Korupcja k.k. (bierna i czynna) - definicja przestępstwa, konsekwencje prawne, przykłady
Wśród przestępstw, które godzą w dobro publiczne i hamują rozwój gospodarczy, to właśnie korupcja wydaje się być jednym z najpowszechniejszych zjawisk. Jest to problem, z którym zmagają się wszystkie państwa, podejmujące działania, mające na celu wykluczenie korupcji, zwłaszcza poprzez wprowadzanie oraz egzekwowanie rygorystycznych przepisów karnych. Przestępstwo korupcji w zależności od zakresu działania może się przejawiać w różnych formach, takich jak: łapownictwo, nepotyzm, płatna protekcja czy nadużycie zaufania.
W poniższym tekście skoncentrujemy się na przestępstwie, które Kodeks Karny definiuje jako łapówkarstwo urzędnicze, dotyczące sytuacji, gdzie funkcja publiczna wykorzystywana jest w celu osiągnięcia prywatnych korzyści.
Spis treści:
- Korupcja k.k. – co mówi o niej polskie prawo?
- Korupcja bierna (art. 228 k.k.)
- Korupcja czynna (art. 229 k.k.)
- Kto jest odpowiedzialny za przyjęcie łapówki w przypadku korupcji biernej?
- Przykłady korupcji biernej
- Kto jest odpowiedzialny za wręczenie łapówki w przypadku korupcji czynnej?
- Przykłady korupcji czynnej
- Co grozi za przyjęcie łapówki?
- Co grozi za wręczenie łapówki?
- Korupcja k.k. – podsumowanie
1. Korupcja k.k. – co mówi o niej polskie prawo?
Najczęściej spotykaną formą korupcji jest łapownictwo urzędnicze regulowane w polskim prawie karnym w art. 228 k.k. (postać bierna) oraz art. 229 k.k. (postać czynna). W ogólnym ujęciu dotyczy sytuacji, gdy osoba pełniąca funkcję publiczną w związku z wykonywaniem tej funkcji, przyjmuje korzyść majątkową lub osobistą lub obietnice jej udzielenia (sprzedajność) oraz w sytuacji, gdy druga strona przedstawia taką propozycję (przekupstwo). Nie każde wręczenie korzyści może być uznane za korupcję, choć z pozoru definicja może nie wydawać się skomplikowana, w praktyce budzi wiele wątpliwości.
Pamiętaj, że przyjęcie bądź wręczenie łapówki nie wystarczy, aby skazać Cię za przestępstwo korupcji urzędniczej. Odpowiedzialność karną możesz ponieść wyłącznie wtedy, gdy zostaną spełnione wszystkie przesłanki. Wiele osób obawiających się odpowiedzialności wpisuje w wyszukiwarkę określenie "korupcja k.k.", aby dowiedzieć się jakich zachowań dotyczy to przestępstwo oraz z jakimi konsekwencjami może się wiązać. W niniejszym wpisie skupimy się na podstawowych elementach tego przestępstwa, od których zależy możliwość jego przypisania, bowiem ich zrozumienie może w przyszłości okazać się dla Ciebie przydatne.
Korupcja bierna (art. 228 k.k.)
Korupcja bierna, zwana potocznie sprzedajnością, to działanie polegające na przyjmowaniu lub żądaniu nienależnych korzyści majątkowych lub osobistych, a także przyjmowaniu propozycji lubobietnicy takich korzyści, przez osobę pełniącą funkcję publiczną. W zmian za te korzyści, funkcjonariusz zobowiązuje się do podjęcia określonego działania lub zaniechania, które pozostaje w bezpośrednim lub pośrednim związku z jego funkcją i obowiązkami służbowymi.
Warto zaznaczyć, że korzyść może być skierowana nie tylko do funkcjonariusza, ale także do innej osoby np. członka rodziny, współpracownika.
Bez znaczenia pozostaje, czy przyjęcie korzyści w jakikolwiek sposób wpłynęło na zachowanie osoby przyjmującej. Sprawca podlega odpowiedzialności nie za podjęcie określonego działania, a za samo przyjęcie korzyści lub jej obietnicy.
Korupcja czynna (art. 229 k.k.)
