Modraszek telejus (Phengaris teleius) – w stadium larwalnym drapieżny, myrmekofilny gatunek motyla z rodziny modraszkowatych, pasożyt społeczny mrówek. Zasiedla przede wszystkim tradycyjnie zagospodarowane ekosystemy łąkowe. Gąsienice żerują w kwiatostanach krwiściągu lekarskiego, a następnie kontynuują swój rozwój w gniazdach niektórych gatunków mrówek odżywiając się ich larwami. Ze względu na duże wymagania ekologiczne motyl uważany za wskaźnik dobrego stanu zachowania środowiska. Zasięg gatunku obejmuje obszar od Dalekiego Wschodu poprzez Syberię po Europę. W Polsce motyl ten podlega ochronie i spotykany jest w centralnej i południowej części kraju. Gatunek ginący w Europie, w Unii Europejskiej stanowi przedmiot ochrony w sieci Natura 2000 na mocy dyrektywy siedliskowej. W Polsce podlega prawnej ochronie gatunkowej.
Modraszek telejus najprawdopodobniej wyewoluował w kontynentalnej części Azji wschodniej a okresy zlodowaceń przetrwał w ostojach położonych na terenach wschodniej Syberii. Obecnie gatunek zasiedla obszary klimatu umiarkowanego całej Palearktyki od Europy zachodniej po Daleki Wschód. Występuje w rejonie Kaukazu, na środkowym i południowym Uralu, na Syberii, w Kazachstanie, Mongolii, północnych Chinach, Korei i Japonii.
W Europie gatunek ten występuje przy granicy Francji i Hiszpanii, przy czym w Hiszpanii jego obecność wymaga potwierdzenia, we Francji (Gers Gironde, Dordogne, Charante, Isère, Sabaudia, Haut-Rhin), lokalnie w północnej Szwajcarii, północnych Włoszech (Piemont, Triest), w środkowych i południowych Niemczech (w Badenii-Wirtembergii, Bawarii, Turyngii, Sarze, Hesji, Nadrenii Palatynatu, Nadrenii Północnej-Westfalii, Saksonii, Saksonii-Anhalt, Dolnej Saksonii i Brandenburgii) w Austrii, na Węgrzech, w Czechach, Słowacji, Polsce, na Łotwie oraz na Litwie, Białorusi i Ukrainie, w Bułgarii, Chorwacji, Słowenii a także w Rumunii. W Belgii gatunek wymarł. W Holandii został reintrodukowany.
W Polsce przebiega północna granica zasięgu tego gatunku. Pierwsze dane o występowaniu tego motyla w Polsce pochodzą z początku XX wieku. Rozsiedlony jest w części środkowej oraz na południu kraju, na północ sięga najdalej na Mazowsze. Występuje w Warszawie oraz jej okolicach, między innymi w Puszczy Kampinoskiej, w Mazowieckim Parku Krajobrazowym (w tym na terenie obszaru Natura 2000 Bagno Całowanie) oraz w Chojnowskim Parku Krajobrazowym. Na Mazowszu gatunek spotykany jest też w Puszczy Kozienickiej, wykazywany z pojedynczych stanowisk wzdłuż Pilicy, jak też na łąkowych obszarach w pasie od Kozienickiego Parku Krajobrazowego w kierunku do rzeki Pilicy. Większe skupiska notowane są również na Lubelszczyźnie, Kielecczyźnie, Dolnym i Górnym Śląsku, a także w Małopolsce w okolicach Krakowa. Modraszek telejus podawany jest też z Roztocza, Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej, Kotliny Sandomierskiej i Beskidu Zachodniego. Odnotowany też w Kotlinie Kłodzkiej oraz w pobliżu Krynicy-Zdroju i Krosna.
