Architektura secesyjna Łodzi

Wakacje trwają a my dalej podróżujemy tym razem secesja w Łodzi 🙂 Zapraszam 🙂

Łódź na przełomie XIX i XX wieku była prężnie rozwijającym się ośrodkiem przemysłowym, trudniącym się głównie w przemyśle włókienniczym oraz drugim pod względem wielkości miastem polskim. Z niewielkiej osady przemysłowej założonej w latach dwudziestych XIX wieku przekształciła się w  jedno z intensywnie rozwijających się centrów przemysłu europejskiego. Wzrost liczby ludności w  pierwszej dekadzie XX wieku był wyraźny. Już w roku 1914 miasto liczyło pół miliona mieszkańców (w  tym również duży odsetek mieszkańców pochodzenia niemieckiego i żydowskiego).

Dynamiczny rozwój miasta datuje się pod koniec XIX w. i w pierwszym dziesięcioleciu XX w. Intensywna rozbudowa urbanistyczna, proces przekształcania się osady w wielkie miasto, przyczynił się do nieregularnej, ciasnej zabudowy. Architektura tego okresu to głownie obiekty fabryczne, kamienice czynszowe i pałacyki bogatych fabrykantów. Charakterystyczne jest tu przemieszanie się zabudowy mieszkaniowej i przemysłowej w tkance urbanistycznej Łodzi.

Wraz z rozwojem miasta powiększało się jednocześnie środowisko architektoniczne Łodzi, co było wynikiem dużego wtedy ruchu budowlanego. Swoją działalność prowadzili m.in. : Franciszek Chełmiński, Dawid Lande, Ludwik Panczakiewicz, Gustaw Landau Gutenteger, August Furhjelm, Piotr Brukalski, Adolf Wolff, Karl Herrnring i in.

Cechy architektury secesyjnej na przykładzie dorobku architektonicznego Łodzi można omawiać na przykładzie kamienic czynszowych, pałacyków, hoteli. Znajdują się one w śródmieściu, przy głównych arteriach miasta, pochodzą z lat 1900-1920. Obiekty swoją formą wykazują tendencje charakterystyczne dla nurtu secesji organicznej i geometrycznej. Jedne posiadają fasady ukształtowane asymetrycznie, zdobione płaskorzeźbami, ornamentami wstęgowymi, roślinnymi. Drugie natomiast cechuje oszczędny ornament geometryczny, wertykalizm, płaskość fasady.

Na szczególna uwagę zasługuje Willa Leopolda Rudolfa Kindermana przy ulicy Wólczańskiej 31. Pałacyk powstał w 1903 roku, został zaprojektowany przez Gustawa Landau Gutentegera. Jest to obiekt o  nieregularnej bryle, podkreślonej wymyślną linią dachu, posiada elewację frontową o ośmiu oknach różnego formatu i wykroju – jedne maja kształt prostokątny inne zakończone łukiem podkowiastym lub spłaszczonym, rozmieszczone asymetrycznie z kratami o deseniach krzywoliniowych. Występują kontrasty faktur elewacji: zestawienie gładkiego kamienia z chropowatym żłobkowanym tynkiem. Fasada posiada bogatą dekoracje stiukową o motywach roślinnych. Zwieńczenie szczytu ukształtowane zostało jako pęk kwiatów, kolumny ganku przypominają pnie jabłoni z liśćmi i kwiatami u góry  a korzeniami u  dołu, okna obramowane pniami kasztanowca z koronami w górze  i korzeniami w dole.

Ponadto wnętrze jest współmiernie dekoracyjne jak fasada. Wnętrze zdobią witraże utrzymane w jasnej zielono-żółto-niebieskiej tonacji. Stiukowa dekoracja sufitowa jest bardzo urozmaicona, stworzona przez plecionki wiotkich gałęzi roślin, z narożników ścian wyrastają ukorzenione łodygi róż, wijące się przez cały sufit rośliny splatają się pośrodku w wieniec róż.

Ujęcie detali, motywów roślinnych i zwierzęcych jest bardzo naturalistyczne, wijące się sploty gałęzi i korzeni drzew tworzą bogate układy dekoratywne. Zauważyć można bardzo dogłębne zainteresowanie naturą, procesami zachodzącym w przyrodzie. Szarość i jednolitość kolorystyczna nie sprzyja wydobyciu secesyjnych akcentów dekoracyjnych zewnętrznej powłoki obiektu.

Kolejnym ciekawym przykładem jest kamienica czynszowa, przy ulicy Narutowicza 44. Została wybudowana w 1910 roku dla żydowskiego przedsiębiorcy Rachmila Lipszyca, powstała według projektu Gustawa Landau-Gutentegera. Budynek reprezentuje wiedeński styl w secesji. Jest to masywna, 5-kondygnacyjna kamienica. Fasada została pokryta chropowatym tynkiem, posiada fragmentarycznie umiejscowione boniowanie na poziomie parteru oraz pierwszego piętra. Pojawiająca się przy gzymsie dekoracja geometryczna jest charakterystyczna dla wiedeńskiej architektury secesyjnej, stanowią ją desenie szachownicowe, eliptyczne. Fasadę zdobią wąskie, długie okna utrzymane w  secesyjnym stylu zwieńczone lekko spłaszczonym łukiem. Fasada posiada wyraźnie pionowe podziały, co podkreśla jej strzelistość. Budowlę wieńczy wysoki, stromy dach. Budynek reprezentuje wiedeńską secesję na ziemiach Polskich, ponadto swą strzelistością formy nawiązuje do gotyku.