Korupcja czynna dotyczy sytuacji, w których sprawca daje lub oferuję korzyści majątkowe lub osobiste aby wpłynąć na decyzję osoby pełniącej funkcję publiczną. Przekazanie korzyści lub obietnicy jej udzielenia musi pozostawać w związku z funkcją, którą pełni przyjmujący. Wręczający, który udzielił korzyści osobie, która nie posiada statusu ,,pełniącej funkcję publiczną’’, co do zasady nie poniesie odpowiedzialności karnej na gruncie art. 229 k.k. Wypada podkreślić, że ta okoliczność nie przesądza o całkowitej bezprawności takiego działania, bowiem Kodeks karny zawiera także inne przepisy dotyczące przestępstw o charakterze korupcyjnym, w tym art. 296a § 1. k.k. sankcjonujący tzw. korupcję menadżerską.
Korzyści majątkowe mogą obejmować różnego rodzaj dobra materialne oraz finansowe, w szczególności takie jak pieniądze, prezenty, luksusowe przedmioty, drogi alkohol, a także udziały w spółkach, czy zobowiązania do świadczenia usług o określonej wartości. Korzyściami osobistymi mogą być m.in. przywileje, w tym pomoc w załatwieniu formalności, możliwość awansu, jak również obietnica związana z relacjami seksualnymi, czy obietnica otrzymania nagrody lub poparcia w kampanii wyborczej.
2. Kto jest odpowiedzialny za przyjęcie łapówki w przypadku korupcji biernej?
Sprawcą łapownictwa biernego może zostać osoba uznana za pełniącą funkcję publiczną.
Dla zrozumienia istoty tego przestępstwa należy wyjaśnić kim jest ,,osoba pełniąca funkcję publiczną’’. Szeroki zakres tego pojęcia określa art. 115 § 19 k.k. Zgodnie z treścią tego przepisu osobą pełniącą funkcję publiczną jest: funkcjonariusz publiczny, członek organu samorządowego, osoba zatrudniona w jednostce organizacyjnej dysponującej środkami publicznymi, chyba że wykonuje wyłącznie czynności usługowe, a także inna osoba, której uprawnienia i obowiązki w zakresie działalności publicznej są określone lub uznane przez ustawę lub wiążącą Rzeczpospolitą Polską umowę międzynarodową.
Pojawia się kolejne pytanie: kim jest osoba pełniąca publiczną? Odpowiedź na to pytanie znajduje się treści art. 115 § 13 k.k., który enumeratywnie wymienia osoby, które pełnią taką funkcję. Według tego przepisu, funkcjonariuszem publicznym jest między innymi Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej, poseł, senator, radny, sędzia, ławnik, prokurator, osoba będąca pracownikiem administracji rządowej, innego organu państwowego lub samorządu terytorialnego. W celu uzyskania pełnego katalogu odsyłamy do treści art. 115 § 13 k.k.
Ocena czy dana osoba może zostać uznana za pełniącą funkcję publiczną niejednokrotnie bywa trudne i zależy od analizy danej sprawy.
Pamiętaj, że osoba, która nie posiada statusu ,,pełniącej funkcję publiczną’’ nie powinna być zostać uznana sprawcą korupcji biernej. Ponadto przyjęcie łapówki stanowi przestępstwo jedynie wtedy, gdy pozostaje w związku z wykonywaną funkcją publiczną. Oznacza to, że funkcjonariusz, który przyjmie korzyść za działania, które nie będą w zakresie jego obowiązków lub pełnionej funkcji nie popełni tego przestępstwa.
Przykłady korupcji biernej
Z przestępstwem sprzedajności możemy się spotkać gdy:
- pracownik Urzędu Skarbowego uzależnia wydanie decyzji administracyjnej od spełnienia żądania seksualnego (typ kwalifikowany zagrożony wyższą sankcją),
- Powiatowy Inspektor Nadzoru Budowlanego w zamian za 300.000 zł zatwierdził i wydał pozwolenie na użytkowanie budynku pomimo stwierdzonych w trakcie kontroli nieprawidłowości (typ kwalifikowany zagrożony wyższą sankcją),
- prokurator żąda od podejrzanego określonej sumy pieniężnej, obiecując, że sfabrykuje dowody świadczące o niewinności podejrzanego i umorzy postępowania w jego sprawie (typ kwalifikowany zagrożony wyższą sankcją).
