub żywicą. W ostatnich latach szczególne popularnymi technikami przestrzennymi są właśnie wspomniana żywica epoksydowa pozwalająca na uzyskanie efektu szklistości zatopionej powierzchni oraz szlagmetal, który najlepiej oddaje iluzję złota. Na płótnach znaleźć można również materiały całkiem nie związane z tradycyjnym pojęciem warsztatu. Ekspresyjne struktury są dziś formowane z pianek izolacyjnych, blachy czy plastiku.