Macierzanka piaskowa (łac. Thymus serpyllum) to roślina blisko spokrewniona z tymiankiem zwyczajnym. Jest cennym surowcem wykorzystywanym nie tylko w sztuce kulinarnej, ale również w medycynie naturalnej. Składniki aktywne zawarte w macierzance sprawiają, że roślina działa łagodząco w nieżytach dróg oddechowych, zaburzeniach układu trawiennego, przeciwzapalnie i antybakteryjnie. Co więcej, jako składnik kosmetyków zioło to wspomaga proces gojenia się ran i wysypek różnego pochodzenia.
Macierzanka – właściwości lecznicze, działanie i zastosowanie
Macierzanka – jakie ma właściwości?
Macierzanka piaskowa jest pospolitą rośliną występującą licznie na terenie całej Europy, Azji, Afryki i Ameryki Północnej, a zwłaszcza na glebach piaszczystych, w tym lasach sosnowych i brzozowych. Kwiaty zebrane są w różowo-filoletowe kwiatostany, a owoce przypominają miniaturowe orzeszki. Surowcem zielarskim jest nadziemny pęd macierzanki.
Właściwości macierzanki znane są już od czasów starożytnego Egiptu, gdzie za jej pomocą balsamowano zwłoki. W średniowieczu za pomocą naparów z rośliny leczono bóle głowy, nieżyty żołądka, katar i stłuczenia. W kręgach rycerskich macierzanka była symbolem waleczności.
W skład macierzanki piaskowej wchodzą:
- olejek eteryczny bogaty w tymol, karwakrol, linalol, alfa-pinen i cyneol – działa przeciwdrobnoustrojowo, bakteriostatycznie i antyoksydacyjnie,
- flawonoidy (glikozydy apigeniny, diosmetyny i skutelareiny) – neutralizują wolne rodniki, które przyspieszają procesy starzenia się komórek, chronią naczynia krwionośne, łagodzą bóle reumatyczne i stłuczenia,
- saponiny – znane są ze swoich właściwości antybakteryjnych i moczopędnych,
- garbniki – usprawniają procesy trawienia,
- związki mineralne,
- witamina C,
- triterpeny – kwas rozmarynowy, ursolowy i oleanolowy – działają przeciwzapalnie, przyspieszają gojenie się ran i wspierają pracę serca.
Preparaty z macierzanką w składzie działają na wielu poziomach organizmu. Liczne badania farmakologiczne i fitochemiczne wykazały, że roślina ma właściwości moczopędne, wiatropędne, przeciwzapalne, ściągające, wykrztuśne, rozkurczające, zwiększające wydzielanie soku żołądkowego, a także zwiększające apetyt.
>> Problem nadmiernego apetytu – kiedy apetyt jest za duży?
Macierzanka – działanie i wskazania do stosowania
Ze względu na swój delikatny, cytrynowo-ziołowy smak, macierzanka jest ziołem, który najczęściej stosuje się w postaci aromatycznych naparów lub odwarów. Ekstrakty z rośliny występują jednak również pod innymi postaciami, w tym wyciągów olejowych i syropów.
Wskazaniami do stosowania macierzanki są:
- brak apetytu,
- choroby górnych dróg oddechowych,
- stres oksydacyjny,
- nadmierna kurczliwość mięśni gładkich,
- stany zapalne,
- wzdęcia.
Karwakrol, który w dużym stężeniu występuje w macierzance, dał się poznać naukowcom jako związek, działający antybakteryjne. Szczególną skuteczność wykazano w stosunku do gronkowca złocistego i pałeczki okrężnicy. Dodatkowo karwakrol działa cytotoksycznie na komórki nowotworowe, co oznacza, że doprowadza do ich rozpadu.
W przemyśle spożywczym i kosmetycznym macierzanka wykorzystywana jest głównie ze względu na walory smakowe i zapachowe.
>> Zioła w kosmetyce i ich rola
Macierzanka na drogi oddechowe
W fitoterapii macierzanka piaskowa stosowana jest głównie na drobne dolegliwości ze strony układu oddechowego. Substancje aktywne rośliny pobudzają czynność wydzielniczą oskrzeli i gardła oraz zmniejszają gęstość zalegającej wydzieliny, co sprawia, że jest ona łatwiejsza do odkrztuszenia. Dzięki temu ułatwia ona oddychanie i z powodzeniem radzi sobie z suchym katarem.
>> Zioła na przeziębienie i kaszel - które wybrać?
Macierzanka na dolegliwości trawienne
Olejki eteryczne zawarte w macierzance działają wiatropędnie, co pomaga pozbyć się gazów jelitowych i wzdęć. Herbatka na bazie macierzanki zwiększa apetyt i wzmaga wydzielania soku żołądkowego.
Macierzanka – dawkowanie
Napary i odwary z macierzanki przyrządza się z ok. 2 g surowca. Całość należy parzyć pod przykryciem (zmniejsza to utratę cennych olejków eterycznych) przez ok. 15 minut. Napój należy spożywać ciepły w ilości nie większej niż 3 filiżanki dziennie. Nie wolno przekraczać dziennej dawki 6 g suchego surowca.
Preparaty zawierające macierzankę
Macierzanka piaskowa występuje pod postacią:
- suszu,
- syropu,
- wyciągu olejowego,
- pastylek do ssania,
- kremu,
- maści.
Macierzanka w ciąży
Nie zaleca się stosowania macierzanki w ciąży bez konsultacji z lekarzem.
Macierzanka – przeciwwskazania do stosowania
Przeciwwskazaniami do stosowania macierzanki są:
- uczulenie na tymol,
- choroby tarczycy,
- wiek poniżej 12. roku życia,
- ciąża.
Macierzanka – możliwe skutki uboczne
Macierzanka uznawana jest za zioło bezpieczne. Dotychczas nie zgłoszono działań niepożądanych, a także objawów, które wynikają z jej przedawkowania.
Macierzanka – interakcje z lekami i preparatami
Nie istnieją żadne badania kliniczne, które wykazałyby jakiekolwiek szkodliwe interakcje spożywania macierzanki z innymi lekami i preparatami.
Macierzanka w Encyklopedii ziół i roślin – Podsumowanie
- Macierzanka piaskowa jest ziołem o szeregu prozdrowotnych właściwości, przyjemnym, cytrynowo-ziołowym aromacie i bezpiecznym składzie.
- Substancjami aktywnymi macierzanki są olejek eteryczny bogaty w karwakrol, tymol i cytral, flawonoidy, garbniki, witaminę C, triterpeny i związki mineralne.
- Macierzankę wykorzystuje się w leczeniu dolegliwości ze strony układu oddechowego (rozrzedza zalegającą w płucach wydzielinę) i pokarmowego (pobudza apetyt, działa rozkurczowo i wiatropędnie).
- Najnowsze badania naukowe wskazują, że macierzanka może być potencjalnym surowcem wykorzystywanym w lekach przeciwnowotworowych.
- W przemyśle kosmetycznym i spożywczym macierzanka piaskowa stosowana jest jako aromat lub substancja konserwująca.
- Ze względu na brak danych klinicznych nie zaleca się spożywania macierzanki u dzieci poniżej 12. roku życia i kobiet w ciąży.
