1). Kruszyna pospolita - krzew dorastający do 5 m wys.; korowina czerwonobrunatna, błyszcząca; liście eliptyczne lub odwrotnie jajowate, z wierzchu ciemnozielone, pod spodem jasnozielone, całobrzegie; pączki bez łusek ochraniających; liście posiadają 6-8 skośnych nerwów bocznych z każdej strony wiązki głównej; kwiaty obupłciowe; działek kielicha 5; płatków korony 5; płatki od zewnątrz zielone, a od wewnątrz białe; pręcików 5; słupek 1; owoc - pestkowiec, początkowo zielony, potem czerwony i wreszcie czarny. Kwitnie od maja do czerwca. Rośnie w lasach, w zaroślach, na polach przyleśnych i polanach. Roślina pospolita w całej Polsce.
2). Szakłak pospolity - krzew lub drzewko do 3 m wys.; gałązki gładkie, brunatne, młode owłosione, cierniste; pączki otulone łuskami; liście jajowate lub eliptyczne, brzegiem karbowane, zaostrzone, po obu stronach wiązki głównej znajdują się 3 wiązki boczne - skośne; kwiaty drobne żółtawozielone, w kątach liści; owoc - czarny pestkowiec. Kwitnie od maja do czerwca. Rośnie w widnych lasach, w zaroślach, na brzegach lasów; pospolity w całym kraju.
Surowiec
Surowcem jest korą i owoc szakłaku - Cortex et Fructus Rhamni lub kruszyny pospolitej - Cort. et Fr. Frangulae (Cortex - FP I, II, III, IV i V). Korowinę z obu roślin pozyskuje się na wiosnę lub w jesieni; owoce - gdy są dojrzałe. Oba surowce należy wysuszyć w temp. 100o C, gdyż w takiej temp. tracą swe toksyczne właściwości (rozkładowi ulegają glikozydy antrachinonowe).
Cortex Frangulae sprzedawana jest w aptekach i w sklepach zielarskich (opak. 50 g).
Sklad Chemiczny
Kora i owoc kruszyny zawierają wspomniane glikozydy oxyantrachinonowe (glukofrangulina - 7%, frangulina - hydrolizuje do glukozy, ramnozy i franguloemodyny, palmidyna C), alkaloidy (frangulanina, franganina), flawonoidy (ramnetyna, ksantoramina), saponiny, fenole, garbniki, gorycze, kwasy, sole i in.
Kora i owoc szakłaku zawierają glikozydy oksyantrachinonowe (ramnokatharyna dając w hydrolizie ramnozę i ramnoksantynę; yesteryna, która po rozkładzie daje pentozę, glikozę i emodynoantranol), kw. chryzofanowy, flawonoidy (ramnocytrynę, ramnetynę, kwercetynę) i in.
Działanie
Pod wpływem flory bakteryjnej i enzymów człowieka antrachinony ulegają hydrolizie do emodyn, następnie są zredukowane do silnie przeczyszczających postaci antronowych. Substancje te drażnią splot warstwy mięśniowej jelita, powodują skurcze jelita, zwłaszcza grubego. Ponadto surowce działają silnie żółciopędnie, napotnie i moczopędnie.
Wskazania
zaparcia.
Przeciwwskazania: menstruacja, ciąża, po zabiegach operacyjnych na jamie brzusznej, zapalenie ślepej kiszki (appendicitis), żylaki odbytu, laktacja (antrachinony przechodzą do mleka matki !), choroby nerek, zapalenie jelita grubego. Preparatów zawierających kruszynę lub szakłak nie podawać dzieciom i osobom w podeszłym wieku !.