Tajemnica Poliszynela.

Nad Wisłą upowszechniła się nazwa „Poliszynel” wywodząca się z języka francuskiego. Korzenie Poliszynela sięgają jednak południa Europy. Cała historia zaczęła się w XVI wieku we Włoszech, a dokładnie w Neapolu, w komediowych sztukach ludowych chętnie wykorzystujących maski, tzw. Commedia dell’Arte.

Wprowadzono do przedstawień postać, której rolą było przekazywanie publiczności pewnych dodatkowych informacji na temat tego, co się dzieje na scenie. Wyjaśnienia te i komentarze pozwalały łatwiej śledzić fabułę. Pulcinella, bo tak brzmiało włoskie przezwisko Poliszynela, spacerował sobie, komentując na głos, niby do siebie, różne sekrety innych bohaterów. Popularne w Europie wyrażenie „tajemnica Poliszynela” oznacza więc przewrotnie informację krążącą gdzieś w obiegu i powszechnie znaną.

Na pozór mało sympatyczny: garbaty, z haczykowatym nosem, Pulcinella wywoływał śmiech. Ubrany był w biały kostium: szerokie pantalony i przydługawą tunikę, spod której przy szyi i nadgarstkach wystawał czerwony sweter. Głowę nakrytą miał czapką w kształcie stożka. Na twarzy natomiast nosił charakterystyczną maskę, która z czasem stała się emblematem Neapolu. Włoskie słowo “pulcino” oznacza kurczaczka.

Pulcinella był parodią południowowłoskiego mężczyzny: łakomczucha i kobieciarza, który nie stroni od alkoholu (swoją drogą, można zaryzykować stwierdzenie, że to parodia raczej międzynarodowa). Na wielu reklamach pizzy lub spaghetti we Włoszech można zobaczyć wizerunek mężczyzny w masce. Jest w tym i żart z samych siebie, i włoska radość życia.

Niektórzy badacze uważają, że maska Pulcinelli ma swoje korzenie w antyku i powstała z inspiracji maską Maccusa. Maccus był takim starożytnym Poliszynelem w ówczesnym rzymskim dramacie ludowym. Hipoteza ta w XVII wieku nadała Pulcinelli większą wagę i jego wizerunek zaczął pojawiać się w literaturze i malarstwie, a nawet w muzyce (przykładem jest balet “Petrushka” Igora Strawińskiego). Na przełomie XVI i XVII wieku włoski aktor Silvio Fiorillo (ok 1560 – 1632), specjalizujący się w Commedia dell’Arte, zasłynął grą aktorską w roli Pulcinelli. Napisał on sztukę „La Lucilla” dedykowaną popularnemu garbusowi. Przedstawiony jest on w niej jako niezdarny, nieco wulgarny fanfaron, łasy na kobiece wdzięki. W XIX wieku Antonio Petito (1822-1876), neapolitański aktor, wcielił się tak wyśmienicie w postać Poliszynela w sztuce teatralnej „Wszyscy jesteśmy braćmi” (Siamo tutti fratelli) według Raffaele’a Viviani, że stała się ona jego rolą życia. Pulcinella w teatrze był osobą z ludu i odzwierciedlał aktualne problemy społeczne.

Znakomite wizerunki Pulcinelli stworzył związany z Wenecją malarz Giandomenico Tiepolo (1727 – 1804), dekorator palladyjskich willi. Część jego fresków można obejrzeć w pałacu Ca’ Rezzonico. Zachwycają one kreską, jasnością kolorów, wreszcie poczuciem humoru tego XVIII-wiecznego artysty.

Czym byłby wenecki karnawał bez Pulcinelli? Częścią współczesnych obchodów karnawałowych są przedstawienia nawiązujące do Commedia dell’Arte. Wśród szeregu weneckich masek, jak Colombiny, Pierrota czy Arlecchino, swoje miejsce ma również popularna maska Pulcinelli.

Wizerunek Pulcinelli nie był związany z określoną epoką, ale ewoluował we Włoszech i później w innych krajach. W Wielkiej Brytanii stał się Misterem Punch, w Hiszpanii Don Cristobalem, w Niemczech Kasparem, w Rosji Petrushką. Wszystkie wersje Pulcinelli zostały uwiecznione w literaturze i sztuce, tym samym ten niesforny gaduła stał się częścią europejskiego dziedzictwa.

Bibliografia:

. Marta Sterna: Teorie pochodzenia Pulcinelli i jego związki z antykiem. Collectanea Philologica XVIII, 2015, s.101-110.