Kozłek lekarski (łac. Valeriana officinalis) to jeden z najpowszechniej wykorzystywanych w ziołolecznictwie surowców zielarskich. Walory lecznicze wykazuje kłącze rośliny, które działa uspokajająco i wyciszająco. Wspiera także zasypianie. Kozłek lekarski stosowany jest sytuacjach napięcia nerwowego, pobudzenia emocjonalnego, ale także w dolegliwościach trawiennych i bólach miesiączkowych. Co więcej, zioło stanowi cenny składnik szamponów przeznaczonych do skóry łojotokowej i z łupieżem.
Kozłek lekarski – właściwości lecznicze, działanie i zastosowanie
Kozłek lekarski – jakie ma właściwości?
Kozłek lekarski, szerzej znany jako waleriana, rośnie przede wszystkim w klimacie umiarkowanym Europy, ale także w Azji i Ameryce Północnej. Zioło uprawiane jest głównie na glebach wilgotnych i osiąga wielkość do 2 metrów. Zapach kozłka lekarskiego jest bardzo specyficzny, słodko-gorzki i często określany jako korzenny.
Cenne właściwości prozdrowotne waleriany znane były już od czasów starożytnych. Rzymski lekarz Galen w II w. opisywał korzeń rośliny jako remedium na problemy z bezsennością. W Polsce walerianę zaczęto stosować dopiero w XV wieku. Podawano ją przede wszystkim osobom cierpiącym na arytmię serca, bóle głowy oraz nerwowość.
W celach leczniczych stosuje się wysuszony korzeń kozłka lekarskiego, na bazie którego sporządza się alkoholowe lub wodne wyciągi. Jest popularnym surowcem nie tylko w medycynie ludowej, ale także konwencjonalnej.
W skład kozłka lekarskiego wchodzą:
- triestry irydoidowe – w tym głównie walepotriany o działaniu hamującym nadmierną aktywność ośrodkowego układu nerwowego,
- flawonoidy – wzmacniają i chronią ściany naczyń krwionośnych, a także neutralizują działanie wolnych rodników, które niszczą komórki i przyspieszają ich starzenie,
- aminokwasy – o funkcjach budulcowych,
- kwasy fenolowe – znane są jako związki o działaniu przeciwzapalnym, wspierającym leczenie cukrzycy i stanów hipercholesterolemii.
Substancje aktywne biologicznie waleriany wykazują szereg właściwości, w tym:
- wyciszające i uspokajające,
- moczopędne,
- nasenne,
- rozkurczowe,
- wiatropędne.
Warto dodać, że najcenniejsze składniki kozłka lekarskiego są wrażliwe na temperaturę powyżej 35 st. C. W związku z tym suszenie surowca musi odbywać się w odpowiednich warunkach, które nie przyczynią się do obniżenia jego właściwości leczniczych.
>> Produkty zawierające walerianę
Kozłek lekarski – działanie i wskazania do stosowania
Dokładny mechanizm działania kozłka lekarskiego na układ nerwowy nie został jeszcze do końca poznany. Obecnie dominująca teoria mówi o tym, że składniki aktywne leku pobudzają układ GABAergiczny ośrodkowego układu nerwowego, co daje efekt wyciszenia i uspokojenia. Badania naukowe przeprowadzone w latach 70. ubiegłego wieku dowodzą, że 30-dniowe leczenie bezsenności za pomocą waleriany wpłynęło na poprawę jakości i ilości snu w grupie badanej. Jednocześnie wykluczono, aby roślina zaburzała koncentrację.
Działanie farmakologiczne wyciągów z waleriany obejmuje również relaksację mięśniówki gładkiej, zwiększenie produkcji soku żołądkowego i śliny, a także łagodzenie objawów bolesnych miesiączek.
Trwają obecnie badania kliniczne nad możliwością zastosowania leków na bazie kozłka lekarskiego w stanach epizodów depresyjnych i lekoopornej padaczki.
