Opublikowane przezW archiwum Muzeum Regionalnego w Radomsku znajduje się bardzo ciekawe zdjęcie.
Co można powiedzieć o tym zdjęciu? Zostało wykonane w Radomsku, w miejscu położonym na południowy zachód od obecnego skrzyżowania ul. Kościuszki i Krasickiego (Sierakowskiego). Skąd to wiadomo? Na lewo od samochodu w tle majaczą charakterystyczne zabudowania fabryki Mazovia, która mieściła się przy ówczesnej ulicy Dobryszyckiej nr 2 i zajmowała teren ograniczony dzisiejszymi ulicami Kościuszki, Krasickiego, Młodzowską i torami kolejowymi. Samochód stoi na ulicy z nawierzchnią wybrukowaną najprawdopodobniej kamieniami polnymi, czyli tzw. „kocimi łbami”. Jezdnia ograniczona jest krawężnikami. Na pierwszym planie po prawej znajduje się kupka jakiegoś gruzu.
Najciekawszy na fotografii jest sam samochód. Jest to samochód ciężarowy marki Polski Fiat 621L, ładowność 2,5 ton, napęd 4×2. Konstrukcja pochodzi z lat 30. XX wieku, produkowana była w Polsce na licencji firmy Fiat w latach 1935-1939 w PZInż. wyprodukowano 12 600 sztuk.
Nietypowy jest napęd tego samochodu. W latach wojennych wobec olbrzymich problemów z paliwami płynnymi do silników, które były potrzebne w pierwszej kolejności na potrzeby armii, wiele pojazdów zostało wyposażonych w możliwość napędzania paliwami alternatywnymi. W przypadku tej ciężarówki paliwem do niej było drewno. Tak, drewno liściaste.
Za kabiną kierowcy widać zamontowany gazogenerator gazu drzewnego (zwany również czadnicą). Jest to fragment instalacji gazogeneratorowej, najprawdopodobniej systemu Imbert. W największym telegraficznym skrócie zasada działania była następująca. W trakcie spalania drewna z niedoborem tlenu wytwarzał się gaz, zawierający m. in. czad czyli tlenek węgla, wodór i metan jako gazy palne – (oprócz tego oczywiście azot i dwutlenek węgla jako gazy niepalne). Gaz generatorowy, z języka niemieckiego holzgas, po oczyszczeniu w szeregu filtrów i wychłodzeniu, był wykorzystywany do napędu silników spalinowych mniej więcej na tej samej zasadzie, jak współczesne silniki zasilane gazem LPG. Spadek mocy silnika zasilanego holzgazem wynosił około 20-30 procent.
Schemat z książki „Samochód Nowoczesny” autorstwa Adama Tuszynskiego, Warszawa 1948
Szerzej o konstrukcjach na holzgas i zasadzie działania gazogeneratora gazu drzewnego można przeczytać pod tym adresem. Inne auta na holzgas znajdują się pod tym linkiem.
Powróćmy do zdjęcia z naszego muzeum. Na burcie skrzyni ładunkowej widnieje napis w języku niemieckim „Landwirtschaftliche Kreishandelsgenossenschaft Radomsko” – wolne tłumaczenie to „Rolnicza Spółdzielnia Handlowa Radomsko”. Najprawdopodobniej fotografia pochodzi z okresu drugiej wojny światowej, a spółdzielnia z napisu na burcie to Powiatowa Spółdzielnia Rolniczo Handlowa w Radomsku działająca w czasie okupacji. Na drzwiach szoferki samochodu jest nr 4, co może sugerować, że wspomniana spółdzielnia posiadała co najmniej cztery samochody.
Na fotografii widzimy pięciu mężczyzn, zapewne zatrudnionych we wspomnianej spółdzielni. Wyróżnia się jeden z nich, w płaszczu z papierosem, trzymający się nieco na uboczu, jakby zaznaczając swoja odrębność od pozostałych czterech. Można wysnuć wniosek, że jest ich przełożonym.
