Co to jest odszkodowanie i jakie jest jego znaczenie dla ofiar wypadków?

Termin odszkodowanie stanowi podstawowe i najważniejsze pojęcie stosowane w obszarze uzyskiwania roszczeń dla osób, które zostały poszkodowane w różnego rodzaju wypadkach. W artykule wyjaśniamy jak rozumieć to pojęcie, podajemy jego formalną definicję, a także przedstawiamy jego funkcje. Poza tym omawiamy bezpośrednio związaną z poruszaną tematyką odpowiedzialność odszkodowawczą, odpowiadamy na pytanie o przyczynienie, do jakiego może dojść podczas powstania szkody oraz podajemy różnicę pomiędzy tytułowym terminem a zadośćuczynieniem – bardzo często mylonymi pojęciami.

Co to jest odszkodowanie, czyli definicja pojęcia

Omawiany termin należy rozumieć jako świadczenie należne poszkodowanemu, któremu została wyrządzona szkoda, inaczej mówiąc zostały naruszone jego prawnie chronione dobra lub interesy. Osoba poszkodowana może dochodzić należnego jej odszkodowania od:

• Sprawcy, który jej szkodę wyrządził.
• Od osoby prawnie odpowiedzialnej za naprawienie wyrządzonej szkody.
• Od podmiotu odpowiedzialnego za naprawienie szkody z uwagi na postanowienia wynikające ze stosownej umowy, która go wiąże. Oczywiście mowa tutaj o sytuacji, w której towarzystwo ubezpieczeniowe odpowiada za szkody wyrządzone przez osobę ubezpieczoną.

Jaką funkcję spełnia odszkodowanie?

Jako podstawowy cel należy przede wszystkim wymienić funkcję kompensacyjną, co powinno się rozumieć jako zadanie zniwelowania strat finansowych, które pojawiły się u poszkodowanego na skutek zdarzenia (wypadku), w którym brał udział. Oznacza to, iż przyznana suma  musi odpowiadać skali szkody poniesionej przez poszkodowanego.

Kiedy można starać się o odszkodowanie?

Żeby domagać się przyznania takiego świadczenia muszą zaistnieć określone przepisami prawa warunki:

• Wystąpienie szkody.
• Szkoda, z którą mamy do czynienia powinna wynikać ze zdarzenia związanego z powstaniem odpowiedzialności odszkodowawczej.
• Musi istnieć adekwatny związek przyczynowo-skutkowy pomiędzy zaistniałą szkodą a zdarzeniem ją wywołującym.

Jak należy rozumieć pojęcie odpowiedzialności odszkodowawczej?

Odpowiedzialność odszkodowawcza stanowi ważny i bezpośrednio związany z tematem artykułu termin, który trudno pominąć, omawiając ten obszar wiedzy. Rozróżniamy dwa rodzaje tego typu odpowiedzialności:

• Odpowiedzialność deliktowa powstająca w wyniku działań niezgodnych z obowiązującym prawem i zasadami życia społecznego, do których możemy oczywiście zaliczyć takie czyny, jak np. przestępstwo.
• Odpowiedzialność kontraktowa, która stanowi rezultat umowy stron i zobowiązuje jedną ze stron do naprawienia szkody spowodowanej przez niewypełnienie lub niewłaściwe wypełnienie ustaleń umownych.

Zakres naprawienia powstałej szkody reguluje przepis art. 361 § 1 kodeksu cywilnego, zgodnie z którym “Zobowiązany do odszkodowania ponosi odpowiedzialność tylko za normalne następstwa działania lub zaniechania, z którego szkoda wynikła.” Z kolei §2 wymienionego wyżej przepisu mówi o tym, że “w braku odmiennego przepisu ustawy lub postanowienia umowy, naprawienie szkody obejmuje straty, które poszkodowany poniósł, oraz korzyści, które mógłby osiągnąć, gdyby mu szkody nie wyrządzono.”.

Trzy główne zasady odpowiedzialności odszkodowawczej

W polskim systemie prawym wyróżniamy trzy zasady odpowiedzialności odszkodowawczej:

Zasada winy

Tak zwana zasada winy mówi o tym, że jeśli osoba, która z własnej winy spowodowała szkodę komuś innemu, to jej obowiązkiem pozostaje taką szkodę naprawić (dokładne brzmienie patrz art. 415 k.c.).