3. Kto jest odpowiedzialny za wręczenie łapówki w przypadku korupcji czynnej?
W odróżnieniu od łapownictwa biernego, każda osoba zdolna do ponoszenia odpowiedzialności karnej może zostać uznana za sprawcę tego przestępstwa, jeśli udziela lub obiecuje udzielić korzyść funkcjonariuszowi publicznemu w związku z wykonywaniem jego obowiązków. Obietnica może być wyrażona w dowolny sposób, natomiast musi być wyrażona jednoznacznie. Przestępstwo zostaje popełnione już z chwilą złożenia obietnicy. Należy również pamiętać, że korzyść może być przekazana lub zaproponowana zarówno w sposób bezpośredni, jak również przy udziale pośrednika. Przy czym nie jest istotne czy łapówka została przyjęta.
Należy jednak pamiętać, że nie każde wręczenie korzyści będzie uznane za przestępstwo łapownictwa. W postępowaniu karnym kluczowe jest wykazanie związku korzyści z pełnioną funkcją publiczną, co wymaga indywidulanej oceny sprawy, jak również kontekstu zaoferowania korzyści. Ponadto wręczenie drobnego upominku, jako wyraz wdzięczności,
w niektórych sytuacjach może być dopuszczalny, jeśli spełnia określone warunki. Drobne prezenty, takie jakie kawa wręczona lekarzowi po przeprowadzonym zabiegu, czy też kwiaty wręczone nauczycielowi na zakończenie roku szkolnego, co do zasady nie powinny stanowić przedmiotu łapówki. Niemniej jednak oferując, jak również przyjmując korzyści majątkowe, każdorazowo należy zachować ostrożność, aby nie narazić się na zarzut korupcji k.k. i uniknąć konsekwencji. Korupcja w kodeksie karnym, będąca poważnym przestępstwem, bardzo często prowadzi do sytuacji, w których organy ścigania stawiają zarzuty bez wystarczającego uzasadnienia. Wobec tego w procesie obrony kluczowe znaczenia ma strategia obrony oraz dowody, które mogą przeczyć postawionym zarzutom. Kancelaria Chmielniak Adwokaci niejednokrotnie spotkała się z takim przypadkiem i posiada doświadczenie w radzeniu sobie z sytuacją przedstawienia zarzutów dotyczących różnych form korupcji.
Przykłady korupcji czynnej
Przekupstwo dotyczy takich sytuacji, jak:
- wręczenie urzędnikowi państwowemu koperty z pieniędzmi w zamian za przyśpieszenie procedur administracyjnych i szybsze rozpoznanie swojej sprawy,
- złożenie propozycji seksualnej egzaminatorowi w celu uzyskania pozytywnego wyniku egzaminu na prawo jazdy,
- zaoferowanie dyrektorowi jednostki organizacyjnej Służby Więziennej masażu w zamian za wystawienie przepustki,
- wręczenie pieniędzy dyrektorowi szkoły w zamian za przyjęcie ucznia do placówki z pominięciem procedury rekrutacyjnej,
- ofiarowanie profesorowi złotego zegarka w zamian za uzyskanie lepszej oceny,
- zaproponowanie ordynatorowi szpitala opłacenie zagranicznych wakacji w zamian za szybszy termin operacji.
4. Co grozi za przyjęcie łapówki?
Zgodnie z art. 228 k.k. za sprzedajność grozi kara pozbawienia wolności od 6 miesięcy, aż do 8 lat. W przypadku mniejszej wagi sprawca podlega grzywnie, ograniczeniu wolności lub pozbawieniu wolności do 2 lat. Należy zauważyć, że pojęcie "wypadku mniejszej wagi" nie jest zdefiniowane w ustawie, przyjmuje się, że dotyczy drobnych czynów o niewielkiej społecznej szkodliwości. Może to mieć miejsce, gdy wartość przyjętej korzyści jest drobna lub nie doprowadziła do znaczących konsekwencji. Dodatkowo należy zauważyć, że przyjęcie przypadku mniejszej wagi ma znaczenie nie tylko dla wymiaru kary, ale ma także znaczenia okres przedawnienia czynu.
W przypadku, gdy przyjęcie korzyści lub jej obietnicy miało związek z naruszeniem prawa, sprawca może podlegać karze pozbawienia wolności od roku do lat 10.