Środowiskiem życia modraszka telejusa są przede wszystkim wilgotniejsze typy łąk trzęślicowych ze związku Molinion, w tym płaty łąk olszewnikowo-trzęślicowych (zespół Selino-Molinietum). Gatunek zasiedla też często podobne do łąk trzęślicowych, rozwijające się w dolinach dużych rzek łąki selernicowe (związek Cnidion dubii). Ponadto możliwe jest jego występowanie w ziołoroślach. Występuje też na wilgotnych łąkach, w tym łąkach kaczeńcowych ze związku Calthion. Wymienione typy łąk, będące ostojami modraszka telejusa, zwykle położone są w pradolinach i dolinach rzecznych, na podłożu torfowym lub w sąsiedztwie torfowisk niskich czy nawet torfowisk węglanowych. Telejus może zajmować również suchsze środowiska, na przykład łąki świeże z rzędu Arrhenatheretalia, w tym ekstensywnie użytkowane płaty łąk rajgrasowych (zespół Arrhenatheretum elatioris) oraz górskie łąki konietlicowe (związek Polygono-Trisetion). Modraszek telejus preferuje także łąki górskie w Alpach, gdzie spotykany jest na wysokości do 2000 m n.p.m.. Warunkiem występowania telejusa w powyższych środowiskach jest obecność w składzie gatunkowym zbiorowisk roślinnych mniej lub bardziej licznej rośliny żywicielskiej – krwiściągu lekarskiego − oraz mrówek-gospodarzy z rodzaju wścieklic. Drugi istotny czynnik decydujący o występowaniu gatunku to sposób zagospodarowania siedliska. Modraszek telejus jest związany z łąkami o ekstensywnym sposobie użytkowania.
W tych samych środowiskach nierzadko występuje zbliżony pod względem wymagań ekologicznych modraszek nausitous, który jednak unika powierzchni całkowicie otwartych, preferując stanowiska częściowo zakrzaczone.
Imagines (stadium dorosłe) wysysają nektar z kwiatów o kolorze fioletowym, różowym i czerwonym. W poszukiwaniu nektaru dorosłe motyle odwiedzają kwiaty krwiściągu lekarskiego, wyki ptasiej, sierpika barwierskiego, głowienki pospolitej, bukwicy zwyczajnej oraz czarcikęsu łąkowego i krwawnicy pospolitej. Larwa jest monofagiczna – w pierwszych stadiach rozwojowych odżywia się wyłącznie kwiatostanami krwiściągu lekarskiego. Ostatnie stadium gąsienicy, po adopcji przez mrówki i transporcie do mrowiska, żywi się ich larwami.
Samica modraszka telejusa składa jaja, zazwyczaj pojedynczo, na kwiatostanach krwiściągu lekarskiego (Sanguisorba officinalis). Preferowane są młode, nie w pełni rozwinięte kwiatostany ulokowane w połowie wysokości rośliny żywicielskiej. Młoda gąsienica żyje w ukryciu, odżywiając się elementami kwiatostanów. Okres ten trwa 2–3 tygodnie, aż do osiągnięcia IV stadium larwalnego. Następnie gąsienica spada na ziemię (lub schodzi po łodydze rośliny żywicielskiej). Leżąc na ściółce imituje zagubioną larwę mrówki. Gąsienice w tym okresie są w stanie wydzielać substancje chemiczne (atraktory) działające niewybiórczo na wiele gatunków mrówek z rodzaju wścieklic (Myrmica). Po odnalezieniu przez robotnice leżącej zazwyczaj nieruchomo larwy rozpoczyna się proces jej adopcji. U modraszka telejusa trwa on średnio kilkadziesiąt minut (u gatunków modraszków dysponujących lepszym kamuflażem chemicznym często tylko kilka sekund). Gąsienica telejus wydziela w tym czasie z gruczołu nektarowego słodką substancję dodatkowo zachęcając mrówki do adopcji. Następnie, o ile zostanie zaakceptowana, przenoszona jest do wnętrza mrowiska. Odkryto, że samica przy wyborze miejsca składania jaj kieruje się nie tylko obecnością rośliny żywicielskiej na odpowiednim etapie rozwoju