W artykule Obraz miasta Radomska i powiatu radomszczańskiego w „Kurierze Częstochowskim” z 1941 r. autorstwa Katarzyny Parkitnej zamieszczonym w „Zeszytach Radomszczańskich”, tom VIII (2014 r.) można przeczytać na temat tejże spółdzielni (s. 95):
W sierpniu rozpoczęto przebudowę ul. Dobryszyckiej, gdzie znajdowały się różne placówki np. Powiatowa Spółdzielnia Rolniczo Handlowa oraz Hurtownia W. Spallek. W miejsce „kocich łbów” miała być położona gładka nawierzchnia z kostki nowoczesnej oraz, podobnie jak na ulicach śródmieścia, chodniki dla pieszych. Renowacja ul. Dobryszyckiej z nowo założonym parkiem przy torze kolejowym miała „przysporzyć miastu jeszcze jedną dzielnicę o wyglądzie zachodnio europejskim”.
W innym fragmencie tego artykułu (s. 100-101) przeczytać można:
Prężnie rozwijały się również Powiatowa Spółdzielnia Rolniczo-Handlowa w Radomsku oraz Spółdzielnia Rolniczo-Handlowa w Częstochowie. Zrzeszały one od maja bieżącego roku około 23 000 członków, z czego 17 000 posiadało opłacone pełne udziały. W celach propagandowych i aby uczcić sukces, placówki postanowiły wręczyć uroczyście książeczki udziałowe kolejnym członkom zapisanym w rejestrze. Powiatowa Spółdzielnia Rolniczo-Handlowa w Radomsku uroczyście wręczyła książeczkę udziałową Stanisławowi Zaskórskiemu ze wsi Grodzisko w gminie Koniecpol. Uroczystość odbyła się w niedzielę 30 listopada w sali zarządu gminy Koniecpol w obecności burmistrzów miasta Koniecpola i gminy Koniecpol oraz sołtysów wszystkich gromad tej gminy, pracowników miejscowej filii spółdzielni i przedstawicieli centrali z Radomska. Książeczkę udziałową oraz dyplom okolicznościowy wręczył dyrektor spółdzielni Jan Forecki. Po za tym rolnik otrzymał upominki od spółdzielni takie jak pług nr 1, 2 kg mydła, 5 l nafty, 2 l wódki i 200 sztuk papierosów. Przed wręczeniem wygłosił przemówienie kierownik działu propagandy Jan Wroniecki. Podobnie przebiegała uroczystość zorganizowana przez spółdzielnie w Częstochowie, gdzie upominki otrzymał rolnik z Niegowej, który uzyskał numer 5900. Na zakończenie artykułu stwierdzono, że: „obie powyższe uroczystości są znamiennym dowodem szybkiego rozwoju spółdzielczości i zrozumienia idei spółdzielczej wśród szerokich mas rolniczych”.
W ten sposób fotografia poddana analizie „przemówiła” do nas z dawniejszych czasów i przekazała całkiem sporo informacji.
Aktualizacja z 27 kwietnia 2019 roku
Poniżej znajduje się fotografia z okresu drugiej wojny światowej. Jest to przejazd kolejowy przez ulicę Kościuszki, zdjęcie zrobione od strony ulicy Reymonta. W tle widać budynki całkowicie zamkniętej w czasie okupacji fabryki meblarskiej Mazovia, a na nich napis „Die Landwirtschaftliche Kreisgenossenschaft in Radomsko” – Spółdzielnia Rolnicza w Radomsku. Wniosek jest taki, że Powiatowa Spółdzielnia Rolniczo Handlowa w czasie drugiej wojny mieściła się w budynkach po fabryce Mazovia pod adresem Dobryszycka nr 2, zgodnie z tym, co jest napisane w cytowanym wyżej artykule pt. Obraz miasta Radomska i powiatu radomszczańskiego w „Kurierze Częstochowskim” z 1941 r. autorstwa Katarzyny Parkitnej zamieszczonym w „Zeszytach Radomszczańskich”, tom VIII (2014 r.)