Jeśli korzyść lub jej obietnica jej otrzymania jest znacznej wartości (w doktrynie i orzecznictwie przyjmuję się wartość, która w chwili czynu przekracza kwotę 200.000 zł), kara pozbawienia wolności może wynosić nawet 12 lat. Ponadto w razie skazania za przestępstwa z art. 228 § 1 i 3-6 k.k., sąd orzeka wobec sprawcy środek karny w postaci zakazu zajmowania stanowiska lub wykonywania zawodu lub pracy (na podstawie stosunku pracy, umowy agencyjnej, umowy zlecenia lub innej umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z Kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące zlecenia, lub umowy o dzieło) w organach i instytucjach państwowych i samorządu terytorialnego, a także w spółkach prawa handlowego, w których Skarb Państwa lub jednostka samorządu terytorialnego posiadają bezpośrednio lub pośrednio przez inne podmioty co najmniej 10% akcji lub udziałów. Sprawca tego przestępstwa może spodziewać się surowych konsekwencji prawnych oraz trudności związanych z ograniczeniami dotyczącymi możliwości zatrudnienia.
Dodatkowo warto zauważyć, że nie przysługuje mu tzw. klauzula bezkarności. W przeciwieństwie do wręczającego, przyjmujący nie uniknie kary, nawet jeśli zawiadomi organy ścigania o przestępstwie. W praktyce niejednokrotnie dochodzi do sytuacji, gdy wręczający korzyści stosują szantaż wobec skorumpowanych urzędników. Mimo to złożone przez przyjmującego zawiadomienie może wpłynąć na ostateczny wymiar kary i skutkować złagodzeniem sankcji. Decyzja każdorazowo powinna zostać poprzedzona wnikliwą analizą okoliczności danej sprawy i rozważeniem wszystkich aspektów i potencjalnych konsekwencji.
5. Co grozi za wręczenie łapówki?
Za przestępstwo korupcji czynnej (art. 229 kk), grozi kara pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8.
W przeciwieństwie od przyjmującego, wręczający łapówkę może uniknąć odpowiedzialności karnej. Gdy korzyść majątkowa lub osobista albo ich obietnica zostały przyjęte, a wręczający zgłosi popełnienie przestępstwa i ujawni wszystkie istotne okoliczności sprawy, zanim organy ścigania zdobędą o tym informacje, sprawca może uniknąć kary, przy czym bez znaczenia pozostają motywy, którymi kieruje się zawiadamiający. Zawiadomienie może zostać złożone w dowolnej formie, ustnie do protokołu lub pisemnie. Warto pamiętać, że decyzja o złożeniu zawiadomienia powinna być przemyślana, zwłaszcza w przypadku, gdy nie mamy pewności, czy właściwe organy ścigania już nie posiadają informacji o przestępstwie.
6. Korupcja k.k. – podsumowanie
Odpowiedzialność za korupcję zależy od wielu czynników, w szczególności od okoliczności sprawy, zamiaru i motywacji sprawcy. Aby ocenić stopień odpowiedzialności, istotne jest uwzględnienie kontekstu i skutków działania. Nie wszystkie przypadki wręczenia lub przyjęcia jakiejkolwiek korzyści powinny skutkować odpowiedzialnością karną. Nasz zespól prawników specjalizuje się w skomplikowanych przypadkach związanych z przestępstwem łapówkarstwa. Jeśli znalazłeś się w sytuacji, w której obawiasz się odpowiedzialności karnej za korupcję, możesz polegać na naszej dyskrecji i profesjonalnym podejściu do sprawy.
Pamiętaj, że czas ma znaczenie, podjęcie działań przed ewentualnym zainteresowaniem organów ścigania ma wpływ na wynik Twojej sprawy.
Skontaktuj się z nami, a opracujemy indywidualną strategię, właściwą dla Twojej sytuacji.
Przedsiębiorstwa powinna działać w celu przeciwdziałania działalności korupcyjnej, której mogą podejmować się osoby zatrudnione w ich strukturach. W tym celu zachęcamy do opracowania i wdrożenia odpowiednich procedur, które zmniejszą ryzyko korupcji. Zachęcamy do zapoznania się z naszą ofertą w zakresie compliance.
