Kontaminacje w języku polskim – czy zawsze są błędem?
Niejednokrotnie zapewne używasz w swoich tekstach związków frazeologicznych lub innych połączeń wyrazowych. Być może nie zawsze masz pewność, czy robisz to poprawnie. Jeśli chcesz zwiększyć swoją świadomość językową, sięgnij po ten artykuł. Znajdziesz w nim przykłady kłopotliwych związków wyrazowych. Upewnisz się, jak używać ich poprawnie i dowiesz się, kiedy kontaminacje w języku polskim są błędem.
Czym jest kontaminacja i jaki jest jej cel?
Kontaminacja leksykalna to zjawisko krzyżowania wyrażeń czy leksemów. Polega na łączeniu elementów z różnych zwrotów językowych lub tworzeniu neologizmów poprzez łączenie dwóch wyrazów w jeden.
Kontaminacje w języku polskim nie zawsze są błędem. Należy odróżnić zabiegi celowe i świadome od tych, w których z powodu niewiedzy bądź nieuwagi łączymy dwa wyrażenia czy zwroty.
Kontaminacje będące błędem językowym trudno wyrugować, jako że wynikają z nieświadomości. Natomiast te celowe są najczęściej elementem kultury śmiechu, wynikają z gry językowej, która ma widza czy czytelnika zaskoczyć, rozbawić, zdziwić, a nawet zachęcić do zakupu produktu bądź zapamiętania marki. Szczególnym przykładem są okazjonalizmy kontaminacyjne, które dzięki zastosowanej kontaminacji łączą w sobie kilka znaczeń.
Podział wyrażeń kontaminacyjnych
Wśród kontaminacji jako wyrazów złożonych wyróżniamy:
- złożenia – powstałe w wyniku połączenia tematów słowotwórczych, pomiędzy którymi występuje wrostek (interfiks), np. ciastolina, lewidłowości;
- zrosty – powstałe jako połączenia tematów słowotwórczych, np. Napiemiczak, brunch;
- zestawienia – dwa odrębne wyrazy tworzące całość znaczeniową, np. Sobie nie Radek, Jawnica państwowa.
Pamiętaj jednak, że wyrazy złożone są tworzone raczej celowo i świadomie, stanowią element gry językowej, toteż nie traktujemy ich jako błędy.
Natomiast błędem będą kontaminacje, które powstają na poziomie wyrażeń frazeologicznych, czyli utartych zwyczajem połączeń dwóch lub więcej leksemów. Szczególnie zatem będzie interesował nas ten rodzaj kontaminacji, nie jesteśmy bowiem w stanie uniknąć tego błędu językowego inaczej, jak tylko ucząc się form poprawnych, zwiększając swoją świadomość językową.
Przykłady kontaminacji
Poniżej wymieniamy przykładowe błędy językowe wynikające z zastosowania kontaminacji wraz z ich poprawną wersją.
- pełnić rolę (poprawnie: odgrywać rolę);
- odgrywać funkcję (poprawnie: pełnić funkcję);
- nie odwracaj kota do góry nogami (poprawnie: nie odwracaj kota ogonem; przewracać wszystko do góry nogami);
- spalić o jeden most za daleko (poprawnie: palić za sobą mosty, O jeden most za daleko – tytuł filmu);
- głodnemu zawsze wiatr w oczy (poprawnie: biednemu zawsze wiatr w oczy; głodnemu zawsze chleb na myśli);
- piąte koło u nogi (poprawnie: piąte koło u wozu, kula u nogi);
- jak na ironię losu (poprawnie: jak na ironię, ironia losu);
- ciarki przechodzą gęsią skórkę (poprawnie: mieć gęsią skórkę, ciarki komuś chodzą/ przechodzą);
- na całe szczęście (poprawnie: na szczęście, całe szczęście);
- dotyczy przy zakupie (poprawnie: dotyczy zakupu, obowiązuje przy zakupie);
- skryć głowę w piasek (poprawnie: schować głowę w piasek, skryć się w mysią dziurę);
- nosić głowę w chmurach (poprawnie: chodzić z głową w chmurach, nosić głowę wysoko);
- zadzierać głowę wysoko (poprawnie: nosić głowę wysoko, zadzierać nosa);
- pijany w siwy dym (poprawnie: pijany w dym, zrobił się siwy dym);
- w każdym bądź razie (poprawnie: bądź co bądź, w każdym razie);
- na wskutek (poprawnie: wskutek, na skutek);
- dzięki bardzo (poprawnie: dzięki wielkie, dziękuję bardzo);
- zawieszenie ognia (poprawnie: zawieszenie broni, wstrzymanie ognia).
Ciekawostki na temat kontaminacji w języku polskim
- kontaminacja występuje nie tylko w języku codziennym, jest wykorzystywana także w mediach, literaturze, poezji i kabaretach;
- kontaminacja to bardzo popularne zjawisko w języku rosyjskim, a szczególnie po 1990 roku, gdzie jest uważana za sposób słowotwórstwa;
- po łacinie contaminatio oznacza splamienie, skażenie;
- kontaminacje są częstym zjawiskiem w gwarach, języku dzieci oraz osób cierpiących na afazję.
Podsumowanie
- Kontaminacja to zjawisko językowe polegające na połączeniu dwóch wyrazów lub wyrażeń w jedno.
- Efektem kontaminacji są zarówno pojedyncze wyrazy, jak i zwroty czy wyrażenia.
- Krzyżowanie leksemów i wyrażeń może być celowe i świadome bądź nieuświadomione. Jako przejaw gry językowej kontaminacja nie jest błędem.
- Kontaminacja jest błędem, gdy nieświadomie łączymy w jedno wyrażenie elementy z dwóch utartych, funkcjonujących zwrotów czy związków frazeologicznych.
Oceń artykuł:
Komentarze
i to by było na tyle