Zasada słuszności

Zasada słuszności występuje wtedy, gdy z jednej strony brak jest podstaw do dochodzenia roszczenia, a z drugiej strony istnieją ważne motywy moralne przemawiające za kompensacją szkody (na przykład, jeśli sprawca nie ponosi odpowiedzialności za szkodę z powodu wieku, stanu psychicznego lub fizycznego, a nie ma nadzorujących go osób lub nie można od nich uzyskać naprawienia szkody, osoba poszkodowana może domagać się pełnej lub częściowej kompensacji szkody od samego sprawcy. Jest to możliwe, gdy zasady współżycia społecznego tego wymagają, szczególnie biorąc pod uwagę porównanie sytuacji majątkowej poszkodowanego i sprawcy – dokładne brzmienie tej zasady znaleźć można w art. 428 k.c.).

Zasada ryzyka

Odpowiedzialność na zasadzie ryzyka zakłada, że właściciel urządzeń wykorzystujących siły natury lub osoba korzystająca z pomocy podległych jej osób do osiągania własnych celów, powinni być odpowiedzialni za wszelkie szkody wyrządzone innym, nawet jeśli nie można im przypisać bezpośredniej winy za ich powstanie (np. art. 435 k.c., art. 436 k.c.).

W sytuacji odpowiedzialności opartej na zasadzie ryzyka, osoba odpowiedzialna za szkodę (sprawca) ma możliwość uniknięcia odpowiedzialności, jeśli udowodni jedną z przesłanek egzoneracyjnych:

• szkoda nastąpiła z powodu siły wyższej,
• poszkodowany wyłącznie ponosi winę za zajście szkody,
• cała wina leży po stronie osoby trzeciej.

Na czym polega naprawienie szkody?

Według obowiązujących przepisów prawnych, osoba poszkodowana ma prawo wyboru sposobu rekompensaty szkody: może to być przywrócenie stanu sprzed dokonania szkody lub otrzymanie odpowiedniej kwoty pieniężnej. Jeżeli jednak przywrócenie pierwotnego stanu jest niemożliwe (na przykład z powodu zniszczenia danego przedmiotu) lub wiązałoby się z nadmiernymi problemami lub kosztami dla osoby odpowiedzialnej za naprawienie szkody, wtedy poszkodowany ma prawo jedynie do żądania odszkodowania w formie pieniężnej.

Przyczynienie się do powstania szkody

Pamiętać należy również o regulacji znajdującej się w art. 362 Kodeksu cywilnego, który stanowi, że “jeżeli poszkodowany przyczynił się do powstania lub zwiększenia szkody, obowiązek jej naprawienia ulega odpowiedniemu zmniejszeniu stosownie do okoliczności, a zwłaszcza do stopnia winy obu stron.”.

Co istotne, ustalenie przez ubezpieczyciela przyczynienia się osoby poszkodowanej do powstania szkody lub zwiększenia jej rozmiaru, nie powinno automatycznie powodować pomniejszenia wysokości należnego poszkodowanemu sumy pieniężnej. Ograniczenie wysokości przyznanej kwoty z uwagi na ustalone przyczynienie się poszkodowanego powinno zostać poparte zindywidualizowaną oceną. Albowiem możliwość obniżenia przyznanej kwoty istnieje wtedy, gdy związek pomiędzy działaniem lub zaniechaniem poszkodowanego a powstałą szkodą jest taki, że gdyby nie jego zachowanie albo w ogóle nie doznałby on szkody, albo wystąpiłaby ona mniejszym stopniu.

Czym różni się odszkodowanie od zadośćuczynienia?

To pierwsze ma na celu zrekompensowanie szkody majątkowej (uszczerbek w stanie posiadania, np. uszkodzenie samochodu), natomiast zadośćuczynienie ma na celu zrekompensowanie szkody niemajątkowej (ból i cierpienie fizyczne oraz psychiczne doznane w związku z obrażeniami ciała doznanymi wskutek wypadku, bądź ból i cierpienie związane ze śmiercią osoby bliskiej).

Umożliwienie powrotu do stanu przed szkodą

Omówiony w niniejszym artykule termin stanowi fundamentalne pojęcie w tym obszarze prawa, który odgrywa istotną rolę w zapewnieniu sprawiedliwości dla ofiar wypadków drogowych. Stanowi on kompensatę finansową za straty materialne lub szkody majątkowe, różniącą się od zadośćuczynienia, które z kolei ma na celu rekompensatę za krzywdy niematerialne, takie jak cierpienie fizyczne czy emocjonalne. Zrozumienie tego rozróżnienia jest kluczowe, gdyż omówiony w artykule termin koncentruje się na naprawieniu strat finansowych, umożliwiając poszkodowanym powrót do stanu przed szkodą. Jest to niezbędny element systemu prawnego, który zapewnia, że osoby ponoszące straty z powodu działań innych mogą uzyskać sprawiedliwość i finansową rekompensatę.