i strukturą roślinności, ale też najprawdopodobniej obecnością w pobliżu gniazd właściwego gatunku mrówki (stwierdzono częstsze składanie jaj oraz przebywanie osobników dorosłych w pobliżu odpowiednich mrowisk, szczególnie przy niskim zagęszczeniu populacji). Ma to szczególne znaczenie, gdyż krwiściąg lekarski jest przeważnie szerzej rozprzestrzeniony niż gniazda mrówek gospodarzy (larwa nieadoptowana lub adoptowana przez niewłaściwy gatunek mrówki ginie). Skuteczność adopcji jest niższa niż w przypadku spokrewnionego modraszka nausitousa. Śmiertelność gąsienic w tym kluczowym okresie może wynosić 40%, podczas gdy w trakcie wielomiesięcznego przebywania w mrowisku 80%. Po znalezieniu się w mrowisku gąsienica dostosowuje swoje feromony do konkretnych feromonów wydzielanych przez gatunek mrówek gospodarzy, co w większości przypadków, choć nie zawsze, zapewnia jej nietykalność. Wewnątrz gniazda larwa żywi się jajami i larwami mrówek, unikając w miarę możliwości kontaktu z robotnicami. Przemieszczają się powoli nie wykonując gwałtownych ruchów, co ma na celu ograniczenie agresji ze strony mrówek. W okresie między adopcją a przepoczwarczeniem zwiększa masę swojego ciała blisko stukrotnie. Prawdopodobnie w latach kiedy modraszek telejus występuje szczególnie licznie drapieżnictwo jego gąsienic może silne wpływać na przeżywalność kolonii mrówek, co jednocześnie potencjalnie ogranicza jego liczebność w kolejnych sezonach (redukcja bazy rozwojowej). Przepoczwarczenie następuje w czerwcu w górnych warstwach mrowiska. Stwierdzono, że zagęszczenie poczwarek telejusa w mrowiskach (średnio 1,2 na mrowisko na terenach zasiedlonych) jest niższe niż u innych europejskich modraszków myrmekofilnych z rodzaju Phengaris. Po trzech tygodniach od przepoczwarczenia wylęga się motyl dorosły, który następnie opuszcza mrowisko.
W całym zasięgu modraszka telejusa stwierdzono obecność jego gąsienic w gniazdach co najmniej 15 gatunków mrówek. W Japonii zasiedla mrowiska wścieklicy podobnej (Myrmica ruginodis) oraz gatunku Aphaenogaster japonica (jedyny przypadek wykorzystywania gniazd mrówek spoza rodzaju Myrmica). W Mongolii odnotowany w gniazdach Myrmica angulinodis, M. forcipata oraz M. kamtschatica. W Europie udowodniono pasożytnictwo modraszka telejusa na 9 gatunkach mrówek – wścieklicy zwyczajnej (M. rubra), wścieklicy podobnej (M. ruginodis), wścieklicy marszczystej (M. rugulosa), wścieklicy Sabuleta (M. sabuleti), wścieklicy uszatki (M. scabrinodis) oraz Myrmica gallienii, M. specioides, M. salina i M. vandeli. Ponadto istnieją wzmianki o zasiedlaniu przez omawiany gatunek mrowisk wścieklicy Myrmica kurokii i wścieklicy płaskorożnej M. lobicornis (bez szczegółów co do rejonu geograficznego).
W Polsce larwy modraszka telejusa wykorzystują przede wszystkim gniazada wścieklicy uszatki (w. szorstkiej) (Myrmica scabrinodis), rzadziej wścieklicy zwyczajnej (Myrmica rubra) oraz wścieklicy Myrmica gallieni. Ponadto odnotowano ich obecność w mrowiskach wścieklicy podobnej (Myrmica ruginodis) oraz wścieklicy marszczystej (Myrmica regulosa).
Długość życia poszczególnych stadiów rozwojowych trwa w przypadku jaja − 8 dni, gąsienicy − 11 miesięcy, poczwarki − 3 tygodnie. Owad dorosły natomiast lata od początku lipca (na niektórych stanowiskach pojawia się już od końca czerwca) prawie do końca sierpnia, przy czym pojedyncze osobniki żyją bardzo krótko, w warunkach europejskich od 36 godzin do 3 dni.