 

Następnym równie ważnym obiektem jest kamienica Oszra Kohna przy ulicy Piotrowskiej 43. Została przebudowana w 1901 roku przez Gustawa Landau Gutentegera, przeprojektowano elewację wprowadzając do eklektycznego budynku detale, ornamenty secesyjne. Jest to 3-kondygnacyjna kamienica czynszowa, która jest jedynym z pierwszych budynków w Łodzi reprezentujących secesję. Dekorację tworzą bogate obramowania okien i drzwi z ukorzenionych pni  i liści kasztanu. Pnie drzew ukształtowane w formie pilastrów, ich bazę stanowią krótkie splątane korzenie, zastępują one dawne motywy historyczne. Wertykalny charakter elewacji budują ozdobne ryzality. Na zwieńczeniu środkowego ryzalitu usytuowano kopułkę z liściastą kulą nawiązującą do pawilonu „Secesji Wiedeńskiej” Josefa Marii Olbricha .

 

 

Kamienica czynszowa przy Piotrkowskiej 128 , powstała 1904 roku, zaprojektowana przez Gustawa Landau Gutentegera, należała do rodziny Schicht, mieściła się w niej również pracownia i mieszkanie architekta (jej twórcy). Jest to kamienica 3-kondygnacyjna, posiada reprezentacyjną elewację frontową od ul. Piotrowskiej, która jest przykładem wiedeńskiej secesji w  architekturze Łodzi. Część fasady pokryto żłobkowanym tynkiem, dekoracja jest bardzo bogata i  różnorodna, składają się na nią secesyjne motywy roślinne, zwierzęce, antropomorficzne i  geometryczne, ale również motywy klasyczne jak kartusze i girlandy. Asymetrycznie usytuowana brama, otoczona fryzem roślinnym jest również charakterystyczna dla stylu secesyjnego. Zdobienia koncentrują się w górnej części elewacji. Roślinnymi ornamentami zostały ozdobione nadproża okien, pod gzymsem zostały umieszczone ludzkie maski, trójdzielne okna w dachu zdobią głowy bogini i satyra otoczone liśćmi laurowymi i liśćmi akantu. Budynek wieńczy dach mansardowy z dwoma szczytami, posiada on miękko ukształtowany okap. Elewacja ma charakter wertykalny, dominują podziały pionowe. Okna najwyższej kondygnacji posiadają półkoliste zwieńczenia. Wnętrza również są niezwykle ozdobne, można podziwiać secesyjną sztukaterię, kryształowe dekoracje, żyrandole, drzwiczki z mosiężnymi kratami, ozdobne lampy. Obiekt pochodzi z okresu wczesno secesyjnego, poza bogatą ornamentyka secesyjną nawiązuje bardzo mocno do innych stylów. Przepych i „przemieszanie” motywów secesyjnych i  klasycznych zaburza czytelność projektu.

Ostatnie trzy przykłady, które warto omówić są bardzo charakterystyczne, posiadają cechy wyróżniające je na tle innych secesyjnych budynków Łodzi.

 

Pierwszy to dom handlowy przy ulicy Piotrkowskiej 100. Został zbudowany  w 1909 roku dla spółki Schmechel i Rosner, pod koniec lat dwudziestych. Następnie zaadoptowano budynek na cukiernię i kawiarnię. Jest to jednopiętrowy budynek z okazałą przeszkloną witryną zajmującą znaczną część fasady, zakończoną charakterystycznym dla secesji łukiem koszowym. Elewacje zdobi dekoracja sztukateryjna w formie wijących się wstęg, przypominających łodygi i liście roślin. Balustrady zdobione, ukształtowane płynnymi giętkimi liniami, linearne. Ciekawostką jest to,  że planowano zwieńczyć elewację płaskorzeźbą przedstawiającą kaduceusz, laskę którą oplata żmija ze skrzydłami, symbolizującą pomyślność. Na fotografiach nowopowstałego ówcześnie budynku widzimy że nie pojawia się ten symbol. Dopiero na współczesnych zdjęciach widzimy, że jednak powrócono do tej koncepcji.

 

Drugi przykład stanowi kamienica Abrama Dudaka przy ulicy Sienkiewicza 6, zaprojektowana przez Augusta Furhjelma. Powstała w latach 1911-1912. Fasada posiada bogata dekorację o motywach organicznych, maszkarony. Elementy klasycystyczne i barokowe zostały przestylizowane w duchu secesji. Zielona glazura pokrywająca elewacje urozmaica całość projektu.

Ostatnim przykładem jest willa przemysłowca Juliusza Langego, przy ulicy Wólczańskiej 51. Zaprojektowana przez Franciszka Chełmińskiego w 1902r. Charakterystyczną cechą obiektu są wstęgowe zdobienia, nawiązujące do twórczości Henry’ego van de Veldego.

Architektura secesyjna Łodzi jest bogata, różnorodna, jej obecność widoczna jest głownie  w fasadach budynków. Elewacje komponują płaskorzeźby, fryzy o motywach roślinnych. Nie brakuje przykładów silnie nawiązujących do twórczości Antonio Gaudiego oraz jego naturalistycznego spojrzenia na dekoracje organiczną.

Opracowanie: Ewelina Strzępek