>> Naturalny sposób na stres i bezsenność. 5 ziół na uspokojenie
Kozłek lekarski na układ nerwowy
Efekt działania kozłka lekarskiego na układ nerwowy uzależniony jest przede wszystkim od postaci preparatu i jego dawki. Składniki aktywne biologicznie zmniejszają napięcie i obniżają aktywność układu nerwowego. To wszystko daje efekt uspokojenia i wyciszenia. W dużych dawkach surowiec wykazuje działanie nasenne.
Kozłek lekarski na włosy
Kozłek lekarski jest częstym składnikiem produktów do pielęgnacji ciała i włosów. Wskazaniem do jej zewnętrznego stosowania są łupież i łojotok skóry głowy.
>> Zioła w kosmetyce i ich rola
Kozłek lekarski – dawkowanie
Dzienna dawka kozłka lekarskiego uzależniona jest od postaci preparatu, a także schorzenia, na które jest podawana. Zazwyczaj mieści się ona w zakresie od 300 mg do 600 mg. Ważne jest, aby preparat przyjmować razem z posiłkiem. W przypadku przyjmowania waleriany na problemy z bezsennością rekomenduje się spożycie go na około godzinę przed snem.
W postaci suszu kozłek lekarski parzy się pod przykryciem ok. 15 minut. Lekko ostudzony i przecedzony napar należy przyjmować od 2 do 3 razy dziennie.
Preparaty zawierające kozłek lekarski
Kozłek lekarski może występować w kilku postaciach, w tym:
- suszu,
- kropel,
- nalewki,
- tabletki lub kapsułki,
- płynu doustnego,
- syropu,
- szamponu i odżywki do włosów,
- wcierek do skóry głowy,
- żelu na skórę.
Leki z kozłkiem lekarskim
Kozłek lekarski jest składnikiem leków uspokajających i wyciszających, a także na problemy z sennością. Często są wykorzystywane jako surowiec pomocniczy w połączeniu z melisą, szyszkami chmielu i dziurawcem.
Suplementy z kozłkiem lekarskim
Suplementy diety z walerianą w składzie wspierają prawidłowe funkcjonowanie układu nerwowego, w tym niwelują problemy z bezsennością i nadmierną pobudliwością układu nerwowego.
>> Tabletki na uspokojenie, herbatki uspokajające, krople na uspokojenie
Kozłek lekarski – przeciwwskazania do stosowania
Nie powinno się spożywać kozłka lekarskiego w przypadku:
- ciąży i karmienia piersią,
- dzieci poniżej 12. roku życia,
- jednoczesnego spożywania alkoholu,
- zbyt niskiego ciśnienia tętniczego krwi.
Kozłek lekarski – możliwe skutki uboczne
Skutki uboczne związane z przedawkowaniem lub nieprawidłowym przyjmowaniem preparatów z kozłkiem lekarskim w składzie obejmują:
- łagodne dolegliwości trawienne, w tym bóle brzucha,
- zawroty głowy,
- nadmierną senność,
- świąd skóry,
- nudności.
Większość skutków ubocznych powinna ustąpić po upływie 24 godzin.
Kozłek lekarski – interakcje z lekami i preparatami
Nie należy przyjmować preparatów z kozłkiem lekarskim z innymi, które w swoim składzie mają składniki o działaniu wyciszającym, w tym np. benzodiazepin lub barbituranów. Wzmaga to senność i może wpływać na funkcje poznawcze.
Szczególną ostrożność należy zachować w przypadku jednoczesnego przyjmowania alprazolamu.
Kozłek lekarski w Encyklopedii ziół i roślin – Podsumowanie
- Kozłek lekarski wykazuje działanie wyciszające i uspokajające.
- W większych dawkach preparaty z walerianą w składzie leczą problemy z bezsennością.
- Nie zaleca się stosowania kozłka lekarskiego u dzieci poniżej 12. roku życia, kobiet w ciąży, a także osób przyjmujących leki z alprazolamem w składzie.
- Nie wolno łączyć kozłka lekarskiego z alkoholem.