Podobnym cyklem rozwojowym charakteryzuje się też spokrewniony modraszek nausitous, często występujący na tych samych stanowiskach. Jednak samice tego gatunku składają jaja na w pełni rozwiniętych i zlokalizowanych na szczycie rośliny kwiatostanach krwiściągu lekarskiego, ponadto preferując wyższe płaty roślinności i miejsca w pobliżu kolonii swojego gatunku mrówek żywicielskich (wykorzystywana jest tylko wścieklica zwyczajna), dzięki czemu oba modraszki wykorzystują nieco inne nisze ekologiczne, ograniczając konkurencję międzygatunkową.
Gatunek ten w Polsce ma się dobrze w porównaniu z innymi krajami Europy. Mimo to lokalne populacje są zagrożone ze względu na wywołane przez człowieka zmiany warunków środowiska, na przykład zmiany stosunków wodnych i obniżenie się poziomu wód gruntowych oraz odstępowanie od prowadzenia tradycyjnej, ekstensywnej gospodarki łąkarskiej. Zbyt długi okres niekoszenia powoduje zapoczątkowanie procesów sukcesji i zarastania łąk gatunkami krzewiastymi i drzewiastymi (między innymi wierzbą, olszą czy brzozą). Możliwe jest w takiej sytuacji również wkraczanie ekspansywnych bylin, np. trzciny pospolitej czy inwazyjnych gatunków nawłoci. Spowodowane sukcesją zmiany prowadzą do zaniku rośliny żywicielskiej oraz stanowisk mrówek gospodarzy, a w konsekwencji do zaniku stanowisk modraszka telejusa. Z drugiej strony poważnym zagrożeniem dla gatunku jest wprowadzanie na niektórych obszarach nowoczesnej, intensywnej gospodarki łąkarskiej (wczesne lub zbyt częste koszenie, intensywne nawożenie, melioracje, stosowanie środków ochrony roślin) powodującej jego ustępowanie i ostatecznie jego zanikanie. Dodatkowym czynnikiem ograniczającym występowanie modraszka telejusa jest trwałe niszczenie zasiedlonych przez niego użytków zielonych, na przykład przeznaczenie terenów pod zabudowę (m.in. w okolicach Krakowa i Warszawy) lub na grunty orne.Fragmentacja krajobrazu, niszczenie odpowiednich siedlisk i zanikanie poszczególnych stanowisk gatunku powodują rozpadanie się struktury metapopulacji. Utrudnia to wymianę genów między populacjami prowadząc do ich izolacji oraz uniemożliwia rekolonizacje przez migrujące osobniki stanowisk na których gatunek ustąpił pod wpływem często przejściowych czynników. W badaniach polskich stanowisk stwierdzono niską różnorodność genetyczną populacji modraszka telejus, znacznie niższą niż u spokrewnionego modraszka nausitousa.
Odrębnym problemem, potęgującym wrażliwość gatunku na zmiany warunków środowiska są pewne cechy jego biologii (między innymi niska skuteczność adopcji przez mrówki, strategia żywienia się larw) powodujące u niego niski sukces reprodukcyjny, przez co nawet liczne populacje modraszka telejusa są bardziej narażone na lokalne wymieranie niż mniej liczne populacje wielu innych gatunków motyli.
Wyżej wymienione czynniki oraz inne, takie jak zalesianie ekosystemów łąkowych czy zmiany klimatyczne, doprowadziły do znacznego ograniczenia liczebności gatunku w europejskiej części zasięgu. Całkowicie wyginął w Holandii (w 1976, następnie reintrodukowany w rezerwacie Moerputten w 1990) oraz w Belgii. W badaniach porównujących zasoby modraszka telejusa w okresie 25 lat (1974-1999) stwierdzono bardzo duży spadek jego liczebności (ponad 75%) w Austrii, duży (50-75%) w Chorwacji, Niemczech, Rumunii, na Ukrainie oraz Słowacji. Spadek liczebności o 25-50% oszacowano w Słowenii oraz w Czechach. Nieco mniejszy (15-25%) na Litwie, Węgrzech, we Francji oraz Szwajcarii. Jedynie w Polsce określono sytuacje gatunku jako stabilną (dla pozostałych krajów europejskich brak danych).
