Szakłak pospolity (łac. Rhamnus cathartica) od wielu lat wykorzystywany jest jako roślina lecznicza. Mimo że aktualnie jest on dość mało popularny i rzadko stosowany, warto wiedzieć, jakie ma właściwości i przy jakich problemach może okazać się pomocny. Szakłak charakteryzuje bogaty skład substancji biologicznie czynnych, dzięki którym wykazuje m.in. działanie przeczyszczające, prokinetyczne, moczopędne i przeciwzapalne i znajduje zastosowanie we wspomaganiu leczenia infekcji górnych dróg oddechowych, zaburzeń żołądkowo-jelitowych oraz chorób układu oddechowego.
Szakłak – właściwości lecznicze, działanie, zastosowanie
Szakłak – jakie ma właściwości?
Szakłak pospolity zaliczany jest do roślin z rodziny szakłakowatych (z. łac Rhamnaceae). Występuje głównie w Europie (zwłaszcza Zachodniej), Afryce Północnej oraz niektórych krajach azjatyckich. W Polsce jest bardzo pospolity i rozpowszechniony, rośnie głównie na terenach nizinnych, przy obrzeżach lasów i terenach podmokłych. Jego nazwę, z języka łacińskiego można przetłumaczyć jako „ciernisty krzew” – jego cechą charakterystyczną są ciernie wyrastające z rozgałęzień łodygi. Szakłak może osiągać wysokość nawet 6 metrów.
Surowcem zielarskim wykorzystywanym w naturalnym lecznictwie jest kora (z łac. rhamni catharticae cortex) oraz owoce szakłaku (z łac. rhamni catharticae fructus), który powinny być zbierane jesienią. Są one bogatym źródłem wielu substancji o wysokiej aktywności biologicznej. Wśród nich na szczególną uwagę zasługują przede wszystkim antranoidy, glukozydy franguloemodyny, glukofrangulina A, a także flawonoidy (zwłaszcza pochodne kwercetyny i kemferolu), garbniki i antocyjany. Dzięki temu szakłak pospolity wykazuje wiele właściwości prozdrowotnych. Najważniejsze i charakterystyczne są właściwości prokinetyczne (zwiększające motorykę w obrębie przewodu pokarmowego m.in. przełyku i jelit, przyśpieszające pasaż jelitowy) oraz przeczyszczające (przeciwzaparciowe). Dodatkowo może pobudzać produkcję żółci przez wątrobę oraz wykazywać umiarkowane działanie moczopędne.
>> Co na trawienie? Zioła, herbaty i leki bez recepty na problemy pokarmowe
Szakłak – działanie i wskazania do stosowania
Tradycyjnie preparaty roślinne przygotowywane na bazie szakłaku pospolitego stosowane są głównie w leczeniu przewlekłych zaparć i zaburzeń motoryki przewodu pokarmowego, głównie przełyku i jelit. Polecane są również przy nieprawidłowej produkcji i przepływie żółci przez wątrobę. Mniej popularnymi wskazaniami do stosowania szakłaka pospolitego i jego preparatów są również zaburzenia lipidowe (m.in. podwyższony poziom cholesterolu, nieprawidłowa proporcja „dobrego” cholesterolu HDL i „złego” cholesterolu LDL lub wysokie stężenie triglicerydów) oraz problemy skórne m.in. zmiany trądzikowe, nadmierna suchość lub niewielkie uszkodzenia naskórka. Niektóre doniesienia naukowe mówią również o potencjalnym antyoksydacyjnym, przeciwnowotworowym oraz przeciwwrzodowym działaniu szakłaka pospolitego, a także o możliwościach jego zastosowania w leczeniu zespołu suchego oka, infekcji górnych dróg oddechowych, obniżonej odporności oraz profilaktyce chorób sercowo-naczyniowych. Warto jednak mieć na uwadze, że brakuje wystarczającej ilości rzetelnych, merytorycznych badań na temat właściwości i możliwości zastosowania tego surowca, a większość informacji pochodzi z indywidualnych doświadczeń pojedynczych osób oraz zaleceń medycyny ludowej. Dlatego przed jego zastosowaniem warto skonsultować się z lekarzem, który oceni potencjalne korzyści i zagrożenia.
>> Zioła na cholesterol, domowe sposoby na miażdżycę
Szakłak – bezpieczeństwo stosowania
Szakłak pospolity na rynku obecny jest najczęściej w postaci olejku, kapsułek lub suszu przeznaczonego do przygotowywania domowych naparów. Jednak dawki tego surowca, które byłyby jednocześnie wystarczające do osiągnięcia pożądanych efektów zdrowotnych, jak również w pełni bezpieczne dla organizmu, nie zostały dotychczas określone. Przyjmując jakiekolwiek preparaty zawierające susz, wyciągi czy ekstrakty z szakłaka pospolitego, należy bezwzględnie przestrzegać zaleceń producenta, a w razie wątpliwości skonsultować się z lekarzem.
Szakłak pospolity i jego preparaty nie powinny być stosowane przez kobiety w ciąży oraz karmiące piersią. Dotychczas nie potwierdzono bezpieczeństwa ich stosowania w wymienionych sytuacjach i nie jest możliwe ocenienie wpływu surowca na przebieg ciąży i rozwój dziecka.
Szakłaku pospolitego nie należy również łączyć z lekami przeciwbiegunkowymi ani zapierającymi, ze względu na ich przeciwstawne działanie. W przypadku stosowania jakiejkolwiek farmakoterapii, suplementacji lub przyjmowania innych preparatów ziołowych zaleca się konsultacje z lekarzem lub farmaceutą, ponieważ przypuszcza się, że związki zawarte w tym surowcu mogą zaburzać wchłanianie i działanie wielu leków. Nie ma również wystarczających informacji na temat potencjalnych interakcji.
Niektóre doniesienia naukowe podkreślają, że preparaty z szakłaku pospolitego mogą potencjalnie prowadzić do przekrwienia miednicy mniejszej. Nie powinny być też stosowane przed i po operacji lub jakichkolwiek interwencjach chirurgicznych, a także u osób, u których występują hemoroidy. Nie zaleca się również ich przyjmowania podczas krwawienia menstruacyjnego.
>> Farmaceuta radzi: 6 ziół, które powinny znaleźć się w każdej kobiecej apteczce
Szakłak w Encyklopedii ziół i roślin – podsumowanie
- Szakłak pospolity występuje głównie w postaci suszu (z kory i owoców), przeznaczonego do przygotowywania naparów, wchodzi również w skład niektórych preparatów aptecznych, m.in. olejków oraz tabletek.
- Wykazuje właściwości przeczyszczające i prokinetyczne, dzięki czemu wpływa na funkcjonowanie przewodu pokarmowego i jego motorykę. Działa też przeciwzapalnie i pobudza produkcję żółci. Wstępne badania mówią również o jego potencjalnym działaniu antyoksydacyjnym oraz przeciwnowotworowym.
- Stosowany jest głównie w leczeniu zaparć i problemów trawiennych, zaburzeniach produkcji żółci, ale może być również pomocny przy problemach skórnych i infekcjach.
- Przeznaczony jest do stosowania wewnętrznego.