W okresie pojawu liczebność dorosłych osobników modraszka telejusa (w zależności od warunków panujących na zasiedlonych stanowiskach) jest różna. W dogodnych środowiskach telejus bywa liczny lub bardzo liczny i jego populacja sięga około 2000 osobników. Istotnym stwierdzeniem jest to, że w okolicach Krakowa najwyższą liczebność gatunek osiąga w niekoszonych płatach łąk. Na niektórych stanowiskach modraszek telejus jest mniej liczny, stwierdzanych jest od kilkunastu do kilkudziesięciu osobników. Obserwuje się znaczne sezonowe wahania liczebności poszczególnych populacji.
Modraszek telejus w Polsce, na mocy Rozporządzenia Ministra Środowiska, jest objęty ochroną ścisłą. Jest również chroniony na kanwie dyrektywy siedliskowej UE 92/43/EWG oraz ratyfikowanej przez Polskę konwencji berneńskiej. Po wejściu Polski do Unii Europejskiej i dostosowaniu prawa krajowego do wymogów prawa europejskiego obecność modraszka telejusa na danym terenie, podobnie jak obecność innych gatunków i siedlisk przyrodniczych wymienionych w załącznikach dyrektywy siedliskowej, może stanowić podstawę do wyznaczenia Specjalnego obszaru ochrony siedlisk sieci Natura 2000. Instrumentem prawnym na poziomie krajowym regulującym tworzenie tego typu obszarów jest Ustawa o ochronie przyrody z 2004 roku. Ponadto Polska zobowiązana jest zapewnić przetrwanie i właściwy stan ochrony krajowych zasobów tego gatunku.
Modraszek telejus został skategoryzowany jako bliski zagrożenia (NT − Near Threatened) w Światowej Czerwonej księdze gatunków zagrożonych opracowaną przez Międzynarodową Unię Ochrony Przyrody i Jej Zasobów (IUCN). Został również ujęty w Europejskiej Czerwonej Liście Motyli ze statusem ochronnym – zagrożony (VU – Vulnerable). W Polskiej Czerwonej Księdze Zwierząt – Bezkręgowce sklasyfikowany jako gatunek niższego ryzyka (LR – Lower Risk). Modraszek telejus figuruje także na Czerwonej Liście Zwierząt Ginących i Zagrożonych w Polsce (znajduje się w grupie gatunków niższego ryzyka: LR – Lower Risk) ze statusem – najmniejszej troski (LC – Least Concern).
Ochronę gatunku zapewnić wykonywanie zabiegów ochrony czynnej chroniących siedliska gatunku w obszarowych formach ochrony przyrody zabezpieczających jego siedliska (m.in. w parkach narodowych, rezerwatach, parkach krajobrazowych, użytkach ekologicznych, zespołach przyrodniczo-krajobrazowych, obszarach chronionego krajobrazu, obszarach Natura 2000) oraz na terenach Lasów Państwowych, a także inicjowanie wśród rolników programów rolnośrodowiskowych. Działania ochronne powinny mieć na celu utrzymanie na stanowiskach gatunku odpowiednich warunków wodnych oraz odpowiednich stadiów sukcesji środowisk telejusa, jednocześnie zachowując przy życiu poszczególne stadia rozwojowe tego motyla.Praktycznymi zabiegami są też: budowa lub modernizacja zastawek piętrzących wody gruntowe i powierzchniowe, koszenie całych lub części powierzchni raz na 2-3 lata (najlepiej we wrześniu) i usuwanie siana, a także wdrażanie ekstensywnego (umiarkowanego) wypasu bydła.
